جاوشير

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

جاوشير:Opopanax chironium

فارسی: «جاشير» ، «جاوشير» ، «جواشير» ، «گاوشير» ، «كوشير» و «جاوشى» شيرازى جاحوشي نامند .

هندى: «جاوشى» «جوواشور»

عربی:

یونانی:

انگلیسی: Opoponax tree

فرانسه: Opoponax يا Opopanax

آلمانی:

ایتالیائی:

[pejuhesh237]

صمغيست بد بو و ظاهرش سرخ تيره و باطن او سفيد و نبات او را ساق غليظ

و بلندتر از زرعى و نرم و بر او چيزى شبيه به پشم و سفيد و برگش شبيه به برگ انجير

و مايل به استداره و خشن و بسيار سبز و قبهء او شبيه بقبهء شبت و گلش زرد

و خوشبو و تخمش سياه و قريب بانيسون و خوشبو و تند و بيخش غليظ و شعبه دار

و بدبو و بيرون او سياه و اندرون سفيد کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص69-70

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و بهترين صمغ آن تيزبوى زعفراني رنك و طريق اخذ آن آنست كه بيخ آن را مى‌شكافند

در هنگام ظهور ساق آن و حوالي آن را خالي نموده بركى در زيو آن فرش مى‌نمايند

كه صمغ آن در ان جمع كردد و چون خشك گردد از ان برمي دارند

و نيز از ساق بيخ آن در هنكام ظهور گل آن كه بودن شمس در جوزا است به طريق مذكور صمغ اخذ مى‌نمايند

و نيز از علامت خوبى آن آنست كه در هنكام ريزه شدن در سودن ريزهاى آن سفيد باشد

و زبان را بكزد و بدست بچسپد و چون در سركه و يا آب حل نمايند زود منحل گردد

و بوى آن تند باشد و آنچه از ساق آن گيرند رنك خشك كردۀ آن زرد و محلول آن در آب به رنگ شير باشد

و اين ضعيف العمل و غير مستعمل است و مغشوش آن سياه رنك و غش باشق و موم مى‌كنند .کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 293


جاوشير گياهى است چندساله علفى بلندى ساقۀ آن در حدود يك متر.

ساقۀ آن استوانه‌اى پوشيده از تار سفيد پنبه‌اى كه به ساقه رنگ خاكسترى سفيد مى‌دهند.

در بعضى گونه‌ها خوابيده. برگهاى آن ساده، كامل، بيضى، پهن نامنظم، زبر و خشن، كنارۀ برگها داراى دندانه و بسيار سبز است.

گلهاى آن زرد به صورت چتر مركب و خوش‌بو و تخم آن سياه و در ابعاد انيسون است.

از ريشۀ گياه در ناحيۀ يقۀ گياه با تيغ زدن و خراش و شكاف شيره‌اى خارج مى‌شود كه بتدريج در مقابل هوا سفت مى‌شود.

اين شيره صمغ رزينى جاوشير است. البته از ساقۀ گياه نيز گرفته مى‌شود ولى كيفيت صمغ ساقه پست‌تر از صمغ ريشه است

مشخصات صمغ جاوشير و روش گرفتن آن

در اوايل تابستان  ١٢ - ١٠  سانتى‌متر خاك كنار ريشه در محل يقه را كنار زده و زير آن را با برگهاى تميز فرش مى‌كنند

و ريشه را شكاف مى‌دهند و شيره بتدريج در روزهاى گرم خارج شده روى برگها جمع مى‌شود كه پس از سفت شدن آن را جمع‌آورى مى‌نمايند.

رنگ سطح خارجى جاوشير زعفرانى و يا قرمز تيره است و مقطع آن سفيد است كه در مجاورت هوا تيره مى‌شود. طعم آن تند و زبان را مى‌گزد.

بوى آن نامطبوع در آب و سركه حل مى‌شود و پس از حل در آب مايعى سفيد شيرى رنگ ايجاد مى‌شود. .کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 5 ص 366

[pejuhesh237]

.داراى گونه‌هاى مختلفى كه در زير معروف‌ترين آنها كه در طب سنتى مستعمل است ذكر مى‌شود:

 ١ . Opoponax chironium Koch . اين گونه بومى جنوب اروپا و آسياى صغير است.

 ٢ . Opoponax persicum Boiss. . اين گونه در دامنه‌هاى البرز و در كوههاى آهكى جنوب كوه كيلويه و در شوش و در كشور در  ١۴٠٠  متر ارتفاع و در بيشه در  ١٣٠٠  متر ارتفاع ديده مى‌شود.

