خشخاش بستانى

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحيم

[pejuhesh237]

فارسی:

عربی:

یونانی:

انگلیسی:

فرانسه:

آلمانی:

ایتالیائی:

[pejuhesh237]

خشخاش سفيد، گلش سفيد می باشد

و خشخاش سياه را گلش بنفش و سرخ و سياه و كبود و اين الوان را تخم سياه می باشد

و گويند خشخاش بري را برگ كثير التشريف و مزغب می باشد به خلاف بستانى

و خشخاش سفيد مخدر و منوم و منضج مواد رقيقهء صفراوى .كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص103


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

دو صنف مى‏باشد :بستانى كه خشخاش سفيد و برّى كه خشخاش سياه است

امّا خشخاش بستانى گل آن سفيد و تخم آن نيز سفيد و ريزه و مدور

و گياه آن به قدر دو ذرع تا چهار ذرع به حسب اختلاف آب و هوا و زمين بلند و كوتاه مى‏باشد .کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 359

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

و خشخاش سفيد در آخر دويم سرد و در اول تر و تخم‏ آن در دويّم سرد و در اول تركتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص103


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين تفاوت:

طبيعت پوست آن‏: در دويّم سرد و در اول خشك و بعضى در سيّم گفته‏اند و افيون ناگرفته آن قوى‏تر از افيون گرفته.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 358

[pejuhesh237]

معمولا اطفال بخصوص اطفال شيرخوار، دختران جوان در حال بلوغ، زنان در دوران يائسگى

و اشخاص پير اغلب در مقابل ترياك و مداوا با تركيبات گياهى آن حساسيت نشان مى‌دهند،

در اين قبيل موارد بايد خيلى با احتياط عمل شود و تنها در مواردى كه پزشك ضرورت تام براى مصرف آن تشخيص دهد،

با نظر پزشك به كار رود.

ترياك با قلياييات، املاح نقره، املاح آهن، املاح جيوه، سرب و همچنين با مواد تانندار و امثال آن سازگار نيست و نبايد توأما مصرف شود.

از ترياك كه محصول گياه خشخاش است صدها تركيب دارويى درست مى‌شود

كه چون در طب جديد مصرف آنها مرسوم است از ذكر مفصل آنها خوددارى مى‌شود.

در موارد مسموميت درحالى‌كه فورا به پزشك مراجعه مى‌شود به عنوان كمكهاى اوليه قبل از رسيدن پزشك بايد براى قى آوردن

و خالى كردن معده تلاش شود تا سم از بدن خارج گردد. شير و يا هر مايع قى‌آور ديگر

و يا خوردن دم‌كردۀ قهوه و يا تنقيه آن براى خنثى كردن سم مفيد است.

ترياك كه شيرۀ خشخاش است، ديرزمانى است كه مورد شناخت حكماى طب سنتى بوده است

تا آنجا كه تاريخ سير تحول دانش طب گياهى نشان مى‌دهد،

بقراط شناختى در مورد ترياك نداشته و به‌هرحال حد اقل در آثارش چيزى در اين مورد منعكس نيست

ولى دياگوراس معاصر بقراط در مورد خواص ترياك تا حدودى اطلاع داشته

و آن را در معالجات مربوط به اعمال دماغ و نخاع تجويز مى‌كرده است

ولى حكماى بزرگ نظير شيخ الرئيس ابو على سينا و رازى اولين كسانى هستند

كه تا حدود خيلى زيادى پى به خواص وسيع ترياك برده و در اين مورد تا آنجا پيش رفته

و معتقد بودند كه در چندين مورد نظر داده‌اند كه بدون ترياك، جيوه، كنكينا و امتيك اصولا طبابت مؤثر محال است.

