عروق الصفر

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

عروق الصفر

گياهى است از خانوادۀ زنجبيل Zingiberaceae از جنس Curcuma و نام علمى آن Curcuma domestica val.

و مترادفهاى آن Curcuma Longa auct. و C. longa var macrophylla Miq.

مى‌باشد. و در پاره‌اى اسناد C. tinctoria را نيز مترادف براى زردچوبه آورده‌اند.

توضيح: معمولا گياه‌شناسان مدرن C. domestica val. و عده‌اى نيز Curcuma longa L. و يا C. longa auct. را نام اصلى زردچوبه ذكر مى‌كنند.

هندى: هلدى

فارسی: زرد چوبه ،حشيشه الصفرا و عروق الزعفران و عروق الصباغين

عربی:(بر درد) و بقله الخطاطيف

یونانی:خالدونيون و خلدونيون و طوماغا و به رومى كاليدونيون

انگلیسی:Curcuma و Turmeric

فرانسه:Curcuma

آلمانی:

ایتالیائی:

[pejuhesh237]

و آن بيخ نباتيست برگش شبيه به برگ گشنيز

و مايل به كبودى و ساقش به قدر زرعى و باريك

و پر شعبه و پر برگ و گل او ما بين سفيدى و زردى

و آب برگش مايل به سرخى

و ثمرش مثل خشخاش و قسم صغير او ماميران است کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص –181

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين تفاوت:

دو نوع است يكى كبير و ديگرى صغير.

صغير آن ماميران است و در حرف الميم مذكور خواهد شد

و كبير آن بيخ نباتى است ساق آن به قدر دو ذرع و از بيخ آن شعبه‏ ها روييده

و بر هر شعبه برگ‏هايى شبيه به برگ موز تازه كوچكى رسته

و از برگ زرنباد بزرگتر و گل آن زرد و در خوشه به قدر يك شبر

و تخم آن سياه رنگ بسيار ريزه و بيخ آن زرد و بعد برآوردن از زمين آن را بريده جوش داده خشك نموده به اطراف مى‏ برند

و تازه آن بد طعم و رايحه تا سه چهار ماه پس نيكو مى‏گردد

و گويند در ميان آن به ندرت بعضى دانه‏ هاى سمى به هم مى‏ رسد

و آن صلب‏تر و مايل به تيرگى است و آن را به هندى هلديا نامند

و كسانى كه مى‏ شناسند چيده بر مى آورند و تتمه را جوش مى‏ دهند

و احياناً بعضى دانه‏ ها شبيه به ماميران در ميان بسته‏هاى زردچوبه به هم مى ‏رسد

و آنچه در ماهيت آن صاحب تحفه و غيره نوشته‏ اند بيان واقع نيست و بهترين آن تازه خوشرنگ كم ريشه آنست.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 545-544

زردچوبه گياهى است پايا، ارتفاع گياه تا  ۵ / ١  متر مى‌رسد. داراى ساقۀ زيرزمينى (ريزوم) متورم است كه از آن چندين ساقۀ هوايى بيرون مى‌آيد.

برگهاى آن سبز روشن شبيه برگ موز به درازاى  ١ - ۵ / ٠  متر كه در قسمت پايين ساقه بدون دمبرگ و در قسمت بالا برگهاى كامل ديده مى‌شود

و ساقۀ گلدار آن از بين برگها خارج مى‌شود.

گلهاى آن مجتمع و سنبله به رنگ زرد و تخم آن خيلى ريز و سياه‌رنگ است و اغلب تخمها بدون نطفه و عقيم هستند.

تكثير آن از طريق كاشت قطعاتى از ساقۀ زيرزمينى سال رويش قبل يا ساقۀ هوايى ريشه‌دار آن مى‌باشد.

منظور از ساقۀ هوايى ريشه‌دار اين است كه معمولا از كنار برگهاى قاعدۀ ساقه مرتبا شاخه‌هاى كوچك ضخيمى خارج مى‌شود

كه به‌طور مايل به زمين فرورفته و ايجاد ريشه مى‌نمايد و اين خود منشأ پايۀ گياه جديدى مى‌شود.

آب و هواى گرم و مرطوب و خاكهاى زهكشدار براى رويش آن مناسب است.

قطعات ريزوم را معمولا در عمق  ٨ - ٧  سانتى‌متر و با فاصلۀ  ٣٠  سانتى‌متر از يكديگر مى‌كارند.

قسمت مورد استفادۀ گياه به عنوان ادويه و از نظر خواص دارويى ريزوم يا ساقۀ زيرزمينى آن است كه معمولا  ١٢ - ١٠  ماه پس از كاشت موقع برداشت آن فرامى‌رسد.

از مزرعۀ زردچوبه به‌طور متوسط در هر هكتار  ١٢ - ١٠  تن ريزوم تازه خام برداشت مى‌شود.

