بلوط

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

بلوط

به لغت طبرستان دارمازى و و به لغت انطاكيه دوام و به لغت مصر ثمر الفؤاد نامند

فارسی: بالوط و در كتب طب سنتى با نام «شجر البلوط» و «سنديان»

عربی: «بلّوط» ، «ثمر الفؤاد» ، بلغت عراق«عفصيج» و «سنديان»

یونانی:

انگلیسی:Oak tree جفت بلوط: Acor cup

فرانسه:ميوۀ بلوط را به‌طور كلى Gland و درخت آن را Chene ،كاسۀ بلوط يا پيالۀ ميوۀ بلوط را Cupule و Avelanede و Velanede

آلمانی:

ایتالیائی:

گونه‌هاى مختلف بلوطهاى ايران :

دارمازو

اين درخت در سردشت و كردستان با نامهاى محلى «دارمازو» ، «مازودار» ، «دارى‌ماز» و «مازو» شناخته مى‌شود.

نام علمى آن Q. infectoria Oliv. و مترادفهاى آن Q. lusitanica Boiss ، Q. alpestris Koch ، Q. valentina Koch. ، Quercigo infectoria syriaca Gand
گالهاى مختلفى به نامهاى محلى: «مازو» ، «مازوج» ، «قلقاف» ، «زشگه» و «مازو روسكا» توليد مى‌شود

اين گال را به فرانسوى Noix de galle و Galle du chene

گال مازوج در اثر نيش حشره‌اى به نام علمى Cynips gallae tinctoriae

و قلقاف در اثر نيش حشرۀ ديگرى به نام علمى Cynips quercus tozae توليد مى‌شود.

حشرات ديگرى نظير Cynips caput-medusae و Neuroterus lenticularis موجب ايجاد گالهاى كم‌اهميت‌ترى به نام محلى «قچه» مى‌شوند

بلوط گز علفى

نام علمى آن Quercus mannifera Lindl. و مترادفهاى آن Q. sessiliflora Smith var mannifera Boiss. ، Q. robur L. var mannifera Brut. و.

. . مى‌باشد بعضى از گياه‌شناسان درخت بلوط گز علفى را در نتيجه آميختن دو گونۀ Q. petraea x Q. infectoria مى‌دانند: در اثر نيش حشره‌اى

كوچك به برگ و ساقه‌هاى جوان اين درخت در تابستان ماده شيرينى به نامهاى محلى «گز علفى» يا «گزو» ترشح مى‌شود

كه در مجاورت هوا سفت شده و روستاييان آنها را صبح روز بعد جمع‌آورى مى‌كنند
سفيد مازو

اين‌گونه در حسن‌آباد دشت نظير در جنگلهاى شمال ايران با نامهاى «سفيد مازو» و «سفيد بلوط» شناخته مى‌شود. نام علمى آن Quercus petraea L. sub iberica) Stev. (Krasslin. و مترادفهاى آن Q. iberica Stev و Q. sessiliflora Salisb. f. iberica) Stev. (Ledeb. و. . . مى‌باشد


گونۀ ديگر بلوطى است كه نام علمى آن Q. robur L. يا Q. pedunculata Ehrb.

. به فرانسوى Chene pedoncule و به انگليسى Pedunculate oak و English Oak گفته مى‌شود.

گونه فرعى از اين درخت به نام علمى Q. robur L. sub pedunculiflora ) C,Koch(Menitsky.

بلوط گونۀ ديگرى به نام علمى Q. libani oliv. و مترادف آن Q. Karducorum Ky. و Q. libani var pinnata Hand-Mztt. و. . . است.

نام محلى آن در مريوان «يوول» و نوع ديگرى از آن در سردشت «ويوال» و در بانه «وهوال» است. به فرانسوى آن را Chene du liban و به انگليسى Lebanon oak نامند

گونه ديگرى به نام علمى Q. cedrorum Ky. و مترادف آن Q. sessliflora Ky. ، Q. robur sub. sessiliflora var cedrorum DC. و. . . مى‌باشد


كرمازو

در كتول، كجور و كلاردشت با نام «كرمازو» و در ارسباران «پاليط» ناميده مى‌شود.