اطباى مغرب زمين تا چند قرن پيش ترياك را به عنوان عامل مخدر و خواب‌آور مى‌دانستند

ولى بوشاردا ترياك را در عداد عوامل نوروتروپيك بيان مى‌كند

و آن را در رديف عواملى مانند لاكتوكاريوم (در كاهو) و يا حشيش و مخدرهاى گياهان خانوادۀ سولاناسه

و نظاير آن براى تأثير روى عصب مورد بحث قرار مى‌دهند.

مصرف ترياك به مقدار كم از  ۵  سانتى‌گرم تا  ٢  گرم يك نوع حالت آرامش و سكون ايجاد مى‌كند كه منجر به خواب مى‌شود،

ولى مصرف درازمدت و زيادتر آن ممكن است موجب

تحريكات روحى شديد و خواب زياد و اضطراب شود كه به هر حال مصرف آن بايد با تجويز پزشك و در موارد خاص باشد. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 3 ص 244-247

[pejuhesh237]

و مخدر و منوم و منضج مواد رقيقهء صفراوى

و ده درهم او با شكر جهة خشونة سينه و سرفهء حار يابس و نفث الدم و تب دق و حرقه مثانه

و امراض حارهء آن و مقوى جگر ضعيف و گرده و مسمن

و با عسل مبهى و مداومت آن قاطع باه و بوئيدن بو دادهء او رافع بيخوابى

و با مثل او مغز بادام مولد خون صالح و رافع هزال

و چون خشخاش تازه را با پوست كوبيده قرص بسازند

جهة سرفه و درد سينه و حرقه البول و اسهال كهنه و تشنگى شرباً

و جهة تخفيف رطوبات و تحليل اورام ضماداً نافع

و قدر شربتش تا پنج درهم و از تخم او تا ده درهم و از پوست او تا يك مثقال

و نيم و از گل او تا يك درهم و مضر مبرودين و مداومت او مضر ريه

و مصلحش عسل و مصطكى و شكر و پوست او مايل به خشكى و رادع و مسدد

و يك مثقال او كه صبح و شام بنوشند جهة اسهال دموى و صفراوى و التهاب امعأ مجرب

و ضماد او جهة دردسر و با حلبه و گلاب كه طبخ يافته باشد جهة ابتداى رمد و تسكين درد آن

و منع ريختن مواد به اعضا و نطول مطبوخ او

و مطبوخ برگ او جهة بيخوابى و با آرد جو جهة اورام حاره و باد سرخ

و لعوق آب مطبوخ او با عسل كه رب خشخاش گويند

جهة منع نزلات و سرفه و اسهال مزمن نافع است خصوصاً با اقاقيا

و عصارهء لحية التيس و طبيخ بيخ او جهة جگر عليل و خلط غليظ معده مفيد

و عصارة پوست او كه كوكنار نامند سرد و مايل به رطوبت و در آثار قويتر از تخم او

و مداومت او مرخى اعضأ و مشوش حواس و قاطع باه و مفسد اشتها و هاضمه و مورث نسيان

و مفسد خون و بالعرض محلل حرارة و رطوبه غريزى و مسكن اوجاع حاره و يابسه و منوّم قوى و منشط بالعرض است

و گل خشخاش با آب گشنيز جهة نملهء ساعيه و قروح

و ضماد او جهة سوزش چشم و قرحهء قرنيه اكتحالاً مفيد و روغن او كه به دستور روغن گل گيرند مخدر

و مسكن دردهاى حاره و اورام و آشاميدن او جهة نزله و سرفهء حار

و قطور او و جهة درد گوش و ورم حاره او مفيد

و روغن تخم خشخاش در افعال از آن ضعيفتر و منوم و مسدد است.كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص103

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:


آشاميدن آن جهت سعال گرم و سعال تر حادث از رطوبت رقيق به سبب تبريد

و تغليظ و تجميد و ردع خود و با شراب عفص قاطع اسهال مزمن

تخم:

