کتان

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

کتان:
گياهى است از خانوادۀ Linaceae كه دو گونۀ آن از نظر خواص دارويى در طب سنتى مورد توجه است

يكى كتان معمولى كه تخم آنها به بزرك معروف است و ديگرى كتان مسهل كه خاصيت مسهلى برگ آن مورد توجه مى‌باشد.

گياهى است از خانوادۀ Linaceae نام علمى آن Linum usitatissimum L.

و مترادفهاى آن Linum mucronatum Gilib. و Linum crepitans Dum.


هندى :السى و تيسى ، السى كابيج و تيسى

فارسی:

عربی:و تخم آن را به عربى بزر كتان به فتح با و سكون زاى معجمه و به كسر با نيز گفته ‏اند

یونانی:


كتان مسهل

نام علمى گياه Linum catharticum L.

انگلیسی:Line و تخم آن را Linseed كتان معمولى ،Line و Flax و Common flax، كتان مسهل Purging flax و Cathartic flax يا Mountain flax

فرانسه:Lin ،١ . كتان معمولى Lin ordinaire ،كتان مسهل Lin purgatef و Lin sauvage

آلمانی:

ایتالیائی:

[pejuhesh237]

نباتيست به قدر زرعى ساقش و برگش باريك

و گلش لاجوردى و قبه هاى او قريب به نخودى و پر از تخم

و پوست او را مانند پنبه تابيده لباس ترتيب مي دهند کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص216

.


كتان معمولى گياهى است علفى، يكساله، با برگهاى دراز، باريك به رنگ سبز تيره و با ريشه‌بندى ضعيف.

بلندى ساقۀ آن  ١٢ - ۶٠  سانتى‌متر است. بين پوست ساقه و قسمت چوبى ساقه را الياف نسجى كتان تشكيل مى‌دهد

كه براى نساجى استخراج مى‌شود و پارچه‌هاى معروف كتانى را با آن تهيه مى‌كنند. گلهاى آن سفيد يا آبى

و ميوۀ آن به شكل كپسول است كه ده تخم قهوه‌اى مايل به زرد در آن قرار دارد

تكثير كتان با كاشت بذر آن مستقيما در مزرعه اصلى صورت مى‌گيرد

و معمولا در شرايط اقليمى مناطق معتدل ايران بذر آن را در فروردين‌ماه مى‌كارند.

در هر هكتار در حدود  ٢۵٠  كيلوگرم بذر لازم است. color=#FF00FF].کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 5 ص 248-249[/color]

[pejuhesh237]

. اين گياه در مناطق معتدل اروپا و آسيا به‌طور خودرو مى‌رويد. در ايران در آذربايجان اطراف تبريز،

بندر عباس، آبادان، لار و بلوچستان مى‌رويد و در ساير مناطق كاشته مى‌شود

کتان مسهل:گياهى است علفى يكساله كه به‌طور وحشى در سايۀ درختان جنگل، كنار رودخانه‌ها و نواحى معتدل اروپا و آسيا مى‌رويد.

در ايران در دامنه‌هاى البرز، پلور، لوشان، شهرستانك، كندوان، توچال، پس‌قلعه، دربند، بروجرد، لرستان و همدان به طور خودرو مى‌رويد.
. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 5 ص 253-249

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

سرد و خشك

و قسمى مايل به سرخى و نوعى سياه مى باشد:

در اول گرم و خشك

و روغن تخم كتان گرم و تر کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص216

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و گفته ‏اند معتدل مايل به برودت است و لباس آن بسيار سرد و خشك مى‏ باشد.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 656

