قثد

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

گياهى است از خانوادۀ Cucurbitaceae نام علمى آن Cucumis sativus L. مى‌باشد.

به فتح قاف و ثاى مثلثه و دال مهمله اسم عربى خيار مأكول است‏.

هندى: كهيرا و به فرنگى كوكوابرس نامند.

فارسی:خيار، و به شيرازى خيار دراز و خيار بالنگ و به خراسانى خيار بادرنگ

عربی:قثد

یونانی:

انگلیسی:Cucumber

فرانسه: Cornichon-Concombre

آلمانی:Kukumber-Gurke

ایتالیائی:Cornicino-Cetrinolo-Cocomero

[pejuhesh237]

.ثمر نباتى است از قبيل نجم و بياره و بر مجاور خود مى ‏پيچد و بر زمين نيز پهن مى‏ گردد

و برگ آن پهن و مشرف بزرگ‏تر از برگ قثاء مزغب و شاخه‏هاى نورسته و نازك آن نيز مزغب

و ثمر آن انواع است يعنى سفيد و نازك طولانى و آن را مصرى و شامى نامند

و از اين نوع در بعضى جاها طولانى تا به يك ذرع درست مى‏شود

و لحم آن زياده و مغز و تخم آن كم و ريزه و نوعى سبز مخطط

و از اين نوع در بعضى جاها طولانى تا به يك ذرع دست مى‏شود لحم آن زياده

و مغز و تخم آن كم و ريزه و نوعى سبز مخطط و از اين نيز آنچه طولانى و كوچك است نازك و لطيف و آن را نيز شامى و مصرى نامند

و آنچه بزرگ و سخت مايل به استداره و ضخيم و مغز و تخم آن زياده‏تر و بزرگ‏تر آن را بلدى نامند و نيز در بنگاله نوعى ديگر مى‏شود

اكثر ثمر آن مدور و بعضى اندك طولانى و پوست آن خشن و لحم آن كم

و تخم آن زياده و نورس كوچك آن نازك و پخته آن سخت و تخم آن بزرگ و اين را به هندى لوتن كهيرا نامند

و در زمستان و تابستان نيز به هم مى‏رسد و اين دو نوع در گرما و در همه انواع آن اكثرى شيرين و بعضى اندك تلخ مى‏باشد

و جمله انواع آن غليظتر از قثاء و بعد از رسيدن زرد و مغز آنها ترش و لحم آنها صلب مى‏ گردد

و بعضى مردم لحم صلب آن را مانند كدو پخته مى‏خورند و از كدو غليظتر و بطى الهضم‏تر و نفاخ‏تر است

و بهترين قثد كوچك نازك آنست و بدترين آن متوسط در صغر و كبر و صلب

و كرم زده آن كه به فارسى عوام شفته زده و شفته دار نامند زبون.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 610



گیاهی است علفی، دارای ساقه خوابیده، پوشیده از تارهای خشن و برگهای بزرگ و منقسم به لوبهای زاویه دار

که منشاء اصلی آن در شمال هندوستان و دامنه های کم ارتفاع هیمالیا بوده است.

پرورش آن در 20 قرن قبل از میلاد مسیح در مصر و 5 قرن قبل از میلاد، در یونان و رم معمول بوده است

ولی میوه گیاه پرورش یافته آن زمان، به خلاف نمونه ها فعلی، تلخ بوده است.

از پرورش نژادهای مختلف خیار بر اثر کشت های مدوام، امروزه موفق به تهیه نمونه هائی با میوه معطر و مطبوع گردیده اند.

بوته خیار، پیچک داراست و گلهائی زرد رنگ، درشت، بر دو نوع نر و ماده، واقع بر روی یک پایه دارد.