 ٣ . Opoponax hispidum) Friv. (Griseb. و مترادف آن O. orientale Boiss.

و Ferula hispida Friv. مى‌باشد. اين گونه در مناطق غربى ايران در مراتع كردستان و در سنقر و در كوه امروله ديده مى‌شود.

دكتر پولاك كه سالها در حرفه طبابت و تحقيق در گياهان دارويى هم‌زمان با دكتر شليمر در ايران مى‌زيسته،

معتقد است كه جاوشير صمغ رزينى است كه از گياهى به نام Diplotaenia cochrydifolia گرفته مى‌شود

و اين گياه را در دامنه‌هاى كوههاى شمال شهرستان تهران نزديك آزادبر ديده است.

طبق يادداشتهاى او محلى‌ها شاخه‌هاى سبز و جوان گياه را به صورت سبزى تازه يا در سركه پرورده و به صورت ترشى مى‌خورند.

لازم بتذكر است كه گونه O. persicum كه در بالا ذكر شد نيز در همين دامنه‌ها مى‌رويد. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 5 ص366

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

در سيم گرم و خشك کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص69-70

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

بعضى خشك در دوم كفته اند کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 293

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

و محلل و مفتح و مدّرحيض و بول و مقوى اعصاب ضعيفه و مضعّف اعصاب صحيحه ومسقط جنين و قاتل او

و با قوهء ترياقيه و جهة تبهاى دايره و كوفتكى و تعقد عضل و درد مفاصل و درديكه از صدمات به هم رسد

و فالج و صرع و امراض باردهء دماغى و رعشهء كه بعد از جماع بهم رسيده و مغص و سرفهء بلغمى

و تقطير بول و جرب مثانه و نفخ رحم و قولنج بلغمى و ريحى و استسقأ و حصاة و رفع سموم

و منع نزلات و جبر شكستكى استخوان و ضماد او جهة جراحات خبيثه و رويانيدن گوشت بر استخوان

و ساير اعضا و منع آن از قبول آفات و دردهاى بارده و رياح و با روغنها جهة اعيا و با روغن زيتون جهة گزيدن سگ ديوانه

و حمول او مسقط جنين و جهة امراض باردهء رحم و اكتحال او جهة بياض و نزول آب

و سنون او جهة درد دندان و منع تاكل آن و طلاى آن جهة قروح و نار فارسى مفيد

و مضر انثيان و مصلحش مرماحور و خيسانيدن او در مطبوخ عنبى و قدر شربتش تا يك مثقال

و بدلش به وزن او قند يا شير انجير و با اشق و بيخش جهة قروح مزمنه

و حمول او جهة گشودن حيض و اخراج جنين مرده بغايت قوى الفعل است

و آشاميدن تخم او با شراب جهة اختناق رحم و نيم مثقال زراوند طويل جهة گزيدن هوام

و با نيم مثقال افسنتين جهة احتباس حيض بسيار نافع است. کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص69-70

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و سرفۀ بلغمي نافع كه نيم درهم آن را با آب مرزنجوش بياشامند و بران مواضع نيز ضماد نمايند

و يك مثقال آن جهت لرزحميات دائره و استسقا و يرقان و تقطير البول و جرب مثانه و نفخ رحم و ادرار طمث

و قولنج ريحي و بلغمي و تفتيت حصاة و رفع سموم امراض الراس آشاميدن آن جهت صداع و صرع

ام الصبيان و لقوه و رعشه و نزلات الضربة و الصدمة

آشاميدن نيم مثقال آن با ماء القراطن يا شراب جهت ضربه و صدمه العين

اكتحال آن جهت نزول آب و تقويت حدت بصر الاذن قطور آن در گوش جهت رفع كرى الاسنان

ماليدن آن بر دندان و پر كردن در جوف دندان كرم خورده جهت تسكين وجع و منع تاكل آن الصدر

آشاميدن آن جهت سرفه و درد پهلو حادث از برودت

و بدستور ضماد برك آن جهت درد پهلو اعضاء الغذاء آشاميدن

عصارۀ آن با سركه و طلا نمودن بدان جهت تحليل سپرز و چون ده مثقال آن را در دو جرۀ عصير عنبي اندازند

و بعد از بيست روز صاف نمايند و بياشامند جهت طحال و استسقا جيد النفع است اعضاء النفض

آشاميدن يك بندقۀ آن با آب كرم جهت ادرار بول و حيض و اصلاح رحم بارد و تحليل صلابت آن و رفع تقطير البول

