جاورس

[pejuhesh237]

.بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

نام علمى آن Panicum italicum L. و مترادف آن Setaria italica) L. (P. Beauve و S. viridis sensu Stuart مى‌باشد.

جاورس

فارسی: کاورس و آن نوع ريزۀ دخن است كه به فارسي ارزن و به هندى باجرا نامند و كنكنى نوعي از ان است .«ارزن دانه ريز» و يا «ارزن رسمى»

«دخن ريز»

صاحب اختيارات نوشته كه سه نوع است يك نوع را دخن و به فارسي ارزن و به شيرازى الم بفتح الف و ضم لام و ميم و ديكرى را ذره بذال معجمه و

به فارسى زرت بزاء معجمه كويند و نوع سوم را جاورس كه معرب كاورس است و به شيرازى كال نامند و اول متوسط در بزرگي و كوچكي و آن را به

هندى باجرا نامند و نوع دوم را به هندى جوار و نوع سوم كه از همه كوچكتر است به هندى كنكني گويند

و نيز در هند و بنكاله يك نوع ديگر مى‌شود كه از كنكني بزركتر و زردرنك است و آن را چينه نامند

عربی:

یونانی:

انگلیسی: Spiked millet

فرانسه: Petit millet و Millet des oiseaux و Miliade

آلمانی:

ایتالیائی:

[pejuhesh237]

آن نوع زیره دخن است که به فارسی ارزن نامند

رنگ او اغبر و از ارزن ریزه تر کتاب تحفه حکیم مومن- طبع قدیم-ص 69

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق بخشي از تحفه بود:

و برك آن مانند جو و اندك عريضتر و درازتر از ان و خوشۀ آن نيز مانند خوشۀ جو

و دانهاى آن از ان ريزه‌تر و نرم‌تر و متراكم‌تر و بهترين آن زرد سنگين آن است کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 292

ارزن رسمى گياهى است يكساله داراى ساقه‌اى افراشته كه ارتفاع آن  ١٠٠ - ۵٠  سانتى‌متر مى‌شود.

برگهاى آن سبز، دراز، بدون دمبرگ ساقه را در بغل گرفته و نوك‌تيز و ميوه‌هاى آن در اطراف انتهاى محور گل‌دهنده به صورت خوشه مركب و متراكم

و دانه‌هاى آن ريز كمى مسطح و به رنگهاى مختلف است. ارزن رسمى گياهى است متحمل و سازگار و ضمنا ديررس.

  . کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 312

[pejuhesh237]

.ارزن رسمى در آذربايجان و جنوب شرقى بلوچستان مى‌رويد و در مازندران و در يزد با نام «ارزن» و «گاورس» كاشته مى‌شود.
.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 312

[pejuhesh237]

هيج جزء آن سمي نيست.

اجزاء :ارزن و شاخۀ ارزن

در هندوستان در مورد ارزن رسمى معتقدند كه دانه‌هاى آن مدر و قابض است

ودر استعمال خارجى ضماد آن در موارد روماتيسم مصرف مى‌شود و همچنين به عنوان يك داروى محلى براى كاهش درد زايمان تجويز مى‌گردد.

در اندونزي جوشانده اي كه از له شده تخم ارزن دانه ريز درست مي شود براي كاهش تب داده مي شود . کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص -314 313

[pejuhesh237]

و در اول سرد و در آخر دویم خشک کتاب تحفه حکیم مومن- طبع قدیم-ص 69

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و بعضى سرد و خشك در دوم گفته‌اند کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 292

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

خشک و بسیار قابض و قليل الغذاء

و از ارزن لطيفتر و سريع الهضم تر و مقوى بدن و با روغن و چربى غذائيه او بيشتر

و خوردن مهرّاى او جهة التواى حجاب و نزلات نافع و حابس اسهال مرارى

و كماد گرم كردهء او محلل نفخ معده و مسكن درد بواسير

و مولد خون سوداوى و مورث سدّه و مصلحش روغنها و شكر است. کتاب تحفه حکیم مومن- طبع قدیم-ص 69

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و خوردن نان مطبوخ آن حابس اسهال مرارى و مدر بول و مسقط جنين

و اكثار آن مولد خون سوداوى و مورث سده و مصلح آن روغنها و شكر و حلواهاى چرب و يا با شير و يا با نخاله پختن و با روغن خوردن

و بحمام رفتن و ماليدن روغنها بر بدن

و پختن آن با شير تازه دوشيده جهت صاحبان خون زائد و رطوبات فاسده

و جلوس بر سائيدۀ آن با نمك كه در خرقۀ بسته باشند جهت بروز مقعده و پيچش و ثفل محتبس در امعا نافع

و بدل آن در اضمده شونيز و استعمال كهنۀ آنكه يك سال بران كذشته باشد جائز نيست کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 292-293

[pejuhesh237]

خشک و بسیار قابض و قليل الغذاء

قابض است و غذاييت چندانى ندارد. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 314

و از ارزن لطيفتر و سريع الهضم تر و مقوى بدن و با روغن و چربى غذائيه او بيشتر

دیر هضم است ولی هضم آن باعث تقویت بدن می شودکتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 314

و خوردن مهرّاى او جهة التواى حجاب و نزلات نافع و حابس اسهال مرارى

پختۀ آن برای التهاب حجاب عاجز و آبریزی های بدن نافع است.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 314

و كماد گرم كردهء او محلل نفخ معده و مسكن درد بواسير

و مولد خون سوداوى و مورث سدّه و مصلحش روغنها و شكر است. کتاب تحفه حکیم مومن- طبع قدیم-ص 69


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و خوردن نان مطبوخ آن حابس اسهال مرارى و مدر بول و مسقط جنين

خوردن نان پختۀ آن اسهال را بند مى‌آورد و مدر است و سقط جنين مى‌نمايد.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 314

و اكثار آن مولد خون سوداوى و مورث سده و مصلح آن روغنها و شكر و حلواهاى چرب و يا با شير و يا با نخاله پختن و با روغن خوردن

و بحمام رفتن و ماليدن روغنها بر بدن

و پختن آن با شير تازه دوشيده جهت صاحبان خون زائد و رطوبات فاسده

. اگر با شير تازه پخته و خورده شود براى اشخاصى كه خون زايد دارند مفيد است [color=#FF00FF]کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 314

و جلوس بر سائيدۀ آن با نمك كه در خرقۀ بسته باشند جهت بروز مقعده و پيچش و ثفل محتبس در امعا نافع

و بدل آن در اضمده شونيز و استعمال كهنۀ آنكه يك سال بران كذشته باشد جائز نيست[/color] کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 292-293


و اگر دانه‌هاى آن را ساييده و با نمك مخلوط كرده و در كيسه‌اى بريزند و روى آن بنشينند براى بيرون آمدن معقد و پيچش در روده‌ها مفيد است.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 314

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

از نظر تركيبات شيميايى در ارزن رسمى در دانه‌هاى آن وجود يك گلوكوزيد سمى،

آلكالوييد روغنى، ليزين   ، هيستيدين، آرژى‌نين و آميلاز [روى] تأييد شده است

و در ارزن دانه‌درشت ) Panicum. miliaceum( در دانه‌هاى آن فورميك اسيد   ، لينولئيك اسيد، مارگارى‌نيك اسيد و ريسين‌اولئيك اسيد   مشخص شده

است، به علاوه داراى كولين، فيتوسترول، سيتوسترول 6و ويتامينهاى A و B و C مى‌باشد.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 312