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

و لباس او رافع حرارت و باعث تقليل عرق

و جهة جرب و حكه و ورم صلب نافع

و بخور گياه او جهة سدهء زكامى و اصلاح حال رحم

و سوخته او قاطع خون جراحات و التيام دهندهء او

و گل او مفرح و مقوى دل

و ريشهء او مايل به سردى

و ذرور او جهة زخمها مفيد

و قسمى مايل به سرخى و نوعى سياه مى باشد:
و با رطوبت فضليه و مدر بول و حيض

و عرق و شير و محلل و جالى و ملين طبع

و جهة قروح گرده و مثانه و مداومت او روزى نيم مثقال جهة درد امعأ

و با عسل جهة ورم سپرز و با اندك فلفل و عسل جهة تحريك باه مايوسين مجرب دانسته‌اند

و بو دادهء او قابض و جهة نفث الدم و سرفه رطوبى به غايت مفيد

و لعوق او با عسل جهة سرفهء بلغمى

و سه درهم او جهة تنقيهء سينه و نضج و جهة تحليل ورم جگر و اعضاى باطنى

و ضماد او جهة ورم صلب و قروح سر

و با بذر قطونا جهة تسكين درد مفاصل و نقرس وعرق النسا

و با بوره و انچه جهة کلف و با حرف بابلى و عسل جهة شقاق ناخن

و با بوره و خاكستر جهة ثاليل و با آب سرد جهة صداع ورمى و قوبا

و با روغن كنجد جهة زخمها و رفع درد و لذع آن

و حقنه طبيخ او جهة اخراج فضول و لذع امعأ و رحم نافع

و جلوس در طبيخ او به دستور جهة درد رحم مؤثر

و سوخته او جهة جراحات و درد و لذع آن مفيد

و مضعف هاضمه و مصلحش سكنجبين

و مظلم بصر و مصلحش گشنيز

و مضر انثيان و مصلح آن عسل

و قدر شربت از سه درهم تا ده درهم و بدلش حلبه است

و روغن تخم كتان :

و حقنهء او با روغن گل سرخ جهة تسكين درد و جراحات امعأ

و طلاى او جهة قوبا و خراجات و تسكين درد آن و وجع فؤاد

و آشاميدن او و ماليدن جوشانيدهء او با سير جهة رفع قولنج انسان و دواب مؤثر

و مضعف معده و باصره و مصلحش سكنجبين است.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص216.

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و از ملابس محرورين و فصل گرما است و شپش در آن از پنبه كمتر جمع مى‏گردد

و به هم مى‏رسد به جهت آنكه به بدن خوب نمى‏چسبد و غير مغسول آن مجفف خصوصاً در زمستان

و ذرور سوخته آن مجفف و قاطع خون جراحات و التيام دهنده آنها

و به دستور پر كردن جوف زخمها به خرقه كتان. شريف گفته اگر خواهند كه بدن لاغر گردد در زمستان جامه كتان نو پوشند

و در تابستان جامه كتان شسته اگر خواهند لاغر نشوند بالعكس

و قطور لعاب آن در چشم و ماليدن آن بر چشم دافع سرخى آن

و با انجير جهت كلف و به دستور پر نمودن جوف زخم به خرقه كتان.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 656

[pejuhesh237]

و لباس او رافع حرارت و باعث تقليل عرق

و جهة جرب و حكه و ورم صلب نافع

و پوشيدن لباسى كه پارچه‌اش با الياف كتان معمولى بافته شده باشد، بدن را خنك مى‌كند

و موجب كاهش عرق و خشك شدن عرق مى‌شود

و بخور گياه او جهة سدهء زكامى و اصلاح حال رحم

و سوخته او قاطع خون جراحات و التيام دهندهء او


بخور دم‌كردۀ گياه كنف بازكنندۀ گرفتگى‌هاى دماغ و زكام است

و گرد تهيه شده از سوختۀ گياه كتان براى خشك كردن جراحتها و قطع خونريزى و التيام آنها مفيد است.


و گل او مفرح و مقوى دل

و ريشهء او مايل به سردى

و ذرور او جهة زخمها مفيد


و قسمى مايل به سرخى و نوعى سياه مى باشد:

و با رطوبت فضليه و مدر بول و حيض

و عرق و شير و محلل و جالى و ملين طبع

و جهة قروح گرده و مثانه و مداومت او روزى نيم مثقال جهة درد امعأ

اگر تا چندين روز روزانه  ٢  گرم بزرك خورده شود براى درد روده‌ها و ازدياد ترشح ادرار و عرق و شير و لينت دادن مزاج مفيد است،

به علاوه قاعده‌آور است و براى التيام زخم كليه و مثانه بسيار نافع است.

اگر  ١۵  گرم بزرك را در  ۵٠٠  گرم آب جوش و  ٨  گرم گرد مغز شيرين‌بيان دم كرده ( ٢  ساعت) و لعاب آن را با تخم توأما بخورند،

براى خرد كردن سنگ كليه نافع است.

و با عسل جهة ورم سپرز و با اندك فلفل و عسل جهة تحريك باه مايوسين مجرب دانسته‌اند

و با عسل براى ورم طحال مفيد است. اگر با كمى فلفل و عسل بخورند براى تحريك نيروى جنسى نافع است

و بو دادهء او قابض و جهة نفث الدم و سرفه رطوبى به غايت مفيد

اگر بزرك را سرخ و برشته كرده و انگشت‌پيچ سازند قابض است و براى خونروى از رحم و سرفه‌هاى رطوبى نافع است

و لعوق او با عسل جهة سرفهء بلغمى

و سه درهم او جهة تنقيهء سينه و نضج و جهة تحليل ورم جگر و اعضاى باطنى

انگشت‌پيچ آن با عسل براى سرفه بلغمى نافع است. اگر  ١۴  گرم آن را با عسل انگشت‌پيچ كرده

و بخورند براى پاك كردن سينه از اخلاط و تحليل ورم كبد مفيد است.

