دفلى

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحيم

[pejuhesh237]

دفلی

گياهى است از خانوادۀ Apocynaceae نام علمى آن Nerium oleander L. مى‌باشد.

فارسی: خر زهره ولى گونه‌هاى مختلف آنكه در مناطق مختلف مى‌رويند با نامهاى محلى شناخته مى‌شوند

از جمله در بندرعباس «گيش» و در بلوچستان «جاروجور» و در جزيرۀ كيش «كيش» ناميده مى‌شوند.

در كتب طب سنتى با نامهاى «دفلى» ، «خرزهرج» ، «سم الحمار» ،

«ورد الحمار» ، «زقوم» ، «جبن» و «جبين» ، «حبن» ، «حبين» و «پهى» نامبرده شده است

سريانى: روديون

عربی: جبن،سم الحمار ،

هندی : کنیز

یونانی: شيريون

انگلیسی: Rosebay

فرانسه: Laurose و Nerion و Nerier و Oleandre -Rosage

آلمانی: Echter Oleander-Oleander-Rosenlorbeer

ایتالیائی:Lauro roseo-Neriocomune-Amazza-Cavallo-Oleandero

[pejuhesh237]

گويند نباتيست به قدر دو زرع و زياده از آن و برگش بزرك و عريض

و بي تشريف و دراز و صلب و بدبو و تلخ و تند و گلش خوش منظر

و بسيار سرخ و بعضى زرد سياه می باشد و درخشندهء

و بزرگ و چيزى مثل موى بر او مجتمع شده

و ثمرش طويل قريب بشبرى و پر از جسمى مانند پشم

و بيخش دراز و باريك و شور و سرخ او برّى و نهرى می باشد

و در تمام سال اصل او باقيست و در پائيز گل می كند

و برّى او عظيم تر است . كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص117

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و دو نوع مى‌باشد:

يكى سرخ كه بهندى ركت پهپت و ديكرى سفيد مائل بزردى كه بهندى كربير نامند

و سفيد آن در امر باه و امساك مني قويتر از سرخ آن و در هند و بنكاله نبات آن تا بدو قامت مى‌شود و هميشه كل مى‌دهد.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 421


درختچه ایی زینتی،پرشاخه و دارای برگ های متقابل یا فراهم به تعداد 3 تائی کامل ، ضخیم،به درازای 12 سانتیمتر و به عرض 2 سانتیمتر

و به عنوان یک درختچه زینتی پرورش می یابد برگ های سبز دائمی و دائمی این درختچه که در هریک 50 تا 70 زوج رگبرگ ظریف ثانودی داده می شود منظره جالب بدان می بخشد .

گل های ان نر- ماده منظم و دارای گلبرگ های گلی سفید یا سفید رنگ است که مجموعا با ظاهری چتر مانند در راس شاخه ها جلوه مینماید .

میوه اش مرکب از 1 تا 2 فولیکول به دارزای 10 تا 15 سانتیمتر و محتوی دانه های متعدد و ژوشیده از تارهای بلند منتهی به دسته زائده ظریف و ابریشم مانند با ظاهر کاملا مشخص است .

گل های ان نوش ایجاد میکند ولی قبل از وارد شدن زنبور معمولی به داخل ان موجبات باز شدن لوله جام را فراهم می سازد نمی تواند مورد استفاده زنبور عسل قرار گیرد .

نام Oleander که برای گونه این گیا ه انتخاب شده است از کلمه لاتین درخت زیتون منشا گرفت است . این نام در قرون وسطی به درختچه مذکور به علت شباهت برگ های ان به درخت زیتون داده شده است .گیاهان دارویی دکتر زرگری جلد سوم ص 385-386

[pejuhesh237]

.خرزهره بومى مناطق مديترانه‌اى است و در نواحى وسيعى از دنيا در خاور دور، اروپا، امريكا و مخصوصا الجزیره و تونس در کنار رودخانه ها و هم چنین اسیا و ايران نيز كاشته مى‌شود.

و ارقام مختلف آن در اغلب مناطق ايران در غرب كشور، در استان مركزى، لرستان، اصفهان

و جنوب غربى ايران در انديمشك، مهران، كرمان، بلوچستان و بندرعباس و نيك‌شهر و سيستان

و مناطق شرقى و همچنين در اغلب باغها و پاركها كاشته مى‌شود. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 6 ص 420

[pejuhesh237]

قسمت مورد استفاده خرزهره برگ و پوست ان است.