مخدر و منوم و منضج مواد رقيقه صفراويه و قابض شكم

مقدار شربت آن‏: تا پنج درهم و همچنين چون بعد از رسيدن جمله آن را در آب طبخ دهند

و ليكن ضعيف‏تر از قرص آنست و گل آن با آب گشنيز جهت رفع وجع و سوزش چشم و قرحه قرنيه اكتحالًا

و طلاى آن جهت رفع آثار قروح و آب مطبوخ آن نطولًا جهت رفع بى‏

و چون برگ نازك تازه نورسته آن را در آب طبخ دهند مانند بقول ديگر و با روغن و پياز بريان نموده تناول نمايند

تفريح و تنويم آورد و حبس اسهال نمايد.بدل‏ خشخاش كاهو است‏ .کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 359

[pejuhesh237]

و مخدر و منوم و منضج مواد رقيقهء صفراوى

و ده درهم او با شكر جهة خشونة سينه و سرفهء حار يابس و نفث الدم و تب دق و حرقه مثانه

و امراض حارهء آن و مقوى جگر ضعيف و گرده و مسمن

و با عسل مبهى و مداومت آن قاطع باه و بوئيدن بو دادهء او رافع بيخوابى

و با مثل او مغز بادام مولد خون صالح و رافع هزال

و چون خشخاش تازه را با پوست كوبيده قرص بسازند

جهة سرفه و درد سينه و حرقه البول و اسهال كهنه و تشنگى شرباً

و جهة تخفيف رطوبات و تحليل اورام ضماداً نافع

و قدر شربتش تا پنج درهم و از تخم او تا ده درهم و از پوست او تا يك مثقال

و نيم و از گل او تا يك درهم و مضر مبرودين و مداومت او مضر ريه

و مصلحش عسل و مصطكى و شكر و پوست او مايل به خشكى و رادع و مسدد

و يك مثقال او كه صبح و شام بنوشند جهة اسهال دموى و صفراوى و التهاب امعأ مجرب

و ضماد او جهة دردسر و با حلبه و گلاب كه طبخ يافته باشد جهة ابتداى رمد و تسكين درد آن

و منع ريختن مواد به اعضا و نطول مطبوخ او

و مطبوخ برگ او جهة بيخوابى و با آرد جو جهة اورام حاره و باد سرخ

و لعوق آب مطبوخ او با عسل كه رب خشخاش گويند

جهة منع نزلات و سرفه و اسهال مزمن نافع است خصوصاً با اقاقيا

و عصارهء لحية التيس و طبيخ بيخ او جهة جگر عليل و خلط غليظ معده مفيد

و عصارة پوست او كه كوكنار نامند سرد و مايل به رطوبت و در آثار قويتر از تخم او

و مداومت او مرخى اعضأ و مشوش حواس و قاطع باه و مفسد اشتها و هاضمه و مورث نسيان

و مفسد خون و بالعرض محلل حرارة و رطوبه غريزى و مسكن اوجاع حاره و يابسه و منوّم قوى و منشط بالعرض است

و گل خشخاش با آب گشنيز جهة نملهء ساعيه و قروح

و ضماد او جهة سوزش چشم و قرحهء قرنيه اكتحالاً مفيد و روغن او كه به دستور روغن گل گيرند مخدر

و مسكن دردهاى حاره و اورام و آشاميدن او جهة نزله و سرفهء حار

و قطور او و جهة درد گوش و ورم حاره او مفيد

و روغن تخم خشخاش در افعال از آن ضعيفتر و منوم و مسدد است.كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص103

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:


آشاميدن آن جهت سعال گرم و سعال تر حادث از رطوبت رقيق به سبب تبريد

و تغليظ و تجميد و ردع خود و با شراب عفص قاطع اسهال مزمن

تخم:

مخدر و منوم و منضج مواد رقيقه صفراويه و قابض شكم

مقدار شربت آن‏: تا پنج درهم و همچنين چون بعد از رسيدن جمله آن را در آب طبخ دهند

و ليكن ضعيف‏تر از قرص آنست و گل آن با آب گشنيز جهت رفع وجع و سوزش چشم و قرحه قرنيه اكتحالًا