میوه اش سبزرنگ و به تناسب نژادهای مختلف ممکن است کوچک یا باریک و یا خیلی بزرگ و به طول متجاوز از نیم متر باشد.کتاب گیاهان دارویی دکتر علی زرگری جلد پنجم ص406-407

[pejuhesh237]

.در ايران در سطح وسيعى نژادهاى مختلف خيار كاشته و توليد مى‌شود، لذا از روش كشت آن صرفنظر مى‌شود. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 77

[pejuhesh237]

همه اجزاء استفاده مي شود،

هيج جزء آن سمي نيست

.تخم خيار خنك‌كننده و مقوى و مدر است خوردن سوپ خيار گرفتگى و بند آمدن ادرار را باز مى‌كند.

مرهم له‌شدۀ خيار براى ناراحتى‌هاى پوست و سوختگى از آتش و سوختگى در اثر آب‌جوش بسيار مفيد است.

جوشاندۀ ريشه خشك خيار مدر است و براى معالجۀ بيماريهاى برى‌برى   مفيد است .

عصارۀ برگهاى له‌شدۀ خيار به عنوان قى‌آور كودكان در مواردى كه اختلال هضم داشته باشند، مصرف مى‌شود .

در هندوچين خيار سبز و نرسيده كه با شكر پخته شود براى اسهال خونى بچه‌ها داده مى‌شود.

در اندونزى ميوه و عصارۀ آن در موارد بيمارى اسپرو   داده مى‌شود و مفيد است

از آب خيار در تهيه تعدادى از لوازم آرايش استفاده مى‌شود.

از آب خيار، موم و عسل پمادى تهيه مى‌شود كه در صاف و لطيف كردن پوست و رفع جوش بسيار مؤثر است.تخم خيار اثر ضد كرم دارد. .کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 78

خیار علاوه بر آنکه به صورت خام مصرف می گردد به مصارف پزشکی نیز کم و بیش می رسد.

با سائیدن مغز دانه خیار در مقدار کمی آب و رقیق کردن آن، امولسیونی تهیه می شود که اثر آرام کننده دارد.

خیار در استعمال خارج، دارای اثر تسکین دهنده خارش و درمان سوداء است بعلاوه باعث لطافت پوست و شادابی آن می گردد.

آب خیار اگر بر روی پوست بدن مالیده شود، در رفع خارش و تحریکات جلدی اثر مفید ظاهر می کند.

در استعمال خارج می توان از آب خیار برای حفاظت و بهداشت پوست صورت استفاده کرد

ولی اگر پوست خشک باشد به مقدار مساوی از آب مقطر، شیر تازه و نجوشیده

و همچنین شیره خربزه را مخلوط نموده، هر شب قبل از خواب، صورت را با آن به ملایمت مالش داد.کتاب گیاهان دارویی دکتر علی زرگری جلد پنجم ص 408

[pejuhesh237]

در آخر دويم سرد و تر

و تخم خيار سردتر از تخم خيار زه و ترشى خيار سرد کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص-201



متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق بخشي از تحفه بود

[pejuhesh237]

و ترشى خيار بسيار دير هضم و با طعام و بعد از آن مضر استکتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص-201

[pejuhesh237]

مطفى حرارة و مسكن حرارة صفرا و خون و التهاب احشا

و رافع تشنگى و مفتح سدهء جگر و مدر بول

و مخرج حصاة و غليظتر از قثا و رافع ضعفى كه از اسهال مفرط حاره به هم رسد

و جهة تبهاى شديد و يرقان و درد سر نافع

و آب او تا چهل و پنج مثقال با شكر مسهل مرة الصفرائى كه در معده و امعاء باشد

و آب خيار زرد ترش رسيدهء او در اسهال قويتر از آب نارسدهء او

و چون قدرى قرنفل در آن خيسانيده روز ديگر صاف آن را با ماء العسل بنوشند جهة نيكوئى رنگ رخسار