برگ خرزهره دارای خاصیت مقوی قلب نظیر استرو فانتوس ولی با اثر کمتر و ناپایدار است . به علاوه دارای اثر مدرتر از دیژیتال می باشد

با این اختلاف که مانند ان در بدن جمع نمیگردد.

از برگ خرزهره با همه خطراتی که با بکار بردن ان در مصارف داخلی دارد میتوان درخیز اندام های بدن asyatolie و تنگی نفس استفاده به عمل اورد .

گرد برگ خرزهره به شدت عطسه اور است .

عصاره هیدروالکلی برگ خرزهره اگر به مقادیر درمانی مصرف شود ضربان قلب را منظم و تقویت میکند به علاوه ادرار را زیاد مینماید .گیاهان دارویی دکتر زرگری جلد 3 ص 388


داروى سمّى است كه در حد مجاز آن به عنوان داروى مقوى قلب و مدّر مصرف دارد.

گلهاى خشك آن به مقدار محدود و زير نظر پزشك براى بازيابى قدرت از دست رفتۀ بدن مصرف مى‌شود.

جوشاندۀ برگهايش در روغن براى از بين بردن كرمهاى ريز زخمها مؤثر است .

و براى معالجۀ ناراحتى‌هاى پوست از جمله ناراحتى‌هاى قارچى و انگلى و جرب و نوعى كچلى مفيد است

. له شدۀ پوست و برگهاى آن را با روغن مخلوط كرده و در موارد بيمارى جلدى هرپس روى التهابهاى پوست مى‌گذارند

خرزهره با توجه به گلوكوزيدهاى سمّى كه دارد خيلى سمّى است و در مصرف آن بخصوص مصرف داخلى آن بايد خيلى جانب احتياط رعايت شود

و از مقدارى كه در هر مورد تجويز شده بيشتر مصرف نشود و آن هم بايد زير نظر پزشك عمل شود.

سميت آن طورى است كه پس از خشك شدن يا جوشيدن گياه نيز از بين نمى‌رود

و حتى اگر از چوبهاى آن به عنوان سيخ كباب استفاده شود گوشت مسموم مى‌شود و اين اتفاق چندين بار در دنيا رخ داد و در كتب مسطور است. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 6 ص 422

[pejuhesh237]

در آخر سيم گرم و خشك كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص117

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و با قوت سميت کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 421

[pejuhesh237]

.خر زهره گیاهی سمی برای انسان و تمام حیوانات علفخوار مخصوصا اسب و خر وگوسفند و حتی خرگوش است .

گوشت حیوانات اگرجهت تهیه کباب به چوب ایندرختچه کشیده شود ایجاد مسمومیت های منجر به مرگ میکند مانند انکه در سال 1808 در جنگ اسپانیا این اتفاق افتاد و جمعی از سربازان

فرانسوی پس از تهیه کباب به روش فوق مسموم گردیده و تلف شدند .

مواد سمی خرزهره در گیاه خشک و یا از جوشیدن از بین نمی رود . این مواد در گل و شیرابه وجود دارد .

مسمومیت با خرزهره :

احساس کسالت ، خستگی،کوفتگی، سرگیجه،استفذاغ،ضعف مفرط و عرق سرد ،. این حالات در شخصی که مقدار 0/60 گرم از گرد پوست گیاه را مصرف نموده پیش امد .

مصرف مقادیر زیادتر از ان اختلالات تنفسی و قلبی و ورم حاد معده و روده همراه با احساس درد در معده، دل پیچه، اسهال ،تب،باز شدن مردمک چشم،غش با فقدان تکلم،تشنجات کزار ،

کبود شدن پوست بدن و مرگ بر اثر توقف قلب در حالت دیاستول و خفگی پیش میاورد .

برای علاج شخص مسموم باید معده و روده شخص را از مواد سمی تخلیه کرد و برای این کار باید موجبات استفراغ و بر گرداندن محتویات معده را فراهم نمود سپس از طریق تنقیه و خوراندن

مسهل مانند روغن کرچک یا سولفات منیزی و غیره عمل تخلیه دستگاه هضم را به خوبی انجام داد و اگر این اعمال به علت وارد شدن مواد سمی در جریان گردش خون ،نتیجه ایی حاصل نشود باید قلب بیمار

را تقویت کرد و اتر یا کمی مشروبات الکی به بیمار داد و به پزشک متخصص مراجعه کرد . گیاهان دارویی دکتر زرگری جلد 3 ص388