و طلاى آن جهت رفع آثار قروح و آب مطبوخ آن نطولًا جهت رفع بى‏

و چون برگ نازك تازه نورسته آن را در آب طبخ دهند مانند بقول ديگر و با روغن و پياز بريان نموده تناول نمايند

تفريح و تنويم آورد و حبس اسهال نمايد.بدل‏ خشخاش كاهو است‏ .کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 359


از نظر خواص پوست گرز و ساقۀ گياه مخدر است و اگر  ٢  گرم صبح ناشتا و شب موقع خواب با آب سرد خورده شود،

براى اسهال خونى و صفراوى، التهاب معده و روده‌ها و سوزش مثانه نافع است.

اگر ضماد آن را به پيشانى گذارند براى رفع سردرد نافع است.

اگر پوست گرز آن را با شنبليله و گلاب پخته باشند، خوردن آن براى رفع سرفۀ گرم و سرفۀ سرد ناشى از رطوبت مفيد است

و اگر با شراب تلخ و گس بپزند و خورده شود براى رفع اسهال مزمن مفيد است.

عصارۀ پوست گياه كه به كوكنار معروف است، سرد و تر است و از تخم آن قوى‌تر مى‌باشد.

اگر مدت درازى خورده شود مضر است، اعضا را سست مى‌كند، حواس را مختل و مشوش مى‌سازد،

نيروى جنسى را قطع مى‌كند، اشتها را از بين مى‌برد، فراموشى ايجاد مى‌كند و خون را فاسد مى‌نمايد

ولى كم خوردن و يكبار و دوبار خوردن آن در مواردى مفيد و مسكن دردهاى گرم است.

پوست خشخاش مضر ريه سردمزاجان است از اين نظر بايد با شكر و عسل و مصطكى خورده شود.

مقدار خوراك آن  ٧ - ۴  گرم است. اگر  ١٠ - ٢  گرم آن در  ٢٠٠  گرم آب جوشانده شود و مقدارى قند و يا عسل به آن اضافه شود

براى رفع دردهاى روده، دردهاى سرطانى، اسهالهاى ساده و خونى و سرفه‌هاى عصبى خوب است.

توجه شود كه اين جوشانده به بيمارانى كه تبهاى دايم و ناراحتى معده و روده دارند

و همچنين به اطفال نبايد داده شود زيرا ممكن است عوارض نامساعد و خطرناك داشته باشد.

تخم خشخاش سرد و تر است. خواص آن مخدر و خواب‌آور و معتدل‌كنندۀ اخلاط رقيق صفراوى است.

شكم را قبض مى‌كند و مى‌بندد. اگر در حدود  ۴٠  گرم آن با شكر مرتب خورده شود

براى رفع خشونت سينه، قصبۀ ريه، سرفۀ گرم و خشك، خونروى از سينه، ضعف كبد، كليه،

سوزش مثانه، تقويت دماغ، حواس و چاق شدن مفيد است.

اگر  ۴٠  گرم دانۀ خشخاش با هم‌وزن آن مغز بادام شيرين و شكر خورده شود،

خون صالح توليد مى‌كند و به اصطلاح خونساز است و اگر بو داده شود و با عسل خورده شود براى تقويت نيروى جنسى مفيد است

ولى مداومت در خوردن آن نيروى جنسى را كاهش مى‌دهد.

بوييدن تخم خشخاش بوداده براى رفع بى‌خوابى نافع است و خوردن  ٢٠ - ٨  گرم آن خواب‌آور قوى است.

مقدار خوراك از تخم آن تا  ۴٠  گرم است. اگر خشخاش تازه را با پوست و كنگرۀ آن بكوبند و قرص درست كنند براى سرفه، درد سينه،

سوزش مجراى ادرار، تسكين تشنگى و بند آوردن اسهال كهنه و ضماد آن براى تحليل ورم بسيار نافع است.

