اسم معرب بيخ نباتيست سرخ و بسيار تند باريك
برگش شبيه به برگ رشاد
و در اوايل سردى هوا خشك شده مي ريزد و متصل به بيخ برگى مي ماند
و در تابستان از شاخهاى او گل ريزهء پر برگ سفيد ظاهر می شود
کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص -169
متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:ماهيت آن: رازى گفته دو نوع مباشد:
هندى و شامى هندى آن باريك و شامى آن غليظ شبيه به عود فوّه و رنگ آن مايل به سياهى
و ديسقوريدوس گفته نباتى است معروف و در شير و آب و نمك معمول است استعمال آن
و جالينوس در عاشره از ميامر خود از ذىمقراطيس نقل كرده كه گياهى است
كه در مقابر و ديوارهاى كهنه و مواضعى كه كشت و كار نمىشود مى رويد و هميشه تازه مى‌باشد
و سرخ رنگ و برگ آن شبيه به برگ حرف و بلندى شاخهاى آن تا به يك ذرع و در تابستان برگ آن خشك مىگردد
و باريك شده بر آن مى باشد تا آنكه سردى هواى زمستان بدان رسد آن زمان مىريزد و شاخهاى آن باريك مىگردد
و متصل به بيخ آن برگى مى ماند و در تابستان از شاخهاى آن گل سفيد ريزه برگى ظاهر مىشود
و تخم آن از تخم خشخاش بسيار ريزهتر كه خوب ديده نمىشود و مستعمل بيخ آنست
و در سابعه از ادويه مفرده گفته قوّت و طعم و رايحه آن شبيه به حرف است
و بهترين آن به قول صاحب منهاج تازه هندى يا بحرى آنست
و بعضى گفته اند بهترين آن فارسى آنست به جهت آنكه چون بر عضوى طلا نمايند در يك لحظه آبله مىكند
به خلاف هندى آن يعنى حدت فارسى زياده از هندى است و قوّت آن تا پنج سال باقى مىماند
و گفته اند علامت خوبى و تازگى آن آنست كه چون بيضه مرغ را در كوبيده آن يك روز پنهان كنند پوست آن سرخ گردد
و آنچه در بنگاله ديده شد نبات آن به بلندى يك ذرع تا به يك ذرع و نيم و شاخهاى آن باريك و گرهدار و بر هر گرهى چند عدد برگ شبيه
به برگ عنب الثعلب و از آن اندك بلندتر و بعد از ريختن برگ آن در همان مواضع يعنى بر گرههاى آن چند عدد گل سفيد ريزه برگ كوچك فى
الجمله شبيه به گل ياسمين امّا از آن كوچكتر مى‌رويد و دو نوع مى‌باشد يكى رنگ شاخ آن سياه مايل به سرخى
و گل آن سياه و اين كمياب است و ديگرى سفيد مايل به سبزى و بعضى مايل به سرخى و گل آن سفيد
و اين بسيار و نبات آن هميشه مى باشد و خودرو است.
کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد1 ؛ ص 506 شيطرج گياهى است چندساله و علفى. برگهاى آن درشت، متناوب، ضخيم، بى‌كرك، بيضى، نوك‌تيز به رنگ سبز مايل به خاكسترى است.
گلهاى آن كوچك، سفيد يا زرد است. ميوۀ آن كوچك تخم‌مرغى‌شكل به طول حدود ٢ ميلى‌متر مى‌باشد.
ساقۀ آن از تره‌تيزك بلندتر و ١٠٠ - ۵٠ سانتى‌متر و ريشۀ آن ضخيم، دوكى‌شكل، دراز و منشعب است.
کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد5 ص 355
توسط pejuhesh237 » شنبه ژانويه 12, 2013 12:00 pm 
