خرنوب

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحيم

[pejuhesh237]

خرنوب:

گياهى است از خانوادۀ Leguminosae تيره فرعى Caesalpinaceae نام علمى آن Geratonia siliqua L.

و مترادف آن Ceratonia coriacea Salisb. مى‌باشد

فارسی:و در تنكابن كراث گويند و در مازندران و گيلان لله كى نامند

عربی:

یونانی:

انگلیسی:Carob tree و Carob و Karoub و Honey bread و Sweet pod

فرانسه:Caroubier و Caroube و Feve de pythagore

آلمانی:

ایتالیائی:

[pejuhesh237]

بستانى و برّى می باشد و بستانى دو قسم است يكي را خرنوب شامى گويند درخت او به قدر درخت گردكان

و برگش مستدير و با غلظت و گلش ذهبى و غلاف او بقدر شبرى و كوتاه تر و سياه و ضخيم

و دانهاى او شبيه بباقلى و از آن رقيق تر و از آن در شام و مصر رب مي سازند

و در اسهال استعمال مي كنند و با وجود شيرينى از ساير شيرينيها ابرد است

و قسمى درختش خاردار و برگش نرم مايل بتدوير و غلاف ثمرش شبيه به باقلى و از آن رقيق تر

و دانهاى او بقدر ترمس و شيرين طعم كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص 99-100

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و بهترين آن بستاني خشك آنست كه مغز آن بسيار شيرين صادق الحلاوة و پوست آن رقيق و از يك سال تجاوز نكرده باشد کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 385

خرنوب درختى است به بلندى  ١٢ - ٧  متر با برگهاى مركب متشكل از  ١٠ - ٨  جفت برگچه سبز مايل به قرمز چرمى برّاق ضخيم.

دور تنۀ اين درخت غالبا تا  ٢  متر مى‌رسد. گلهاى آن بدون گلبرگ به شكل خوشه و به رنگ قرمز يا ارغوانى است.

ميوۀ آن غلافى دراز خميدۀ آويزان و گوشتى به طول  ٣٠ - ١٠  سانتى‌متر است. ميوه‌هاى خرنوب از نظر مواد قندى خيلى غنى است ولى از نظر مواد پروتئينى ضعيف است.

داراى طعم شيرين شبيه به عسل و در داخل غلاف آن  ١۶ - ١٢  عدد تخم سخت شبيه عدس قرار دارد.

چون ميوه‌هاى درخت خرنوب شبيه ليلكى است، عده‌اى از جمله شليمر اين درخت را با ليلكى و كرات اشتباها يكجا ذكر كرده و اضافه كرده است كه در مازندران و گيلان مى‌رويد.

در مخزن الادويه نيز نويسنده خرنوب را با ليلكى يكى مى‌داند كه اشتباه است.

زيرا طبق نظر عامۀ كارشناسان اين درخت اصولا از درختان جنگلى شمالى ايران نيست

و در ايران فقط در فارس در غار شاپور نزديك كازرون به طور خودرو ديده شده است.

البته از نظر مطالعاتى تحقيقاتى براى كاشت و بررسى چگونگى رشد خرنوب در شمال ايران شده و بذر آن را از قبرس وارد كرده‌اند

و در شمال ايران مطالعاتى در اين زمينه صورت گرفته ولى اين مطالعات سالها پس از دوران نويسندۀ مخزن و شليمر انجام شده است.

تكثير خرنوب از طريق كاشت بذر يا پاجوش آن در خاكهاى آهكى صورت مى‌گيرد، بذر را بايد قبل از كاشت  ۵ - ۴  روز در آب روان خيساند و پس از اينكه جوانه آغاز گرديد

فورا به كاشت آن اقدام نمود.

يا اينكه بذر را در نهالستان مى‌كارند و پس از  ٢  سال نهالها را به مزرعه منتقل مى‌نمايند. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص 114-115

[pejuhesh237]

.اين درخت بومى مناطق مديترانه‌اى است و به‌طور وحشى در سوريه و شامات و صحراى آناتولى مى‌رويد

ولى در هندوستان و اكثر مناطق مديترانه‌اى و كاليفرنيا نيز كاشته مى‌شود.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص 115

[pejuhesh237]

در هند از غلاف ميوۀ آن به عنوان قابض و براى قطع سرفه استفاده مى‌شود و پوست دانۀ آن را به عنوان مسهل و قابض مصرف مى‌كنند. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص 116.