مقدار خوراك از گرز خشخاش تازۀ سبز كوبيده تا  ٢٠  گرم است.

گل خشخاش با آب گشنيز براى رفع درد و سوزش چشم و زخم قرنيه به صورت ماليدن به موضع بسيار مفيد است.

روغن گل خشخاش كه مانند روغن گل سرخ تهيه مى‌شود مخدر و مسكن دردهاى گرم و ورمها مى‌باشد.

براى سرفۀ گرم مفيد است و قطرۀ آن براى تسكين درد گوش و تحليل ورم گوش نافع است.

آب برگ آن و به عبارت بهتر آب برگ پختۀ خشخاش با عسل كه آب خشخاش گفته مى‌شود براى سرفه و اسهال مزمن نافع است،

خصوصا اگر با عصارۀ غلاف ميوۀ اكاسيا و عصارۀ لحية التيس خورده شود

و ماليدن آب دم‌كردۀ برگ گياه براى رفع بى‌خوابى استفاده مى‌شود.


ترياك در رفع جنون و رفع اقسام دردهاى عصبى مفيد و مؤثر است. در اقسام برونشيتها

و بسيارى از اختلالات جهاز تنفسى فرآورده‌هاى ترياك مؤثر هستند.

براى رفع بيمارى‌هاى جهاز هاضمه نظير دردهاى معده و انواع اسهال و وبا و قى‌هاى وبايى

و دفع اسهال خونى از انواع فرآورده خاص ترياك به مقدار معين كه پزشك تجويز مى‌كند، مؤثر است.

تمام آلكالوئيدهاى آن نظير مورفين، كدئين، تبائين، نارسئين و ساير آلكالوئيدها در تهيه و تركيب صدها و صدها داروى بسيار مؤثر پزشكى در دنيا نقش بسيار مؤثرى دارند.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 3 ص 244-247

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

.در شيرۀ ترياك اكساليك اسيد وجود دارد. در ترياك حدود  ٢۵  نوع آلكالوئيد يافت مى‌شود كه مهمترين آنها عبارت‌اند از: مرفين   ، كودئين ،

تبائين   [«تبائين يك باز قوى و بسيار سمى است»، ناركوتين ، نارسئين   و پاپاورين [كه باز ضعيف و كمى سمى است].

ترياك هيچ‌گونه تأثيرى در پايين آوردن مقدار قند خون در بيمارى قند ندارد.

ترياك مقدار آلبومين  ٨ را كاهش مى‌دهد. مقدار مرفين در قسمتهاى مختلفۀ گياه به شرح زير است:

 ٣۵ / ٠  درصد در كپسول، ١۵ / ٠  درصد در ساقۀ گياه، ٢ / ٠  درصد در بقيۀ اندام گياه و روى هم  ٢۵ / ٠  درصد در تمامى گياه.

در كپسول بدون تخم يعنى در كپسولى كه دانه‌ها از آن خارج شده باشد در حدود  ٣۵ / ٠  درصد مورفين وجود دارد.

در كپسولهاى خشك‌شده، ٣٨٨ / ٠  درصد مورفين، ٠٠١ / ٠  درصد كدئين، ٣٣۵ / ٠  درصد پاپاورين و  ٢۴٧ / ٠  درصد ناركوتين يافت مى‌شود.

معمولا در حدود  ۴٠  درصد از ترياك خشك‌شده را آلكالوئيدها تشكيل مى‌دهند كه  ۵ / ١٠ - ۵ / ٩  درصد آن مورفين و  ۵ / ٢ - ۵ / ١  درصد آن كدئين مى‌باشد.