[pejuhesh237]

و بغايت محلل و مجفف و جالى و برگ و نقيع او سمّ جميع حيوانات است

و بغايت ملتهب و زياده از نيم درهم او كشنده است انسان را

و استعمال او مخصوص خارج بدنست

و آشاميدن طبيخ او با شراب به قدر نيم وقيه رافع سم هوام

و طلاى پختهء آن كه بعد از آن سائيده باشند جهة ورمهاى صلب و درد زانو و كمر

و عرق النساء و مفاصل و جرب و کلف

و جميع آثار و حكه و مطبوخ شاخ و برگش با روغن جهة جرب جميع حيوانات و با افيون و اشق جهة دردسر

و جميع قروح آن مجرب دانسته‌اند و ذرور برك خشك او جهة زخمها و حمول او جهة درد رحم و آب برگ

و گل او جهة جلاى رخسار و اصلاح موى بيعديل است

و آب مطبوخ او كشندهء كيك و سياس و ارضه

و به غايت مؤثر و روغنى كه در او گل و برگ او را مهرا پخته باشند

و به دستور آب او را با روغن زيتون به قدر نصف آن آب جوشانيده باشند كه آب سوخته باشد

جهة قرطسه كه مقدمهء كچلى است

و جهة جرب و حكه و رفع برص از مجرباتست

و يك درهم او كشندهء بخناق و التهاب و مضر شش

و مصلحش عسل و بدلش در تحليل بوزنش حلبه و نيم وزن او برگ انجير است

و از خواص اوست كه چون با مومى تقطير كنند قطع شعلهء گوگرد كند و باعث غوص او شود

و هرگاه در آفتاب تسقيهء زنجفر كنند جارى سازد

و چون او با وزن او حنظل تر و مورد تازه با سركه كه در آن بقدر عشر دفلى ملح القلى و عشرى نوشادر

و عشرى انزروت حل كرده باشند بسايند

و تقطير بر مجدد ثلثه نمايند و مكرر اعادهء تقطير مجدد كنند و تسقيه كنند عقد ارض هارب نمايند

و تسقيهء معهود متقاطر او و سحق او باعث تشميع گردد

و مؤلف كتاب برهان در تنقيه و اقامه مجرب شمرده است.كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص117

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:


و چون بكيرند از برك آن و از كشك ماست و از كبريت زرد هريك يك جزو و نرم كوفته با پيه كوسفند سرشته بر جرب متقرح طلا كنند

نهايت تا هفت مرتبه آن را زائل كردند

و مجرب دانسته و چون بعد از تنقيه تام دوازده مرتبه بر برص بمالند زائل سازد

و چون بيخ سفيد آن را مقدار كمي در شير كاو تازه دوشيده جوش دهند

و كره آن را بكيرند و قليلى از ان را بخورند تقويت باه و امساك مني بخشد

و اهل هند اكثر اين را استعمال مى‌نمايند بدل آن در تحليل اورام صلبه بوزن آن اكليل الملك يا

بابونه و ثلث آن برك الجير مضر شش مصلح آن عسل مقدار شربت آن نيم درهم

و يك درم از برك و كل آن خواه پخته و خواه خام سائيدۀ آن كشنده بخناق

و التهاب و كرب و لهيب و انتفاخ بطن و حجوظ عين و احمرار آن و مداواى آن بقئ و حقنه

و آشاميدن آب كوشت مرغ چرب فرب سرد كرده مخيص و لعاب بزر قطونا و روغن بادام

شيرين سرد كرده با كثيرا و خوردن خرماى شهرير عجيب النفع است

درين امر و خرماى شهرير خرماى بزرك دانه زرد و يا سرخ است

و كويند خرمائيست كه تخم آن را در رطب مى‌كارند و برمى‌آيد همان قسم

لهذا بدين اسم ناميده‌اند و خوردن انجير با عسل و قليلى سداب و رب عنب و با كره نيز نافع است .کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 422

[pejuhesh237]

و بغايت محلل و مجفف و جالى و برگ و نقيع او سمّ جميع حيوانات است

و بغايت ملتهب و زياده از نيم درهم او كشنده است انسان را

و استعمال او مخصوص خارج بدنست

بسیار حل کننده تورم های سخت و خشک کننده و پاک کننده است و استعمال آن همیشه خارجی است زیرا که انسان و حیوان را می کشد.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 6 ص 423


