شبت

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

گياهى است از خانوادۀ Umbelliferae نام علمى آن Anethum graveolens L.

و مترادفهاى آن Anethum sowa Roxb. و Selinum anethum Roth. و Peucedanum graveolens Benth.

از طرف گياه‌شناسان مختلف نامگذارى شده است.

فارسی: «شبت» ، «شود» ، «شوت» و در كتب طب سنتى با نام «شبّت»

عربی:

یونانی:

انگلیسی:Dill

فرانسه:Aneth و Aneth odorant و Fenouil puant

آلمانی:

ایتالیائی:

[pejuhesh237]

به كسر اول و فتح ثانى و تشديد ثناة ثالث و مؤلف تذكره تصحيح نموده

گياهى است معروف شبيه به رازيانه و اهل تجربه تصريح نموده اند كه هر يك از رازيانه و شبت

در بعضى اراضى منقلب يكديگر می شوند کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص 162

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

گياهى است معروف قايم بر يك ساق و شاخ‏هاى آن بسيار باريك شبيه به رازيانه و برگ‏هاى آن ريزه

و گل آن چترى و تخم آن ريزه‏تر از رازيانه و اندك پهن به شكل نصف دانه رازيانه در طول

و از ادويه كبار جليلة القدر و بهترين آن تازه خوشبوى شكفته آنست.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 490


گياهى است يكساله به ارتفاع  ١٠٠ - ۴٠  سانتى‌متر. ساقۀ آن قائم استوانه‌اى بى‌كرك داراى شيارهاى عمودى برگها متناوب، پهنك‌برگ به تقسيمات ريز نخ شكل نازك تقسيم شده به رنگ سبز تيره و بى‌كرك.

گلهاى آن كوچك زردرنگ كه به صورت گروهى مانند چتر در انتهاى شاخۀ گل‌دهنده قرار دارد.

ميوۀ آن تخم‌مرغى شكل، مسطح به ابعاد  ۴ - ٣ * ٣ - ٢  ميلى‌متر و به رنگ قهوه‌اى روشن.

در كناره‌هاى ميوه لبه‌اى مانند بال به رنگ زرد روشن وجود دارد.

تكثير شود از طريق كاشت بذر آن انجام مى‌گيرد و معمولا  ١٢ - ١٠  روز پس از بذركارى بذرها جوانه مى‌زنند.

قوۀ ناميۀ بذر شود  ۴ - ٣  سال در صورتى كه در محل خشك و مناسبى نگهدارى شود حفظ مى‌شود.

شود را در هر فصلى مى‌توان كاشت و يا معمولا در دو فصل كه مناسبترين است مى‌كارند، در بهار و در پاييز.

در بهار در فروردين و در پاييز اوايل مهر بذر كاشته مى‌شود.

در زمستان چون شود سرما را تحمل نمى‌كند، بايد روى گياه‌ها را با برگ خشك و خاشاك پوشانيد

كه ريشه و ساقۀ گياه از سرما محفوظ بماند.

در كشت بهاره پس از اينكه  ٢ - ١  محصول برگ برداشت شود، گياه را مى‌گذارند كه به بذر برود. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 155-156

[pejuhesh237]

.شود به‌طور خودرو در مناطق مختلف ايران در سائين قلعه، تبريز، خراسان، اترك، بين شيروان، بجنورد و در تفرش مى‌رويد

و تقريبا در تمام مناطق كشور به‌طور پرورشى كاشته و توليد مى‌شود. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 155

[pejuhesh237]

همه اجزاء استفاده مي شود،

هيج جزء آن سمي نيست

.در تمام مناطق خاور دور از بذر شود به عنوان معطر، بادشكن، محرك و مقوى معده و ضد نفخ بخصوص براى بچه‌ها استفاده مى‌شود

مخلوطى از عسل خشك و كره و شود براى جنون تجويز مى‌شود

اسانس روغنى شود ضد كرم قوى است و براى كشتن كرم قلاب‌دار مفيد است.

