و آن بيخ نباتيست برگش شبيه به برگ گشنيز
و مايل به كبودى و ساقش به قدر زرعى و باريك
و پر شعبه و پر برگ و گل او ما بين سفيدى و زردى
و آب برگش مايل به سرخى
و ثمرش مثل خشخاش و قسم صغير او ماميران است
کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص –181متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين تفاوت:دو نوع است يكى كبير و ديگرى صغير.
صغير آن ماميران است و در حرف الميم مذكور خواهد شد
و كبير آن بيخ نباتى است ساق آن به قدر دو ذرع و از بيخ آن شعبه ها روييده
و بر هر شعبه برگهايى شبيه به برگ موز تازه كوچكى رسته
و از برگ زرنباد بزرگتر و گل آن زرد و در خوشه به قدر يك شبر
و تخم آن سياه رنگ بسيار ريزه و بيخ آن زرد و بعد برآوردن از زمين آن را بريده جوش داده خشك نموده به اطراف مى برند
و تازه آن بد طعم و رايحه تا سه چهار ماه پس نيكو مى‌گردد
و گويند در ميان آن به ندرت بعضى دانه هاى سمى به هم مى رسد
و آن صلبتر و مايل به تيرگى است و آن را به هندى هلديا نامند
و كسانى كه مى شناسند چيده بر مى آورند و تتمه را جوش مى دهند
و احياناً بعضى دانه ها شبيه به ماميران در ميان بستههاى زردچوبه به هم مى رسد
و آنچه در ماهيت آن صاحب تحفه و غيره نوشته اند بيان واقع نيست و بهترين آن تازه خوشرنگ كم ريشه آنست.
کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 545-544زردچوبه گياهى است پايا، ارتفاع گياه تا ۵ / ١ متر مى‌رسد. داراى ساقۀ زيرزمينى (ريزوم) متورم است كه از آن چندين ساقۀ هوايى بيرون مى‌آيد.
برگهاى آن سبز روشن شبيه برگ موز به درازاى ١ - ۵ / ٠ متر كه در قسمت پايين ساقه بدون دمبرگ و در قسمت بالا برگهاى كامل ديده مى‌شود
و ساقۀ گلدار آن از بين برگها خارج مى‌شود.
گلهاى آن مجتمع و سنبله به رنگ زرد و تخم آن خيلى ريز و سياه‌رنگ است و اغلب تخمها بدون نطفه و عقيم هستند.
تكثير آن از طريق كاشت قطعاتى از ساقۀ زيرزمينى سال رويش قبل يا ساقۀ هوايى ريشه‌دار آن مى‌باشد.
منظور از ساقۀ هوايى ريشه‌دار اين است كه معمولا از كنار برگهاى قاعدۀ ساقه مرتبا شاخه‌هاى كوچك ضخيمى خارج مى‌شود
كه به‌طور مايل به زمين فرورفته و ايجاد ريشه مى‌نمايد و اين خود منشأ پايۀ گياه جديدى مى‌شود.
آب و هواى گرم و مرطوب و خاكهاى زهكشدار براى رويش آن مناسب است.
قطعات ريزوم را معمولا در عمق ٨ - ٧ سانتى‌متر و با فاصلۀ ٣٠ سانتى‌متر از يكديگر مى‌كارند.
قسمت مورد استفادۀ گياه به عنوان ادويه و از نظر خواص دارويى ريزوم يا ساقۀ زيرزمينى آن است كه معمولا ١٢ - ١٠ ماه پس از كاشت موقع برداشت آن فرامى‌رسد.
از مزرعۀ زردچوبه به‌طور متوسط در هر هكتار ١٢ - ١٠ تن ريزوم تازه خام برداشت مى‌شود.
معمولا ريزوم را پس از خارج ساختن از زمين تميز كرده ريشه‌هاى آن را جدا نموده و خوب با آب مى‌شويند، پس از آن در آب جوش قرار داده كمى مى‌جوشانند
و سپس آن را خارج كرده و پهن مى‌كنند تا در مدت چند روز خشك شود. در جريان تميز كردن و پاك كردن و خشك كردن معمولا تا حدود سه چهارم وزن ريزوم خام از دست مى‌رود.
سطح خارجى ريزوم خشك‌شده و آماده‌شده به رنگ خاكسترى مايل به زرد يا قهوه‌اى مايل به زرد است.
بوى آن معطر و تند و طعم آن تلخ است. اگر در دهان گذارده شود آب دهان زرد مى‌شود.
آن را پس از قطعه‌قطعه كردن به دو صورت در بازار عرضه مى‌نمايند، يكى نوع دراز كه به شكل استوانه به طول ٨ - ۴ سانتى‌متر و به قطر ٢ - ١ سانتى‌متر است
و ديگرى نوع گرد است كه از ريزوم اوليۀ گياه به دست مى‌آيد. نوع دوم معمولا مرغوبتر است.
از نظر مصرف و كاربرد زردچوبه در روزگاران كهن در خاور دور به سبب رنگ زرد درخشان و زيبايى كه توليد مى‌كند
در رنگ‌رزى پارچه‌هاى ابريشمى و پنبه‌اى و همچنين در خوراكها مورد توجه بوده است، اين رنگ زرد درخشان به سبب وجود مادۀ كوركومين در ساقۀ زيرزمينى زردچوبه است،
در حال حاضر به عنوان ادويه معطر و همچنين رنگ آن در طبخ غذاها بسيار مورد توجه است و جزء اصلى و مهم پودر معروف كارى كه در غذاهاى تند به كار مى‌رود مى‌باشد.
کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 2 ص335-336-337
توسط pejuhesh237 » يکشنبه ژانويه 13, 2013 11:37 am 