و ضماد او جهة ورم صلب و قروح سر

و با بذر قطونا جهة تسكين درد مفاصل و نقرس وعرق النسا

ضماد آرد بزرك با تخم اسپرزه براى تسكين درد مفاصل، سياتيك و نقرس نافع است.


و با بوره و انچه جهة کلف و با حرف بابلى و عسل جهة شقاق ناخن

و با بوره و خاكستر جهة ثاليل و با آب سرد جهة صداع ورمى و قوبا

و با روغن كنجد جهة زخمها و رفع درد و لذع آن

و حقنه طبيخ او جهة اخراج فضول و لذع امعأ و رحم نافع

جلوس در طبيخ او به دستور جهة درد رحم مؤثر

.. اگر دم‌كردۀ آن را تنقيه كنند براى خارج كردن فضول روده‌ها و رحم بسيار نافع است

و اگر در دم‌كردۀ آن بنشينند براى ورم و جراحات رحم نافع است.

و سوخته او جهة جراحات و درد و لذع آن مفيد

و مضعف هاضمه و مصلحش سكنجبين

و مظلم بصر و مصلحش گشنيز

و مضر انثيان و مصلح آن عسل

و قدر شربت از سه درهم تا ده درهم و بدلش حلبه است

كتان براى ديد چشم مضر است از اين نظر بايد با گ خورده شود و براى هاضمه مضر است و لذا بايد با سكنجبين خورده شود.

براى بيضه‌ها مضر است و لذا بايد با عسل خورده شود. مقدار خوراك آن  ١۶ - ١٢  گرم است.



و روغن تخم كتان :

و حقنهء او با روغن گل سرخ جهة تسكين درد و جراحات امعأ

و طلاى او جهة قوبا و خراجات و تسكين درد آن و وجع فؤاد

و آشاميدن او و ماليدن جوشانيدهء او با سير جهة رفع قولنج انسان و دواب مؤثر

و مضعف معده و باصره و مصلحش سكنجبين است.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص216.

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و از ملابس محرورين و فصل گرما است و شپش در آن از پنبه كمتر جمع مى‏گردد

و به هم مى‏رسد به جهت آنكه به بدن خوب نمى‏چسبد و غير مغسول آن مجفف خصوصاً در زمستان

و ذرور سوخته آن مجفف و قاطع خون جراحات و التيام دهنده آنها

و به دستور پر كردن جوف زخمها به خرقه كتان. شريف گفته اگر خواهند كه بدن لاغر گردد در زمستان جامه كتان نو پوشند

و در تابستان جامه كتان شسته اگر خواهند لاغر نشوند بالعكس

و قطور لعاب آن در چشم و ماليدن آن بر چشم دافع سرخى آن

اگر قطرۀ لعاب بزرك را در چشم بريزند، سرخى چشم را رفع می کند

و با انجير جهت كلف و به دستور پر نمودن جوف زخم به خرقه كتان .کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 656




تنقيه يا حقنه بزرك: ١۵  گرم بزرك را  ١۵  دقيقه بجوشانند كه صاف‌شدۀ آن  ۵٠٠  گرم شود و صاف‌شده را براى لينت مزاج پس از خنك شدن تنقيه كنند.

لعاب بزرك: بزرك  ١  واحد، آب گرم  ١٠  واحد. مدت  ۶  ساعت بخيسانند و گاه بهم بزنند و صاف كنند.

روغن بزرك داراى لينولئيك اسيد است و لذا در استعمال خارج براى رفع ناراحتى‌هاى پوستى نظير اكزما و خشكى پوست بدن اثر مفيد دارد.

از گرد دانۀ كتان نيز به علت داشتن همين ماده در استعمال خارج براى رفع التهاب پوست و زخمهاى دردناك به صورت ضماد استفاده مى‌شود.

توجه شود كه گرد دانه بزرك خيلى زود اكسيده و فاسد مى‌شود و لذا به عنوان دارو هميشه بايد تازه باشد و از مصرف كهنۀ آن بايد پرهيز كرد.

دم‌كردۀ بزرك: بزرك يا دانۀ كتان  ١۵  گرم، گرد مغز ريشۀ شيرين‌بيان  ٨  گرم و آب جوش  ۵٠٠  گرم. به مدت  ٢  ساعت دم كنند

و كمى عسل به آن بيفزايند و در موارد مورد نظر بخورند.

ضماد آرد بزرك: ۴  واحد آرد بزرك را با  ١٣  واحد آب جوش مخلوط كنند و تازه‌تازه قبل از آنكه كهنه شود، مصرف كنند

زيرا آرد بزرك در اثر ماندن زود فاسد و متعفن مى‌شود و به علاوه ايجاد ناراحتى‌هاى پوست و جوشهاى اكزمائى مى‌كند.