عصارۀ آبى آن علاوه بر آلكالوئيدها داراى تركيبى به فرمول خام  ۴ -HOC ۶ H ۴ CHO ، وانيلين 9، وانيليك اسيد  ١٠ ،

پى-هايدروكسى‌ستيرن 11، فوماريك اسيد  ١ ، دى-ال-لاكتيك اسيد  ٢ ، بنزيل الكل  ٣ ،  ۴ -HOC ۶ H ۴ CH: COOH ،

و  ۴ -HOC ۶ H ۴ COOH ، ٢ -هايدروكسى سينكونى‌نيك اسيد   ، فتاليك اسيد   ، همى‌پى‌نيك اسيد   ،

ام-همى‌پى‌نيك اسيد  ، مكونين، يك تركيب معطر و. . . مى‌باشد.

در تخمهاى خشخاش كمى پاپاورين و مورفين مى‌باشد.

در ساير اعضاى گياه مقدارى كودئين و مورفين وجود دارد. مقدار مورفين در آلت نر گل خشخاش بيش از تمامى گل مى‌باشد.

مقدار مورفين در موقع سبزى گرز خشخاش زياد است و بتدريج كه خشك مى‌شود مقدار آن كم مى‌شود.

در كپسول خشخاش در حدود  ٠۵ / ٠  درصد ناركوتين موجود است

مقدار آلكالوئيدها در ترياك خيلى متغير است و بسته به محل رويش و اقليم، روش پرورش و واريته متفاوت مى‌باشد.

مقدار مورفين از  ٣  تا  ٢٣  درصد تغيير مى‌كند.

مقدار ناركوتين از  ٢  تا  ٨  درصد تغيير مى‌كند.

مقدار كودئين از  ٣ / ٠  تا  ٣  درصد تغيير مى‌كند.

مقدار تبائين از  ٢ / ٠  تا  ۵ / ٠  درصد تغيير مى‌كند.

مقدار پاپاورين از يك درصد كمتر است.

مقدار نارسئين از  ١ / ٠  تا  ۴ / ٠  درصد تغيير مى‌كند.

بررسى‌هاى ديگرى نشان مى‌دهد كه مقدار مورفين در ريشۀ گياه  ٠٣ / ٠  درصد

و در ساقه‌ها  ٠۵ / ٠  درصد و در برگها  ٠۴۵ / ٠  درصد و در گرز خشخاش با تخم  ١١ / ٠  درصد مى‌باشد

از دانۀ خشخاش بخصوص دانۀ خشخاش سياه كه مخصوص روغنگيرى است و گياه آن را خشخاش اسود يا خشخاش برى يا به

فرانسوى Oeillette گويند، روغن ثابتى گرفته مى‌شود.

براى اين كار پس از برداشت گياه گرزهاى آن را چيده و خشك مى‌كنند و روى پارچه‌هاى برزنتى پهنى مى‌كوبند

و از هر هكتار زراعت خشخاش در حدود  ۵ / ١ - ١  تن تخم خشخاش به دست مى‌آيد.

از تخم خشخاش با فشار اول كه سرد است و حرارت داده نمى‌شود در حدود  ٣۵  درصد روغن خشخاش گرفته مى‌شود.

روغن خشخاش روغنى خوش‌رنگ، به رنگ سفيد كمى زرد و خوش‌طعم است.

در  ١٨  درجۀ سانتى‌گراد سفت مى‌شود. پس از اينكه روغن فشار اول يا روغن سرد گرفته شد،

باقيمانده و تفاله را مجددا حرارت مى‌دهند روغن فشار دوم از آن به دست مى‌آورند كه بيشتر در صابون‌سازى مصرف دارد.

روغن خشخاش داراى حدود 65 درصد لينولئين  ١ ، ٣٠  درصد اولئين و  ۵  درصد لينولنين است.

روغن خشخاش به‌طور عمده مصرف خوراكى دارد ولى در داروسازى نيز مصارف وسيعى دارد

و براى تهيۀ پمادها، روغنها مانند روغن كاموميل   ، پماد ضد خارش آنتى‌پسوريك و ساير مصارف به كار مى‌رود. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 3 ص 244