در امريكا مرسوم است از شود براى آرامش اعصاب و براى كاهش ورم و درد و متوقف كردن سكسكه‌ها استفاده مى‌شود.

کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 158-157-

[pejuhesh237]

و قوتش تا ده سال باقيست

در آخر دويم گرم در اول او خشك و از ادويهء كبار کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص 162


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:


و قوّت آن تا دو سال باقى مى‏ ماند و گفته‏ اند تر آن در آخر اول گرم و خشك آن در اول آن کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 490

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

و محلل و منضج و مدر بول و حيض

و شير و تخم او در اين فعل قويتر

و مسكن مغص و مفتح سده و هاضم و با ترياقيه

و جهة يرقان و امراض بلغمى قاطبة و فواق

و ضعف معده و جگر و سپرز و در ربو و سنگ گرده

و مثانه و قولنج و منع فساد اطعمه

و جهة امراض آلات تناسل نافع

و با عسل جهة سموم

و اعانت قى را آب مطبوخ او

و تخم او مسكن مغص و محلل نفخ از اقطار بدن

و رافع غثيانى كه از جوشيدن طعام باشد

و جهة فواق بلغمى و درد گرده و مثانه مفيد


و سوخته او در سيم و گرم و خشك

و با عسل جهة امراض مقعد و بواسير شرباً و ضماداً نافع

و خوردن او با رماد زجاج و عسل جهة ريزانيدن حصاة و عسر بول مجرب دانسته‌اند

و ذرور او جهة تجفيف قروح پر چرك

و جهة قرحه قضيب بيعديل

و عصارة قطور او جهة امراض گوش

و جلوس در طبيخ او جهة امراض رحم

و ضماد مسحوق او با عسل كه در طبخ بحد انعقاد رسيده باشد بر مقعد باعث تليين طبع

و تخم او در اطعمه و ترشيها جهة اصلاح معده

و خوردن ترشی اوبعد از طعام مقيى قوى

و مداومت خوردن او و اكثار او مضعف باصره و قاطع منى و مغثى و مضر محرورين

و مبخر و مصلحش آب ليمو و امثال او

و قدر شربتش تا هفت درهم و از تخم او تا سه درهم

و بدلش رازيانه است و گويند بر سر

و روغن او كه عصارهء او را بالمناصفه با روغن زيتون جوشانيده باشند تا رفع آب او بشود

و يا تازهء او را در روغن ريخته وبعد از يك شبانه روز صاف نموده و مكرر تجديد كنند

و ملطف و مسخن و محلل و جهة اعيا و درد مفاصل و تهبج اطراف و درد عصب

و رفع قشعريره و لوز و تليين صلابات به غايت مؤثر است.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص 162

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و نيز آشاميدن طبيخ تازه و خشك برگ و تخم آن جهت پراكنده نمودن رياح

و تحليل آنها از جميع اقطار بدن و وجع ظهر و گرده‏

و مثانه و ادرار بول و تسكين مغص و قطع غثيان كه حادث از ايستادن طعام بر معده و جوشيدن آن باشد

و فواق بلغمى امتلايى و طبخ گوشت با اينها باعث اخراج وسخ و زفارت و زهومت آن و سرعت طبخ و نضج و انهضام آنست


و چون شبت را ساييده با عسل طبخ دهند تا منعقد گردد بر معده لطوخ نمايند اسهال نمايد به آسانى

المضار: و مداومت اكل آن و آشاميدن طبيخ آن مضعف دماغ و بصر و معده و گرده و مثانه و مقلل و مجفف منى و اكثار آن قاطع آن،

مصلح آن آب ليمو و سكنجبين و آب غوره و ترشيها و در مبرودين قرنفل و دارچينى و عسل گفته ‏اند کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 490

[pejuhesh237]

و محلل و منضج و مدر بول و حيض

و شير و تخم او در اين فعل قويتر

و مسكن مغص و مفتح سده و هاضم و با ترياقيه

و جهة يرقان و امراض بلغمى قاطبة و فواق

و ضعف معده و جگر و سپرز و در ربو و سنگ گرده

و مثانه و قولنج و منع فساد اطعمه

و جهة امراض آلات تناسل نافع


خواص آن محلل و اعتدال‌دهندۀ اخلاط و بازكنندۀ گرفتگى‌ها و انسداد است. مسكن دل‌پيچه و دردهاى سرد مى‌باشد.