و تفتيح سدد و تحليل مواد حاره نافع و رافع خفقان است در يكروز

و نطول آب او مانع تولد قمل

و ضماد كوبيدهء جرم او جهة جرب و حصف و شرى و خارش بدن

و نرم كردن خشونت جلد و التهاب معده و احشا و درد سر و اورام حاره مفيد

و خوردن دو مثقال و نيم از پوست خشك او جهة عسر ولادت به غايت مؤثر

و مضر مبرودين و خام كنندهء غذا و مولد خلط خام

و درد تهيگاه و چون در معده فاسد گردد مولد خلط خام سمى

و مصلحش نانخواه و معاجين حار و عسل

و بوئيدن خيار جهة انتعاش روح حيوانى و دردسر حار مفيد است

و تخم خيار مدر بول و مخرج صفراى سوخته بادرار

و رافع تبهاى حاره و ورم جگر و سپرز و درد شش

و قرحهء آن كه از حرارة باشد

و ضماد او با بوره و عسل محلل اورام جلد ست

و مضر انثيان و مصلحش كتيرا

و بدلش تخم خيار زه و شربتش تا پنج درهم است

و روغن خيار كه مانند روغن كدو ترتيب مي دهند در افعال ضعيفتر از تخم كدوست.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص-201


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:


جهت صداع حار خوردن و ضماد كردن و ماليدن قاش و يا كف آن بر پيشانى

و نيز استشمام پاره كرده آن و يا آب تر و تازه آن به عنوان لخلخه جهت انعاش ارواح نفسانى و حيوانى

و اكثر امراض حاره حاده دماغيه و رفع بى‏خوابى مفيد.

و در حديث است كه آشاميدن آب مطبوخ پوست خيار تازه در آب سه روز متوالى رافع يرقان است با طعام

و بعد از آن خوردن خصوص اغذيه غليظه مانند آش ماست و آش غوره و امثال آن مضر،

مصلح آن در محرورين سكنجبين و در مبرودين زبيب و نانخواه و عسل و معاجين حاره مانند كمونى

و فلافلى و مغز خيار نارس الطف و ابرد از لحم آن و لحم آن نفاخ و تقيل و دير هضم

و مغز رسيده ترش آن ابرد و ارطب و جهت اكثر منافع مذكوره از اطفاى حرارت و لهيب صفرا و تشنگى

و ادرار نمودن بول و غيرها انفع و سريع الفساد

و ضماد مغز و تخم آن جهت التهاب معده و احشا و تحليل ورم حار و جرب و حصف و شرى و خارش بدن و نرمى جلد

و رفع خشونت آن و بر پشت زهار رافع احتباس بول و عسر آن و ادرار قوى آورد خصوص در اطفال

و مغز تلخ آن در اين امر اقوى است از شيرين آن مضر زنان حوامل بى‏ وقت

و تخم‏ آن سردتر از تخم قثاء و از آن بهتر و بعيد التعفن و با قوّت محركه مواد ساكنه

مقدار شربت‏: از تخم آن تا پنج درم و آشاميدن آب برگ آن به قدر دو سه مثقال با دو چندان بول صاحب طحال جهت تحليل طحال آن

مجرب و بعضى در مبرود المزاجان قليلى آب زنجبيل تازه نيز داخل مى‏ كنند

و ماء الخيار نيز مانند ماء القرع است كه در خمير آرد جو گرفته پس در گل

و در تون حمام و يا در تنور طبخ نمايند پس آب آن را گرفته بنوشند جهت‏ امراض حاره و حميات صفراويه حاده

و دق نافع و خوردن خيار نازك با نمك و با قشر بهتر از بى ‏قشر آن است

زيرا كه زودتر از معده مى‏گذرد و در آن نمى ‏ماند كه نفخ نمايد و متعفن گردد به خلاف بى‏قشر آن

و كسى كه مقشر آن را ترجيح داده غلط كرده و جمع آن با شير زبون و موجب فالج در مبرودين است.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 610-611

[pejuhesh237]