برودار

نام علمى اين‌گونه Q. brantii Lindl. مى‌باشد و چند واريته از آن نيز در ايران مى‌رويد.

گال برامازو در اثر نيش حشره‌اى به نام Cynips Kollari به برگ، و گال خرنوك در اثر نيش حشرۀ ديگرى به نام Andricus fecundato به جوانۀ درخت

توليد مى‌شود. . نام محلى اين درخت در فارس، بختيارى و در غرب ايران «بلوط» و «بليط» و در لرستان «مازو» و در سردشت و كردستان «مازى» ،

«برو» ، «برودار» و «بلو» مى‌باشد. پيالۀ ميوۀ آن را در جنگلهاى قلاجه و گيلان‌غرب «كلوك» و «كوول» مى‌نامند.

بلند مازو

نامهاى محلى آن در لاهيجان و عمارلو و ديلمان «بلند مازو» ، در گيلان، مازندران و گرگان «مازو» ، «ميزى» ،

در كجور «سياه مازو» ، در اطراف رشت «اشپر» در آستارا «پالوط» و در طوالش «مايزو» مى‌باشد.

به فرانسوى Chene ā feuilles de chataignier و به انگليسى Chestnutleaf oak و Caucasian oak گويند.

نام علمى آن Quercus castaneifolia C. A. M. sub. castaneifolia Browiez & Menitsky.

[pejuhesh237]

قسمى از آن دراز و قسمى مستدير می باشد و مستدیر را بهش نامند

و از قسم مستطيل لذيذتر و درخت او شبيه به درخت فندق و آن شاه بلوطست

و ماكول اهل بلاد و ابن تلميذ شاه بلوط را قسمى از بلوط

و بلوط را دو قسم شمرده اند و مؤلف ما لايسع سه قسم ذكر كرده

و اين اصوبست و درين صورت شاه بلوط نيز از اقسام اوست

و مستطيل نيز دو قسم می باشد يكى ماكول و ديگرى با مرارت

و امين الدوله از محمد بن احمد و او از جالينوس ذكر كرده كه در بعضى بلاد درخت بلوط يك سال بلوط بار می دهد

و يك سال عفص و شيرين ماكول او. کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص53-54

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و مترجم صيدانۀ ابو ريحان كفته كه ممكن است درختى در يك سال نوعى از ميوه بار آورد

و سال ديكر نوعى ديكر چنانچه درخت پسته يك سال پسته بار مى‌آورد

و سال ديكر بزغنج چنانچه در بزغنج ذكر يافت و در فستق ان شاء اللّه تعالى خواهد آمد

و در زير پوست آن متصل بمغز پوست نازك جوزى رنك مى‌باشد كه آن را جفت بلوط مى‌نامند

و ثمر تازۀ آن را در آتش انداخته بريان كرده كرماكرم با نمك و يا بى‌نمك مى‌خورند نازك و لذيذ مى‌باشد

و مغز خشك آن را آرد نموده روستائيان و دهاتين نان پخته مى‌خورند

و تحقيق آنست كه يك سال ثمر آن خوب و باليده مى‌كردد و يك سال چيزى شبيه بمازو و كم مغز و غير مازو است

چنانچه در عفص ان شاء اللّه تعالى مذكور خواهد شد کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 240



گونه های مختلف بلوط:
دارمازو

دارمازو درختى است كوتاه، بلندى آن تا  ۶  متر است. پوست درخت خاكسترى و ترك‌خورده . پايك ميوۀ آن خيلى كوتاه و معمولا حامل  ٣ - ٢  ميوه است.

ميوه‌ها در يك سال مى‌رسد.