و ثمر آن نيز ادرار طمث آورد خصوصا با افسنتين و اختناق رحم را مفيد و اسقاط جنين نمايد و رياح رحم را پراكنده سازد و تحليل دهد

و صلابت آن را زائل كند شربا و حمولا و قولنج و حكۀ مثانه را نافع و اسهال خلط خام نمايد

و حمول محلول آن با عسل جهت ادرار طمث و قتل جنين و اخراج آن هرچند بعد سه روز باشد

خصوصا احتمال فتيلۀ آن و احتقان آن در رحم باعث تجفيف آن القروح و الجروح و الاوجاع

و با زيت جهت اوجاع مفاصل و عرق النسا و نقرس و با روغنها جهت رفع اعيا

و بدستور آشاميدن عصير آن جهت عرق النساء السموم طبيخ آن بازيت به حدى كه مرهم كردد جهت گزيدن سگ ديوانه

و با زراوند آشاميدن آن جهت لسع هوام و غيرها و بدستور عصير آن داخل كردن آن در مراهم

جهت التيام قروح مضر انثيان مصلح آن مرماحوز و خيسانيدن او در مطبوخ عنبي و بعضى مضر عصب صحيح دانسته‌اند

و گل آن نيز جهت جراحات و بثور و بالجمله جميع اجزاى آن جهت قروح خبيثه نافع است.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 294

[pejuhesh237]

و محلل و مفتح و مدّرحيض و بول و مقوى اعصاب ضعيفه و مضعّف اعصاب صحيحه ومسقط جنين و قاتل او

و با قوهء ترياقيه و جهة تبهاى دايره و كوفتكى و تعقد عضل و درد مفاصل و درديكه از صدمات به هم رسد

و فالج و صرع و امراض باردهء دماغى و رعشهء كه بعد از جماع بهم رسيده و مغص و سرفهء بلغمى

و تقطير بول و جرب مثانه و نفخ رحم و قولنج بلغمى و ريحى و استسقأ و حصاة و رفع سموم

و منع نزلات و جبر شكستكى استخوان و ضماد او جهة جراحات خبيثه و رويانيدن گوشت بر استخوان

و ساير اعضا و منع آن از قبول آفات و دردهاى بارده و رياح و با روغنها جهة اعيا و با روغن زيتون جهة گزيدن سگ ديوانه

و حمول او مسقط جنين و جهة امراض باردهء رحم و اكتحال او جهة بياض و نزول آب

و سنون او جهة درد دندان و منع تاكل آن و طلاى آن جهة قروح و نار فارسى مفيد

و مضر انثيان و مصلحش مرماحور و خيسانيدن او در مطبوخ عنبى و قدر شربتش تا يك مثقال

و بدلش به وزن او قند يا شير انجير و با اشق و بيخش جهة قروح مزمنه

و حمول او جهة گشودن حيض و اخراج جنين مرده بغايت قوى الفعل است

و آشاميدن تخم او با شراب جهة اختناق رحم و نيم مثقال زراوند طويل جهة گزيدن هوام

و با نيم مثقال افسنتين جهة احتباس حيض بسيار نافع است. کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص69-70

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و سرفۀ بلغمي نافع كه نيم درهم آن را با آب مرزنجوش بياشامند و بران مواضع نيز ضماد نمايند

و يك مثقال آن جهت لرزحميات دائره و استسقا و يرقان و تقطير البول و جرب مثانه و نفخ رحم و ادرار طمث

و قولنج ريحي و بلغمي و تفتيت حصاة و رفع سموم امراض الراس آشاميدن آن جهت صداع و صرع

ام الصبيان و لقوه و رعشه و نزلات الضربة و الصدمة

آشاميدن نيم مثقال آن با ماء القراطن يا شراب جهت ضربه و صدمه العين

اكتحال آن جهت نزول آب و تقويت حدت بصر الاذن قطور آن در گوش جهت رفع كرى الاسنان

ماليدن آن بر دندان و پر كردن در جوف دندان كرم خورده جهت تسكين وجع و منع تاكل آن الصدر

آشاميدن آن جهت سرفه و درد پهلو حادث از برودت

و بدستور ضماد برك آن جهت درد پهلو اعضاء الغذاء آشاميدن

عصارۀ آن با سركه و طلا نمودن بدان جهت تحليل سپرز و چون ده مثقال آن را در دو جرۀ عصير عنبي اندازند

و بعد از بيست روز صاف نمايند و بياشامند جهت طحال و استسقا جيد النفع است اعضاء النفض

آشاميدن يك بندقۀ آن با آب كرم جهت ادرار بول و حيض و اصلاح رحم بارد و تحليل صلابت آن و رفع تقطير البول