و مسكن حرارة صفرا و خون و التهاب احشا

و رافع تشنگى و مفتح سدهء جگر و مدر بول

و مخرج حصاة و غليظتر از قثا و رافع ضعفى كه از اسهال مفرط حاره به هم رسد

و جهة تبهاى شديد و يرقان و درد سر نافع

و آب او تا چهل و پنج مثقال با شكر مسهل مرة الصفرائى كه در معده و امعاء باشد

و آب خيار زرد ترش رسيدهء او در اسهال قويتر از آب نارسدهء او

و چون قدرى قرنفل در آن خيسانيده روز ديگر صاف آن را با ماء العسل بنوشند جهة نيكوئى رنگ رخسار

و تفتيح سدد و تحليل مواد حاره نافع و رافع خفقان است در يكروز

و نطول آب او مانع تولد قمل

و ضماد كوبيدهء جرم او جهة جرب و حصف و شرى و خارش بدن

و نرم كردن خشونت جلد و التهاب معده و احشا و درد سر و اورام حاره مفيد

و خوردن دو مثقال و نيم از پوست خشك او جهة عسر ولادت به غايت مؤثر

و مضر مبرودين و خام كنندهء غذا و مولد خلط خام

و درد تهيگاه و چون در معده فاسد گردد مولد خلط خام سمى

و مصلحش نانخواه و معاجين حار و عسل

و بوئيدن خيار جهة انتعاش روح حيوانى و دردسر حار مفيد است

و تخم خيار مدر بول و مخرج صفراى سوخته بادرار

و رافع تبهاى حاره و ورم جگر و سپرز و درد شش

و قرحهء آن كه از حرارة باشد

و ضماد او با بوره و عسل محلل اورام جلد ست

و مضر انثيان و مصلحش كتيرا

و بدلش تخم خيار زه و شربتش تا پنج درهم است

و روغن خيار كه مانند روغن كدو ترتيب مي دهند در افعال ضعيفتر از تخم كدوست.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص-201


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:


جهت صداع حار خوردن و ضماد كردن و ماليدن قاش و يا كف آن بر پيشانى

و نيز استشمام پاره كرده آن و يا آب تر و تازه آن به عنوان لخلخه جهت انعاش ارواح نفسانى و حيوانى

و اكثر امراض حاره حاده دماغيه و رفع بى‏خوابى مفيد.

و در حديث است كه آشاميدن آب مطبوخ پوست خيار تازه در آب سه روز متوالى رافع يرقان است با طعام

و بعد از آن خوردن خصوص اغذيه غليظه مانند آش ماست و آش غوره و امثال آن مضر،

مصلح آن در محرورين سكنجبين و در مبرودين زبيب و نانخواه و عسل و معاجين حاره مانند كمونى

و فلافلى و مغز خيار نارس الطف و ابرد از لحم آن و لحم آن نفاخ و تقيل و دير هضم

و مغز رسيده ترش آن ابرد و ارطب و جهت اكثر منافع مذكوره از اطفاى حرارت و لهيب صفرا و تشنگى

و ادرار نمودن بول و غيرها انفع و سريع الفساد

و ضماد مغز و تخم آن جهت التهاب معده و احشا و تحليل ورم حار و جرب و حصف و شرى و خارش بدن و نرمى جلد

و رفع خشونت آن و بر پشت زهار رافع احتباس بول و عسر آن و ادرار قوى آورد خصوص در اطفال

و مغز تلخ آن در اين امر اقوى است از شيرين آن مضر زنان حوامل بى‏ وقت

و تخم‏ آن سردتر از تخم قثاء و از آن بهتر و بعيد التعفن و با قوّت محركه مواد ساكنه

مقدار شربت‏: از تخم آن تا پنج درم و آشاميدن آب برگ آن به قدر دو سه مثقال با دو چندان بول صاحب طحال جهت تحليل طحال آن

مجرب و بعضى در مبرود المزاجان قليلى آب زنجبيل تازه نيز داخل مى‏ كنند

و ماء الخيار نيز مانند ماء القرع است كه در خمير آرد جو گرفته پس در گل

و در تون حمام و يا در تنور طبخ نمايند پس آب آن را گرفته بنوشند جهت‏ امراض حاره و حميات صفراويه حاده