بلوط گز علفى

گز علفى معمولا با برگهاى خشك بلوط همراه است و سبز رنگ به نظر مى‌رسد

سفيد مازو
درختى است بزرگ با شاخه‌هاى خزى روى برگها سبز تيره و پشت برگها سبز روشن است.

پيالۀ ميوه نيم‌كره به قطر  ٨ / ١ - ۵ / ١  سانتى‌متر است و با فلسهاى خاكسترى مخملى پوشيده شده است.

درختى است نسبتا بزرگ كه بلندى آن تا  ۴٠  متر مى‌رسد و بيش از  ٢  متر قطر برابر سينه آن است.
اين درخت ممكن است  ۶٠٠ - ۵٠٠  سال عمر كند.

برگهاى آن تقريبا بدون دمبرگ با دندانه‌هاى درشت و نامنظم قوسى است،

در پاييز خزان نمى‌كند. ميوۀ آن در هر سال مى‌رويد و از  ۵ - ٢  ميوه در روى يك پايه ديده مى‌شود.

بلوط گونۀ ديگرى به نام علمى Q. libani oliv

بلندى آن تا  ١٠  متر است. برگهايش پاييز خزان مى‌كند.

گونه يوول با برگهاى تخم‌مرغى نوك‌تيز و دندانه‌هاى ريز منظم و گونۀ ويوال با برگهاى داراى بريدگى زياد

و نامنظم و دندانه‌هاى بسيار نامنظم و نوك‌تيز است.

برودار

درختى است به بلندى  ٢٠  متر. برگهاى آن تخم‌مرغى با دندانه‌هاى ريز و پوشيده از كركهاى ستاره‌اى روى برگ

و كركهاى نرم و خزى زردرنگ پشت برگ. پيالۀ ميوۀ آن سفيدرنگ مخملى و مخروطى است. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 7 ص 9-12

[pejuhesh237]

و غير ماكول چنانكه در ديلم و طبرستان مشاهده شده است کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص53-54

بلوط گز علفى

اين‌گونه بلوط مخلوط با گونه‌هاى ديگر بلوط در جنگلهاى سردشت و كردستان مى‌رويد

سفيد مازو

اين‌گونه در حسن‌آباد دشت نظير در جنگلهاى شمال ايران با نامهاى «سفيد مازو» و «سفيد بلوط» شناخته مى‌شود.

. اين‌گونه در جنگلهاى شمال ايران از گرگان تا گيلان انتشار دارد

گونۀ ديگر بلوطى است كه نام علمى آن Q. robur L. يا Q. pedunculata Ehrb.:

اين‌گونه در اروپا مى‌رويد و تا آسياى صغير و قفقاز و ايران انتشار دارد و اين درخت در ايران در آذربايجان و كردستان ديده مى‌شود.

گونه فرعى از اين درخت به نام علمى Q. robur L. sub pedunculiflora ) C,Koch(Menitsky. در ايران در آذربايجان غربى در برده‌سو و اطراف خوى ديده مى‌شود.

بلوط گونۀ ديگرى به نام علمى Q. libani oliv:

اين درخت در ارتفاعات و جنگلهاى سردشت و كردستان مى‌رويد و در آذربايجان غربى نيز ديده مى‌شود.

گونه ديگرى به نام علمى Q. cedrorum Ky. اين‌گونه در جنگلهاى سردشت، كردستان و در درّه پسان آذربايجان غربى انتشار دارد.

كرمازو:اين‌گونه در جنگلهاى شمال ايران مى‌رويد.

برودار:

اين‌گونه در جنگلهاى اغلب مناطق خاورميانه و ناحيه ايران و ارمنستان انتشار دارد.

در ايران در ارتفاعات زاگرس و آذربايجان غربى ديده مى‌شود.