و ثمر آن نيز ادرار طمث آورد خصوصا با افسنتين و اختناق رحم را مفيد و اسقاط جنين نمايد و رياح رحم را پراكنده سازد و تحليل دهد

و صلابت آن را زائل كند شربا و حمولا و قولنج و حكۀ مثانه را نافع و اسهال خلط خام نمايد

و حمول محلول آن با عسل جهت ادرار طمث و قتل جنين و اخراج آن هرچند بعد سه روز باشد

خصوصا احتمال فتيلۀ آن و احتقان آن در رحم باعث تجفيف آن القروح و الجروح و الاوجاع

و با زيت جهت اوجاع مفاصل و عرق النسا و نقرس و با روغنها جهت رفع اعيا

و بدستور آشاميدن عصير آن جهت عرق النساء السموم طبيخ آن بازيت به حدى كه مرهم كردد جهت گزيدن سگ ديوانه

و با زراوند آشاميدن آن جهت لسع هوام و غيرها و بدستور عصير آن داخل كردن آن در مراهم

جهت التيام قروح مضر انثيان مصلح آن مرماحوز و خيسانيدن او در مطبوخ عنبي و بعضى مضر عصب صحيح دانسته‌اند

و گل آن نيز جهت جراحات و بثور و بالجمله جميع اجزاى آن جهت قروح خبيثه نافع است.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 294

و از نظر خواص آن معتقدند كه بادشكن است و نفخ و گاز را تحليل مى‌برد.

بازكنندۀ گرفتگى‌ها و انسداد مجارى و مقوى اعصاب ضعيف است.

در عين حال چون اعتدال‌دهنده است، مضعف اعصاب قوى نيز مى‌باشد.

ضد سم است و براى بيمارى سرد بلغمى خصوصا بيمارى‌هاى اعصاب و بيمارى‌هاى دماغى نظير سردرد، فلج، لقوه، صرع،

صرع كودكان و رعشه حاصل از كثرت جماع و براى درد مفاصل، كوفتگى، درد استخوان شكسته و ترميم آن، درد

پهلو، خونريزى و سرفه‌هاى بلغمى نافع است،

در اين قبيل موارد اگر  ٢  گرم آن را با آب مرزنجوش بخورند و يا به مواضع شكستگى و كوفتگى بمالند

و ضماد آن را بيندازند بسيار نافع است.

اگر در حدود  ۵  گرم از آن خورده شود براى استسقا، ازدياد ترشح ادرار، ازدياد ترشح عادت ماهيانه، يرقان،

معالجۀ قطره‌قطره ادرار كردن، نفخ رحم، خرد كردن سنگ مثانه و كليه و خنثى كردن سموم مفيد است.

اگر قدرى از آن در دندان كرم‌خورده گذارده شود يا ماليده شود براى تسكين درد دندان نافع است.

ماليدن آن به چشم براى افزايش بينايى مفيد است.

ريختن چند قطره از محلول آن در آب، در گوش براى كاهش سنگينى گوش نافع است.

ضماد برگ گياه براى تسكين درد پهلو مفيد است. خوردن عصارۀ برگ گياه با سركه و ماليدن آن براى تحليل ورم طحال مفيد است.

اگر  ١٠  گرم آن را در مقدارى آب انگور مخلوط و پس از  ٢٠  روز صاف نمايند و بخورند براى استسقا و طحال بسيار نافع است.

خوردن تخم آن براى ازدياد ترشح عادت ماهيانه مؤثر است. اگر تخم آن با افسنطين خورده شود براى اختناق رحم مفيد است

و جنين را سقط مى‌كند و نفخ و گاز رحم را پراكنده مى‌سازد.

خوردن عصارۀ برگ آن براى سياتيك و دم‌كردۀ آن با روغن زيتون در حدى كه به صورت مرهم درآيد و ماليدن

و گذاردن آن در محلى از عضو كه سگ هار گاز گرفته باشد مفيد است.

ضدعفونى‌كننده است. داخل كردن عصارۀ برگ آن در مرهمها براى التيام زخمها بسيار نافع است.

مقدار خوراك از صمغ آن تا  ۵  گرم و جانشين آن باريجه است.

ضمّاد ريشه و همچنين گرد ريشۀ آن براى زخمهاى كهنه و استخوان عارى از گوشت و شياف آن براى باز كردن قاعدۀ زنان و اخراج جنين مرده مفيد است. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 5 ص 368
.

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

در گياه جاوشير يك اسانس روغنى فرّار وجود دارد كه در صنعت عطرسازى استفاده مى‌شود. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 5 ص .367