معمولا ريزوم را پس از خارج ساختن از زمين تميز كرده ريشه‌هاى آن را جدا نموده و خوب با آب مى‌شويند، پس از آن در آب جوش قرار داده كمى مى‌جوشانند

و سپس آن را خارج كرده و پهن مى‌كنند تا در مدت چند روز خشك شود. در جريان تميز كردن و پاك كردن و خشك كردن معمولا تا حدود سه چهارم وزن ريزوم خام از دست مى‌رود.

سطح خارجى ريزوم خشك‌شده و آماده‌شده به رنگ خاكسترى مايل به زرد يا قهوه‌اى مايل به زرد است.

بوى آن معطر و تند و طعم آن تلخ است. اگر در دهان گذارده شود آب دهان زرد مى‌شود.

آن را پس از قطعه‌قطعه كردن به دو صورت در بازار عرضه مى‌نمايند، يكى نوع دراز كه به شكل استوانه به طول  ٨ - ۴  سانتى‌متر و به قطر  ٢ - ١  سانتى‌متر است

و ديگرى نوع گرد است كه از ريزوم اوليۀ گياه به دست مى‌آيد. نوع دوم معمولا مرغوبتر است.

از نظر مصرف و كاربرد زردچوبه در روزگاران كهن در خاور دور به سبب رنگ زرد درخشان و زيبايى كه توليد مى‌كند

در رنگ‌رزى پارچه‌هاى ابريشمى و پنبه‌اى و  همچنين در خوراكها مورد توجه بوده است، اين رنگ زرد درخشان به سبب وجود مادۀ كوركومين در ساقۀ زيرزمينى زردچوبه است،

در حال حاضر به عنوان ادويه معطر و همچنين رنگ آن در طبخ غذاها بسيار مورد توجه است و جزء اصلى و مهم پودر معروف كارى كه در غذاهاى تند به كار مى‌رود مى‌باشد.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 2 ص335-336-337

[pejuhesh237]

.و منبت آن بلاد چين و هند و بنگاله و دكهن است کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 545

بومى نواحى شرقى شبه‌قارۀ هند و مناطق حارۀ جنوبى آسيا.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 2 ص 335-336

[pejuhesh237]

همه اجزاء استفاده مي شود، ١ . گياه كامل با ريشه  ٢ . برگ  ٣ . گل‌آذين

.و گويند در ميان آن به ندرت بعضى دانه‏ هاى سمى به هم مى‏ رسد .


در هندوستان از بيخ زردچوبه به عنوان ادويۀ معطر، محرك، تونيك، بادشكن، تصفيه‌كنندۀ خون و تب‌بر

و در استعمال خارجى براى التيام زخم و در موارد دررفتگى اعضا مصرف مى‌شود.

در چين و ژاپن: معمولا ساقۀ زيرزمينى اصلى و متورم آن كه بيشتر از يك سال كهنه باشد به عنوان دارو مصرف مى‌شود

و انشعابات جانبى ساقۀ زيرزمينى اصلى به عنوان ادويه در طبخ غذا مصرف مى‌گردد.

ساقۀ زيرزمينى زردچوبه از نظر دارويى براى تقويت معده و به عنوان محرك و بادشكن و براى بند آوردن خونريزى از هر نوع مصرف مى‌شود

و داروى مؤثرى براى انواعى از يرقان و اختلالات كبدى مى‌باشد.

در استعمال خارجى براى التيام زخمهاى جزئى و انواعى از ناراحتى‌ها و التهابهاى پوست به كار مى‌رود

. ضمنا براى رسانيدن دمل نيز مفيد است. جوشاندۀ آن براى رفع سوزش چشم و در برخى بيمارى‌هاى چشم نافع است.

براى رفع بى‌نظمى در قاعدگى بسيار مؤثر است. جريان گردش خون را افزايش مى‌دهد

و در حل كردن لختۀ خون يا بلادكلوتس   اثر بارزى دارد.

معمولا براى رفع دردهاى پشت، سينه و كمر تجويز مى‌شود در هند و چين به علت خاصيت ضد انعقاد خون در زردچوبه آن را در مواقع وضع حمل توصيه مى‌نمايند

در چين براى اسهال مصرف مى‌شود. در شبه‌جزيرۀ مالايا براى رفع اسهال خونى كاربرد دارد

و به علاوه براى تسكين درد روماتيسم و سرفه و سل مفيد است.

در اندونزى علاوه بر موارد فوق براى تسكين درد روماتيسم و سرفه و سل مفيد است.

در اندونزى علاوه بر موارد فوق براى معالجۀ سنگ در بدن و پاك كردن رحم در دوران وضع حمل نيز به كار مى‌رود

و ضمنا به صورت غرغره براى شست‌وشوى دهان در موارد التهاب لثه مصرف دارد.

زردچوبه در مقابل روشنايى خيلى حساس است و رنگ خود را از دست مى‌دهد بنابراين بايد در محل سربسته و بى‌نور نگهدارى شود.

گونه‌هاى مختلفۀ ديگرى از زردچوبه نيز در طب سنتى به عنوان دارو مستعمل است

مانند زدوار كه در فصل جداگانه‌اى ذكر شده و گونۀ ديگرى نيز كه بيشتر در اندونزى كاشته مى‌شود و به‌طور وحشى نيز وجود دارد

و در طب سنتى مستعمل است گونه‌اى است كه نام علمى آن Curcuma heyneana Val. & Zijp. مى‌باشد.