[pejuhesh237]

خشك او در حرارت و برودت معتدل و در دويم خشك

و شيرين او مايل به حرارت

و دانهء او سرد و خشك و بسيار قابض تازهء هر دو قسم مسهل بعصركتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص 99-100

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و بسيار رسيدۀ شيرين آن در اول كرم کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 385

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

و مدر بول و مقوى بدن و مدر بول

و ضماد پخته او جهة صدمه و سقطه و امثال او و ثاليل

و خوردن تازهء خرنوب شامى كه از سال نگذشته باشد دير هضم

و بعد از انهضام مولد خلط صالح و با دانه جهة فتق و تسمين بدن

و چون داخل شير كنند شير را لذيذ كند و اشتها آورد و جهة سرفهء مزمن مجرب دانسته‌اند

و تخمش محلل اورام و جهة بروز مقعد و نزف الدم نافع و مضر معده و مجفف اعصاب

و مصلحش بهدانه و نبات و بدلش بوزن او از هريک از قرط و اطراثيث و عفص

و قدر شربتش تا پنج درهم است.كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص 99-100

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و جهت اوجاع سينه و تقويت معده

و با دوشاب ادرار بول نمايد و چون يك پارچۀ از دو پارچه تخم آن را بر ثآليل بچسپانند آن را قطع نمايد .کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 385

[pejuhesh237]

و مدر بول و مقوى بدن و مدر بول

و خوردن تازهء خرنوب شامى كه از سال نگذشته باشد دير هضم

و بعد از انهضام مولد خلط صالح و با دانه جهة فتق و تسمين بدن

از نظر خواص مدّر است و براى بيمارى‌هاى سينه و تقويت معده و چاق شدن بدن نافع است. ولى بطئ الهضم و نفّاخ است،

خصوصا اگر ميوۀ تازۀ آنكه هنوز يك سال از چيدن آن نگذشته باشد، خورده شود..کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص 116

و ضماد پخته او جهة صدمه و سقطه و امثال او و ثاليل

و چون داخل شير كنند شير را لذيذ كند و اشتها آورد و جهة سرفهء مزمن مجرب دانسته‌اند

اگر مخلوط با شير خورده شود خيلى لذيذ و اشتهاآور است و براى سرفه مزمن نافع مى‌باشد.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص 116

و تخمش محلل اورام و جهة بروز مقعد و نزف الدم نافع و مضر معده و مجفف اعصاب

و مصلحش بهدانه و نبات و بدلش بوزن او از هريک از قرط و اطراثيث و عفص

و قدر شربتش تا پنج درهم است.كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص 99-100

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و جهت اوجاع سينه و تقويت معده

و با دوشاب ادرار بول نمايد و چون يك پارچۀ از دو پارچه تخم آن را بر ثآليل بچسپانند آن را قطع نمايد .کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 385

اگر عصارۀ شيرين ميوۀ تازۀ آن را به زگيل بمالند يا قسمتى از تخم آن را به زگيل بچسبانند، زگيل قطع مى‌شود..کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص 116


سفوف خرنوب
جهة اسهال و سستى معده

خرنوب نبطى از دانه بيرون كرده زيرهء كرمانى يكشب و روز در سركه خيسيده خشك شده بو داده

سماق تخم مورد آرد نبق بلوط گشنيز خشك بو داده مصطكى مكد جزو

نيمكوب ساخته استعمال نمايند

کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم- ص329

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

.از نظر تركيبات شيميايى در تخم آن روغن چرب وجود دارد، و به علاوه داراى صمغى است كه شامل مانوز   و گالاكتوز   است.

در ميوۀ اين درخت كه شيرين است، وجود مقدار زيادى، در حدود  ۶٠  درصد، هيدراتهاى كربن شامل  ٣٣  درصد ساكاروز و  ١٨  درصد گلوكز

و  ١  درصد مواد نشاسته‌اى گزارش شده است. به علاوه ميوه داراى تانن و كمى ويتامينهاى D، B، A و ساير مواد مى‌باشد. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص 116