روش ديگر اين است كه آرد بزرگ تازه را در آب سرد باز مى‌كنند تا خمير شود و سپس آن را كمى حرارت مى‌دهند كه خمير روانى گردد

بعد قطعه پارچه‌اى را در آن داخل كرده و به حالت نسبتا گرم روى پوست بدن مى‌اندازند. در مواردى كه براى تسكين درد مفاصل و سياتيك است با اسفرزه مخلوط كنند

و پارچه را با مخلوط آنها آغشته نموده و سپس روى موضع بياندازند. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 5 ص 250-253

[pejuhesh237]

.
دانه کتان و داشتن شکم و باسن متعادل

با این دانه می توان شکم و باسن متعادل و خوش فرم داشت.

شاید با مصرف دانه‌های کتان دستیابی به شکمی صاف دیگر تنها یک رویا نباشد.

دانه کتان یک بسته مغذی و سرشار از "چربی غیر اشباع " است که بیشتر از آنچه تصور می‌شود برای بدن مفید است.

چربی غیراشباع، برخلاف چربی‌های اشباع که چربی بد نیز نامیده شده و در هله هوله به وفور یافت می شود، نه تنها سطح کلسترول را پایین می‌آورد

بلکه میزان چربی‌های بدن را نیز کاهش می‌دهد و مخصوصا با مصرف آن می‌توان شکم و باسن متعادل و خوش فرم داشت.

از سوی دیگر، مصرف این دانه به مشکل نفخ و یبوست کمک می‌کند و به دلیل دارا بودن فیبر زیاد سیستم هاضمه و فعالیت آن را تنظیم می‌کند.

بر این اساس توصیه می‌شود یک قاشق تخم کتان را به صبحانه و یا سالاد ناهار خود بیفزایید و در نهایت پیامد آن را در کاهش چربی‌های شکم و باسن ببینید.

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

.در تخم كتان معمولى مواد HCN گلوكوزيد   و لينامارين مشخص شده است.

به علاوه در هر يك كيلوگرم تخم كتان در حدود  ٠٨١٢ / ٠  ميلى‌گرم ارسنيك   وجود دارد.

گلهاى كتان با دانه‌هاى نارس آن داراى  ۶٩ / ٠  درصد اسيد سيانيدريك است، به‌طورى كه خوردن  ٢۵٠  گرم از اين نوع گل

و تخم نارس موجب مرگ يك گاو نر مى‌شود.

در تخم كتان در حدود  ۴٠ - ٣٠  درصد روغن ثابت قابل استخراج، ۶  درصد لعاب، ٢۵  درصد پروتئين، مقدارى موم، قند،

املاح فسفات، مقدار كمى گلى‌كوزيد و سرانجام مقدار كمى لينامارين

در گزارش ديگرى آمده است كه تخم كتان مورد مصرف دارويى بايد داراى در حدود  ٢۵  درصد روغن، ۵  درصد خاكستر و  ١۵  درصد

عصاره‌هاى محلول در آب باشد.

مقدار فسفاتيدهاى   تخم كتان شامل لسيتين و سفالين   در حدود  ٢۵ / ١  درصد روغن خام آن است.

مقدار پروتئين روغن تخم كتان در حدود  ٣١ - ١۶  درصد به‌طور عمده شامل دو گلوبولين است

به نامهاى لينين و ديگرى كولينين . در روغن تخم كتان اسيد اشباع‌نشده به مقدار قابل ملاحظه‌اى يافت مى‌شود كه از نظر ويتامين F

قوى است و مصارف دارويى وسيعى دارد.

در تخم كتان علاوه بر لينامارين و سيانوژنتيك گلوكوزيد   ، دو گلوكوزيد ديگر متبلور و غير متبلور يافت مى‌شود.

لينامارين در برگهاى گياه و همچنين در ساقه، گل و ريشۀ گياه نيز وجود دارد به همين علت خوردن گياه به صورت علوفه ممكن است

منجر به مرگ دام شود. ساير تركيبات شيميايى كتان عبارت‌اند از فيتين ، لسيتين

و. . . . از كل مواد كاروتنوئيد  ٣ گياه در حدود  ٣٠ - ٢٢  درصد آن بتا-كاروتن است

در گزارش ديگرى آمده است كه در كنجالۀ تخم كتان اسيد امينۀ آرژينين   يافت مى‌شود .

به علاوه در آن در حدود  ۴  درصد وزن خشك گلوتاميك اسيد يافت مى‌شود.

طبق بررسى و گزارش راماچاندران مادۀ ال-گلوتاميك اسيد   در حالت آزاد براى معالجۀ كمبودهاى مغزى در بچه‌ها

و جوانان اثر قابل ملاحظه‌اى دارد

کتان مسهل:از نظر تركيبات شيميايى كتان مسهلى داراى مادۀ تلخى به نام لينين و رزين، يك مادۀ رنگى و نوعى گلوكوزيد بى‌شكل است.

.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 5 ص 253 -250