و دق نافع و خوردن خيار نازك با نمك و با قشر بهتر از بى ‏قشر آن است

زيرا كه زودتر از معده مى‏گذرد و در آن نمى ‏ماند كه نفخ نمايد و متعفن گردد به خلاف بى‏قشر آن

و كسى كه مقشر آن را ترجيح داده غلط كرده و جمع آن با شير زبون و موجب فالج در مبرودين است.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 610-611

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

بهداشت پوست صورت

در استعمال خارج از خیار برای موارد مختلف به شرح زیر استفاده درمانی به عمل می آید:

1-برای پوست های چرب، خیار خام در آب عاری از نمک، نوعی لوسیون جهت اثر دادن به پوست صورت تهیه می شود.

2-قرار دادن حلقه های خیار خام بر روی پوست صورت جهت جلوگیری از بروز چین و چروک و از بین بردن چین های کوچک و کم عمق صورت.

3-از بین بردن لکه های رنگی پوست که معمولا در پشت دست، پوست گردن و مخصوصا در پوست صورت پیدا می شود

و کک و مک نامیده می شود.این لکه ها معمولا در تابستان، بیشتر از فصل زمستان جلوه می نمایند.

برای از بین بردن لکه های مذکور، حلقه های خیار را در شیر خام قرار داده مدتی می خیسانند و لوسیون حاصل را بر روی پوست اثر می دهند.

4-کسانی که پوست صورت آنها، منافذ باز و ظاهر ناپسند پیدا می کند می توانند به دستور زیر عمل می نمایند:

دانه خیار، کدو و خربزه را به مقدار مساوی اختیار نموده هر یک را به طور جداگانه، آسیاب می کنند.

سپس یک قاشق سوپخوری از هر یک را جداگانه در شیر یا در یک کرم ساده وارد کرده بطور یکنواخت در می آورند

و پس از مخلوط کردن آنها با هم، نوعی ماسک صورت تهیه می کنند که به مدت نیم ساعت بر روی پوست صورت باقی می گذارند.

پس از آن، صورت را با گلاب که گرمای ملایم داشته باشد پاک می کنند.

5-برای حفظ لطافت پوست صورت، باید 50 گرم بادام شیرین بدون پوست را به خوبی له کنند

و بعدا بر روی آن، مقدار 250 گرم آب خیار جوشیده ولی سرد شده کم کم وارد نمایند و بهم می زنند.

سپس از پارچه ای بگذارنند تا محلول صاف شده ای به دست آید.به این محلول،

250 گرم الکل و یک گرم اسانس گل سرخ افزوده، لوسیونی که به دست می آید مورد استفاده قرار دهند.

6-برای تامین لطافت پوست، رفع ناراحتی های جلدی ساده،

درمان خراش و ترک لب ها و بهداشت پوست صورت از فرمول زیر می توان استفاده به عمل آورد:

الف -پماد خیار

شیره صاف شده خیار 300 گرم

پیه خوک 250 گرم

چربی گوساله 150 گرم

گلاب 3 گرم

بم دوتلو 5/0 گرم

موارد فوق را باید در ظرفی به خوبی سائید و مقادیری از پماد به دست آمده را بر روی پوست بدن به ملایمت مالید.

7-دو عدد خیار سالم را باید به خوی شسته و پس از خشک کردن، در یک لیتر آب به مدت یک ساعت جوشانید

و پس از له کردن خیارها در آب، مقدار 2 قاشق غذا خوری، روغن بادام بدان افزود.

محلول به دست آمده اگر بر روی پوست اثر داده شود باعث لطافت و شادابی پوست صورت و سلامت آن می گردد.

ب -پماد خیار

پماد خیار علاوه بر اختصاصات درمانی که دارد از بهترین پمادهای نرم کننده و لطیف نگهدارنده پوست دست و صورت می باشد.