ساقۀ زيرزمينى اين گياه به رنگ ليمويى مخلوط با برگهاى آن براى معالجه و رفع اضافه وزن و چربى زايد زير پوست بدن خورده مى‌شود،

در حقيقت براى رفع اضافه وزن و چاقى نافع است. شيرۀ رقيق گياه به عنوان كرم‌كش و ضد انگل مصرف مى‌شود.

خنك‌كننده و تميزكننده است و براى معالجۀ بيمارى‌هاى پوست مفيد است.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 2 ص 339-340

[pejuhesh237]

در سيم گرم و خشك و جالى کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص –181

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

و مفتح سدهء جگر و جهة يرقان و استسقا نافعست

و ضماد او جهة جرب و با شراب(حلال :حل کننده) جهة نمله

و ذرور او جهة خشك شدن خون زخمها

و خوائيدن و سنون او جهة درد دندان

و اكتحال او جهة تقوية باصره و بياض رقيق

و در مرهمها جهة تحليل اورام و قروح نافع و به غايت مضر دل

و مصلحش ليمو و ترنج و شربتش تا دو درهمست

و بدلش ما ميرانست و گويند قوة الصّبغ است کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص –181



متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و ذرور آن مجفف قروح و رافع درد و ورم آنها

و لهذا اهل هند بعد از حجامت بلافاصله ذرور آن را بر آن موضع مى‏مالند

و تكميد بدان مسكن اوجاع و محلل اورام خصوص ورم حادث بعد از فصد و طلاى آب گل آن زايل كننده كلف و بهق و آثار جلد.

بدل آن‏: فوة الصبغ و نيم وزن آن در امراض عين ماميران و در غير آن نيم وزن آن نيز عاقرقرحا است.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 545

[pejuhesh237]

و مفتح سدهء جگر و جهة يرقان و استسقا نافعست

و ضماد او جهة جرب و با شراب(حلال :حل کننده) جهة نمله

و ذرور او جهة خشك شدن خون زخمها

و خوائيدن و سنون او جهة درد دندان

و اكتحال او جهة تقوية باصره و بياض رقيق

و در مرهمها جهة تحليل اورام و قروح نافع و به غايت مضر دل

و مصلحش ليمو و ترنج و شربتش تا دو درهمست

و بدلش ما ميرانست و گويند قوة الصّبغ است کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص –181



متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و ذرور آن مجفف قروح و رافع درد و ورم آنها

و لهذا اهل هند بعد از حجامت بلافاصله ذرور آن را بر آن موضع مى‏ مالند

و تكميد بدان مسكن اوجاع و محلل اورام خصوص ورم حادث بعد از فصد و طلاى آب گل آن زايل كننده كلف و بهق و آثار جلد.

بدل آن‏: فوة الصبغ و نيم وزن آن در امراض عين ماميران و در غير آن نيم وزن آن نيز عاقرقرحا است.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 545

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

.از نظر تركيبات شيميايى در گزارش يكى از بررسى‌هاى شيميايى اين گياه چنين آمده است كه در زردچوبه گونۀ C. longa وجود كوركومين،

تورمرون   ، زينجى‌برون ، و اسانس روغنى فرّار و تورمرول   ، فلاندرن، كارون ، كامفور   ، كوركومون ، چربى، نشاسته، رزين

و مادۀ رنگى كوركومين در ساقۀ زيرزمين آن تأييد شده است

در گزارش ديگرى آمده است كه در زردچوبه به‌طور كلى مادۀ رنگى كوركومين، آلكالوئيد و اسانس يافت مى‌شود.

در بيخ خشك آن در حدود  ٨ / ۵  درصد اسانس است كه شامل يك كتون   و يك الكل مى‌باشد

و در بيخ تازۀ زردچوبه در حدود  ٢۴ / ٠  درصد اسانس است كه در آن مادۀ زينجى‌برين   نيز وجود دارد.

اسانس بيخ زردچوبه داراى اثر كولرتيك   مى‌باشد يعنى ترشح صفرا را از طريق كبد افزايش مى‌دهد

و اين اثر مديون وجود پى-توليل متيل كاربينول است. مادۀ رنگى زردچوبه مانند يك صفرابر اثر مى‌كند و موجب انقباض كيسۀ صفرا مى‌شود.

گرد زردچوبه داراى خاصيت آنتى‌اكسيدان   است و اين اثر مديون اثر فنلى مادۀ كوركوكين مى‌باشد

در گزارش ديگرى آمده است كه اسانس زردچوبه شامل والريانيك اسيد   ، كاپروئيك اسيد ، سابى‌نن   ، بورنئول (از الكلها مى‌باشد

و به نام كافور بورنئو معروف است) ،

تورمرول، يك ستون به نام كوركومون و در آخر يك مادۀ زرد قابل تبلور و محلول در چربى‌ها به نام كوركومين مى‌باشد. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 2 ص 337-338