و آشاميدن طبيخ او با شراب به قدر نيم وقيه رافع سم هوام

و طلاى پختهء آن كه بعد از آن سائيده باشند جهة ورمهاى صلب و درد زانو و كمر

و عرق النساء و مفاصل و جرب و کلف

و جميع آثار و حكه و مطبوخ شاخ و برگش با روغن جهة جرب جميع حيوانات

و با افيون و اشق جهة دردسر

و جميع قروح آن مجرب دانسته‌اند

ساييده برگ خشك خرزهره مخلوط با پيه ذوب شده كه به صورت پماد درآيد را اگر به پوست بمالند براى رفع ناراحتى‌هاى پوستى و جرب مفيد استکتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 6 ص 423


و ذرور برك خشك او جهة زخمها و حمول او جهة درد رحم و آب برگ

و گل او جهة جلاى رخسار و اصلاح موى بيعديل است

و آب مطبوخ او كشندهء كيك و سياس و ارضه

و به غايت مؤثر و روغنى كه در او گل و برگ او را مهرا پخته باشند

و به دستور آب او را با روغن زيتون به قدر نصف آن آب جوشانيده باشند كه آب سوخته باشد

جهة قرطسه كه مقدمهء كچلى است

و جهة جرب و حكه و رفع برص از مجرباتست


براى تهيۀ روغن گل و برگ آن مقدارى گل و برگ را گرفته در آب مى‌جوشانند تا كاملا پخته و له شود،

براى اين كار لازم است شايد بيش از  ٧ - ۶  ساعت جوش بخورد. سپس با فشار آب گل و برگ پخته و له شده را گرفته و با نصف مقدار آن روغن زيتون

مخلوط و روى آتش ملايم بجوشانند تا آب آن تبخير شود و روغن بماند.

اين روغن براى بيمارى پوستى كه مقدمه كچلى است و جرب زخم شده، خارش پوست، تسكين درد پشت و آرامش اعصاب نافع استکتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 6 ص 423


و يك درهم او كشندهء بخناق و التهاب و مضر شش

و مصلحش عسل و بدلش در تحليل بوزنش حلبه و نيم وزن او برگ انجير است


و از خواص اوست كه چون با مومى تقطير كنند قطع شعلهء گوگرد كند و باعث غوص او شود

و هرگاه در آفتاب تسقيهء زنجفر كنند جارى سازد

و چون او با وزن او حنظل تر و مورد تازه با سركه كه در آن بقدر عشر دفلى ملح القلى و عشرى نوشادر

و عشرى انزروت حل كرده باشند بسايند

و تقطير بر مجدد ثلثه نمايند و مكرر اعادهء تقطير مجدد كنند و تسقيه كنند عقد ارض هارب نمايند

و تسقيهء معهود متقاطر او و سحق او باعث تشميع گردد

و مؤلف كتاب برهان در تنقيه و اقامه مجرب شمرده است.كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص117

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:


و چون بكيرند از برك آن و از كشك ماست و از كبريت زرد هريك يك جزو و نرم كوفته با پيه كوسفند سرشته بر جرب متقرح طلا كنند

نهايت تا هفت مرتبه آن را زائل كردند

و مجرب دانسته و چون بعد از تنقيه تام دوازده مرتبه بر برص بمالند زائل سازد

و چون بيخ سفيد آن را مقدار كمي در شير كاو تازه دوشيده جوش دهند

و كره آن را بكيرند و قليلى از ان را بخورند تقويت باه و امساك مني بخشد

اگر مقدار كمى از ريشۀ سفيد آن را گرفته در شير گاو تازه بجوشانند و كرۀ آن را بگيرند و كمى از آن بخورند براى تقويت نيروى جنسى و تأخير انزال نافع است. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 6 ص 422


و اهل هند اكثر اين را استعمال مى‌نمايند بدل آن در تحليل اورام صلبه بوزن آن اكليل الملك يا

بابونه و ثلث آن برك الجير مضر شش مصلح آن عسل مقدار شربت آن نيم درهم

و يك درم از برك و كل آن خواه پخته و خواه خام سائيدۀ آن كشنده بخناق

و التهاب و كرب و لهيب و انتفاخ بطن و حجوظ عين و احمرار آن و مداواى آن بقئ و حقنه

و آشاميدن آب كوشت مرغ چرب فرب سرد كرده مخيص و لعاب بزر قطونا و روغن بادام

شيرين سرد كرده با كثيرا و خوردن خرماى شهرير عجيب النفع است.