این پماد به روش های مختلف تهیه می شود که ساده ترین آنها به شرح زیر است:

مقدار 5/7 کیلوگرم خیار تازه را باید به خوبی رنده کرده آنرا در داخل یک قرع بر روی صفحه،

توام با 250 گرم الکل 85 درجه جای دهند و مجموع را تقطیر نمایند بطوریکه مقدار 250 گرم الکلای خیار به دست آید

.سپس مقادیر معین از مواد زیر را جهت تهیه پماد آماده کنند:

پیه خوک 125 قسمت

بلان دوبالن 15 قسمت

موم سفید 8 قسمت

الکلای خیار 8 قسمت

ابتدا پیه خوک، بلان دوبالن و موم را ذوب کرده آنها را در هاون بزرگ که قبلا با وارد کردن آب جوش، گرم کرده

و سپس خک نموده اند وارد می کنند.تدریجا الکلای خیار به آن می افزایند و بهم می زنند تا به صورت پماد درآید

و هنگامی نیز که پماد شروع به سفت شدن کرد آنرا به حالت گرم، درون ظرفی که برای نگهداری پماد آماده کرده اند وارد می کنند

و دهانه ظرف را مسدود می سازند تا در مواقع مصرف مورد استفاده قرار گیرد.

پماد خیار بهترین و بهداشتی ترین نوع پماد نرم کننده پوست است و استفاده از آن در همه کشورها معمول است.

پماد خیار بصورت اکسیپیان یا پماد پایه، در تهیه پمادهائی که مواد موثر در بردارند

و همچنین تهیه لوسیون های زیبائی مورد استفاده قرار می گیرد.تهیه یکی از این نوع لوسیون ها به شرح زیر است:

لوسیون زیبائی

گلاب 1000 گرم

صابون طبی 12 گرم

پماد خیار 90 گرم

برای تهیه این لوسیون صابون آمیگدالن را به قطعات کوچک تقسیم کرده، پماد خیار و گلاب را تدریجا بدان وارد می کنند

تا به صورت محلول یکنواخت در آید.صابون آمیگدالن که در فرمول لوسیون فوق ذکر شده است،

از سود محرق مایع 3/1 به مقدار 1000 گرم و روغن بادام شیرین به مقدار 2100 گرم، طبق روش کلی تهیه صابون، تهیه می شود.

مصرف مقادیر زیاد خیار ناراحتی های معده ایجاد می نماید.کتاب گیاهان دارویی دکتر علی زرگری جلد پنجم 411

[pejuhesh237]

از نظر تركيبات شيميايى ميوۀ خيار داراى مقدار كمى ساپونين و يك آنزيم به نام پروتئولى‌تيك آنزيم و مادۀ گلوتاتيون   مى‌باشد

بررسى ديگرى نشان مى‌دهد كه در خيار يعنى در ميوۀ خيار پروتئولى‌تيك آنزيم و آسكوربيك‌اسيد اكسيداز   و سوكسى‌نيك دهايدروژناز و ماليك دهايدروژناز   يافت مى‌شود

و مادۀ معطر عامل آن با الكل قابل استخراج است. به علاوه در خيار آنزيم ارپسين وجود دارد. و همچنين ويتامين B ١  و C در آن يافت مى‌شود.

در هريك صد گرم خيار مواد زير موجود است:

آب  ٩۵  گرم، پروتئين  ٩ / ٠  گرم، مواد چرب  ١ / ٠  گرم، هيدراتهاى كربن  ۵ / ٢  گرم، خاكستر  ۵ / ٠  گرم، فسفر  ٢٧  ميلى‌گرم، آهن  ١ / ١  ميلى‌گرم، كلسيم  ٢۵  ميلى‌گرم، پتاسيم  ١۶٠  ميلى‌گرم، ويتامين A  ٢۵٠  واحد بين المللى، سديم  ۶  ميلى‌گرم، تيامين  ٠٣ / ٠  ميلى‌گرم، رايبوفلاوين  ٠۴ / ٠  ميلى‌گرم، نياسين  ٢ / ٠  ميلى‌گرم، ويتامين C 11 ميلى‌گرم. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 78