قاعده‌آور است و ترشح ادرار را زياد مى‌كند. براى تنگى‌نفس و سكسكه امتلايى و ضعف معده و كبد و طحال و سنگ كليه و مثانه و

بيماريهاى آلات تناسلى مفيد است.


و با عسل جهة سموم و اعانت قى را آب مطبوخ او

خوردن آن با عسل براى دفع سموم و كمك به قى كردن و اخراج اخلاط غليظ از معده مفيد است.


و تخم او مسكن مغص و محلل نفخ از اقطار بدن

و رافع غثيانى كه از جوشيدن طعام باشد

و جهة فواق بلغمى و درد گرده و مثانه مفيد


و سوخته او در سيم و گرم و خشك

و با عسل جهة امراض مقعد و بواسير شرباً و ضماداً نافع

و خوردن او با رماد زجاج و عسل جهة ريزانيدن حصاة و عسر بول مجرب دانسته‌اند

و ذرور او جهة تجفيف قروح پر چرك و جهة قرحه قضيب بيعديل

تخم سوخته آن گرم و خشک در سوم است در ترکیب با عسل برای امراضی مثل بواسیر به صورت شربت یا ضماد مصرف می شود.

در ترکیب با رمادالزجاج و عسل و سنگ های کلیه و مثانه و عسرالبول را معالجه نموده و ممجرب است.

. گرد آن زخمهاى تر و چركين را خشك مى‌نمايد و براى زخم آلت تناسلى مرد بسيار مؤثر است.



و جلوس در طبيخ برگ آن و به دستور تخم آن جهت امراض رحم و تحليل رياح گرده و مثانه و انثيان و قطور عصاره آن جهت امراض گوش.

نشستن در دم‌كردۀ برگ و تخم آن براى بيمارى‌هاى رحم و تحليل بادهاى كليه و مثانه و بيضه‌ها مفيد است

و ريختن قطرۀ عصارۀ آن در گوش براى امراض گوش نافع است. مقدار خوراك آن تا  ٣٢  گرم است


و ضماد مسحوق او با عسل كه در طبخ بحد انعقاد رسيده باشد بر مقعد باعث تليين طبع


و تخم او در اطعمه و ترشيها جهة اصلاح معده

و خوردن ترشی اوبعد از طعام مقيى قوى

و مداومت خوردن او و اكثار او مضعف باصره و قاطع منى و مغثى و مضر محرورين

و مبخر و مصلحش آب ليمو و امثال او

و قدر شربتش تا هفت درهم و از تخم او تا سه درهم

و بدلش رازيانه است و گويند بر سر

تخم شود از برگ آن گرمتر و خشك‌تر است. در غذاها و ترشى‌ها براى اصلاح معده مفيد است.

خوردن ترشى آن بعد از طعام قى‌آور و مضر گرم‌مزاجان است و اسراف در خوردن آن نيروى جنسى را ضعيف و اسپرم را خشك و بينايى چشم را كم مى‌كند

از اين نظر نيز خوردن ترشى جبران مى‌نمايد.


و روغن او كه عصارهء او را بالمناصفه با روغن زيتون جوشانيده باشند تا رفع آب او بشود

و يا تازهء او را در روغن ريخته وبعد از يك شبانه روز صاف نموده و مكرر تجديد كنند

و ملطف و مسخن و محلل و جهة اعيا و درد مفاصل و تهبج اطراف و درد عصب

و رفع قشعريره و لوز و تليين صلابات به غايت مؤثر است کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص 162

جانشين برگ شود تخم شود و روغن شود است. براى اين كار عصاره برگ تازه شود با روغن زيتون به نسبت مساوى مخلوط و با آتش ملايم مى‌جوشانند

تا آب آن تمام شود، ولى بايد مراقبت شود كه نسوزد. و يا برگ تازه آن را در روغن زيتون پرورده نمايند و مكرر تجديد كنند كه خوب پرورده شود.