مصرف گل آن جوشانده و یا خام باعث خناق و التهاب و حرارت زیاد و تورم شکم و خونریزی چشم و مرگ خواهد شد.

مداوای آن را با استفراغ و تنقیه و آشامیدن آبگوشت مرغ چرب و لعاب بذر قطونا و روغن بادام شیرین که با کتیرا سرد شده باشد

و خوردن خرمای بسیار شیرین انجام می دهند.قرابادین کبیر تألیف سید محمد حسین عقیلی علوی خراسانی شیرازی


درين امر و خرماى شهرير خرماى بزرك دانه زرد و يا سرخ است

و كويند خرمائيست كه تخم آن را در رطب مى‌كارند و برمى‌آيد همان قسم

لهذا بدين اسم ناميده‌اند و خوردن انجير با عسل و قليلى سداب و رب عنب و با كره نيز نافع است کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 422

از دم‌كردۀ گلهاى خرزهره به عنوان خضاب مو استفاده مى‌شود. اين خضاب رنگ را از بين مى‌برد و موها را نرم و خوش‌رنگ مى‌كند.

در مصارف داخلى ممكن است از عصارۀ هيدروالكلى برگ به صورت حبهاى  ۵  سانتى گرم به تعداد  ۴ - ٢  حب در روز خورده شود.

البته با مشورت و زير نظر پزشك. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 6 ص 423

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

. در مصارف داخلی :

عصاره هیدرو الکلی برگ به صورت حبه های 0/05 گرمی به تعداد 2 تا 4 در روز بکار می رود .

خیسانده 20 در هزار برگ در اب به صورت لوسیون و جهت درمان کچلی و شستشوی زخم های بدخیم، ضرب خوردگی ها اندامها مصرف می شود .گیاهان دارویی دکتر زرگری جلد 3 ص389

[pejuhesh237]

.در برگهاى خرزهره N. oleander گلوكوزيدهاى نرى‌ئين   ، اولئاندرين و فولينرين   يافت مى‌شود.

فولينرين داراى كاربردى نظير ديژيتاليس است. گزارش ديگرى نشان مى‌دهد كه اولئاندرين و فولينرين يك نوع هستند.

پوست خرزهره داراى گلوكوزيدى به نام كورتنرين   مى‌باشد كه مشابه فولينرين است ولى سميت آن در حد نصف سميت فولينرين مى‌باشد.

جذب گلوكوزيدهاى خرزهره در مجارى گوارشى سريع انجام مى‌شود و ترشح مفرط ادرار را تحريك مى‌كند، كمى خاصيت انباشته شدن در بدن را دارد.

ميزان عمل و تأثير اين گلوكوزيدها چيزى بين ديژيتاليس و استروفانتوس است. سميت فولينرين  ٣ - ٢  برابر بيشتر از ديژيتوكسين است.

در خرزهره‌اى كه در فلسطين روييده و مورد تجزيه قرار گرفته است گلوكوزيدى به نام فولياندرين   مشخص شده است كه با گلوكوزيدهاى ساير ارقام

خرزهره متفاوت مى‌باشد ولى شبيه گلوكوزيد استروفانتوس است.

حد اقل دوز كشنده گلوكوزيد سمّى اولئاندرين در گربه‌ها  ۶۶ / ٠  ميلى‌گرم براى هر كيلوگرم وزن گربه است و اثر بيولوژيكى آن نصف فولينرين و يا

ديژيتوكسين مى‌باشد

در گزارش ديگرى آمده است كه از برگ و ساقه و گل خرزهره مواد فلاوون گلى‌كوزيد از جمله: كوئرستين- رامنوگلوكوزيد   و كمپفرول-3-رامنوگلوكوزيد جدا

شده است. از برگهاى آن كاردنوليد گلى‌كوزيد   ، اولئاندرين، د آستيل اولئاندرين ، آدينرين   و نريانتين به دست آمده است.



در گزارش بررسى‌هاى ديگرى آمده است كه در خرزهره گونه N. oleander مواد فولينرين (اولئاندرين) و در برگها و پوست درختچه كورتنرين [بيسه]،

اولئاندرين، نرى‌ئين، نريانتين و نريوكورين   ، نريوكورئين و نريودولئين   وجود دارد .

فولينرين بسيار قى‌آور است و مانند ديژيتوكسين اثر آن در بدن خيلى كند و بطئى ولى خيلى بادوام است.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 6 ص 421