اين روغن براى درد مفاصل و اعصاب و نرم كردن سفتى‌ها بسيار مؤثر است.


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و نيز آشاميدن طبيخ تازه و خشك برگ و تخم آن جهت پراكنده نمودن رياح

و تحليل آنها از جميع اقطار بدن و وجع ظهر و گرده‏

و مثانه و ادرار بول و تسكين مغص و قطع غثيان كه حادث از ايستادن طعام بر معده و جوشيدن آن باشد

و فواق بلغمى امتلايى و طبخ گوشت با اينها باعث اخراج وسخ و زفارت و زهومت آن و سرعت طبخ و نضج و انهضام آنست

خوردن دم‌كردۀ برگ تازه يا خشك آن و تخم آن براى پراكنده كردن بادها و تحليل آنها از تمام زواياى بدن

و درد پشت و كليه و مثانه و ازدياد ترشح ادرار و تسكين دل‌پيچه و قطع آشفتگى حال كه ناشى از هضم نشدن غذا

و جوشيدن آن باشد و سكسكه بلغمى امتلايى مفيد است


و چون شبت را ساييده با عسل طبخ دهند تا منعقد گردد بر معده لطوخ نمايند اسهال نمايد به آسانى


اگر شود را ساييده با عسل بپزند تا سفت شود و روى پوست شكم بمالند مانند مسهل به آسانى عمل مى‌كند.

المضار: و مداومت اكل آن و آشاميدن طبيخ آن مضعف دماغ و بصر و معده و گرده و مثانه و مقلل و مجفف منى و اكثار آن قاطع آن،

مصلح آن آب ليمو و سكنجبين و آب غوره و ترشيها و در مبرودين قرنفل و دارچينى و عسل گفته ‏اند

کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 490



شود براى گرم‌مزاجان مضر است و خوردن دم‌كردۀ آن دماغ و بينايى و معده و كليه و مثانه را ضعيف مى‌كند و اسپرم را كم مى‌كند

و اسراف در خوردن شود اسپرم را قطع مى‌كند لذا از اين نظر بايد با آب‌ليمو و سكنجبين و آب‌غوره و ترشى‌ها خورده شود

و سردمزاجان بايد با قرنفل و دارچين و عسل بخورند.


دم‌كردۀ تخم شود براى تسكين درد معده، رفع دل‌پيچه اطفال، رفع كم شدن شير زنان، بى‌خوابى اثر مفيد دارد.

مصرف آن در دم‌كرده  ١٨ - ۴  گرم تخم آن در هزار گرم آب است كه  ٣ - ٢  فنجان در روز بعد از هر غذا مصرف شود.

جوشانده  ١٠٠ - ۵٠  گرم در هزار گرم آب از برگ و سرشاخه شود براى استعمال خارج مستعمل است.

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

[pejuhesh237]

.از نظر تركيبات شيميايى در دانه شود وجود تانن و يك ماده رزينى و يك اسانس روغنى فرار متشكل از ليمونن

  و كتون و كاروون   و يك مادۀ چرب گزارش شده است. در برگهاى شود فلاندرن وجود داردمقدار

اسانس دانه شود در حدود  ۴ - ٣  درصد وزن دانه است.

بررسى ديگرى نشان مى‌دهد كه در اسانس شود مادۀ آنتول وجود دارد

طبق بررسى‌هاى ديگرى كه روى شود كه در هندوستان مى‌رويد به عمل آمده مقدار اسانس دانه شود  ۵ / ٣ - ٣  درصد بوده است.

ريشۀ آن نيز داراى اسانس است كه  ٩۵  درصد اسانس ريشه را آلفا-بتا-پى‌نن   تشكيل مى‌دهد و همچنين از برگهاى شود

در حدود 062/0 درصد اسانس به دست آمده كه قسمت عمدۀ آن را مواد ترپن يا آلفا فلاندرن تشكيل مى‌دهد

ولى كاروون در آن ديده نشده است. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 156