در غرب از گردنه قلاجه تا گيلان غرب و كرند و قصرشيرين و ايلام و در كردستان و در لرستان در پل كلهر،

بيشه و ارتفاعات بختيارى تا ميان كتل و كازرون مى‌رويد

بلند مازو:
اين درخت مخصوص جنگلهاى شمال ايران است

در جنگلهاى شمال ايران از جنگلهاى ساحلى كنار دريا تا ارتفاعات فوقانى و در جنگلهاى گلى داغى گلستان و گردنۀ چناران تا آستارا گسترش داردکتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 7 ص 9-12

[pejuhesh237]

برودار و دارمازو

برگها و جوانه‌هاى اين بلوط مورد حملۀ نيش حشرات واقع مى‌شود و

در نتيجه نيش حشره فرآورده‌هايى به نام «برامازو» ، «برامازى» و «خرنوك» ايجاد مى‌شود

كه در بازار عرضه مى‌شود و در صنعت چرم‌سازى كاربرد دارد. .کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 7 ص 11

[pejuhesh237]

.در اول سرد و در دويم خشك ( و تلخ او اول سیم خشک) کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص53-54
متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

و نايب مناب عفص است و قابض و مغلّظ و حابس اسهال مزمن و نفث الدم و نزف الدم

و جهة سحج و سلس البول و تقطير البول و قرحهء امعأ و خفقان و غثيان كه از فم معده باشد نافع

و ضماد او با پيه خوك نمكسود جهة ورم حالب و اورام بلغمى و سوختهء او جهة قلاع و قروح ساعيه

و حمول او جهة قطع سيلان رحم نافع و نان او ثقيل و مصدّع و مولد سودا و مسّدد و مصلحش سكنجبين و قند

و قدر شربتش از يك مثقال تا پانزده مثقال و بدلش خرنوب نبطى است

و درخت بلوط را جميع اجزأ بارد و یابس است و ريشهاى باريك او يابس تر و در قطع سيلان رحم و امثال آن نافع

و برگ او جهة التيام جراحت تازه و خاكستر چوب او جالى دندان و جهة آكله مفيد است

و چون بلوط را با نيم وزن او كندر با روغن زيتون سرشته مداومت شرب او كند قاطع سلس البول

و بول فراش و ادرار مذى و منى و مجفف نار فارسى است و مجرب دانسته‌اند

و آبى كه در حين سوختن چوب بلوط ظاهر گردد جهة خضاب ابرو بهتر از خطاط است

و جفت البلوط كه پوست رقيق اوست و بر مغز او ملاصق است مجفف قوى و رادع

و جهة جراحات و حبس سيلان خون و رطوبات شرباً و ضماداً و جهة فتق ضماداً نافع

و بدلش گلنار است و گويند پوست انار و مورد بالسويه بدل اوست

و قدر شربتش يك مثقال و در مطبوخات تا سه مثقال و شاه بلوط با اندك حرارة و قبض

و يبس او كمتر از بلوط است و غذائية او غالب و با قوهء جاليه و مسمّن بدن

و مولد پيه گرده و مشوى او با اشربه مبهّى و مهيج باه و مقوى بدن

و جهة رفع سموم به غايت مؤثر و در ساير خواص ضعيف‌تر از بلوط و نفاخ

و اقسام بلوط مضر حلق و سينه است و مصلح او بزر حندقوقى و شكر و سكنجبين

و چون پوست درخت او را مهرّا پخته و يك شب بر موى كماد كنند

و بعد از آن باطين قيموليا شسته باشند به غايت سياه كند و جفت شاه بلوط در سميت مثل پوست شلتوكست کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص53-54

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود

[pejuhesh237]

و نايب مناب عفص است و قابض و مغلّظ و حابس اسهال مزمن و نفث الدم و نزف الدم

و جهة سحج و سلس البول و تقطير البول و قرحهء امعأ و خفقان و غثيان كه از فم معده باشد نافع

و ضماد او با پيه خوك نمكسود جهة ورم حالب و اورام بلغمى و سوختهء او جهة قلاع و قروح ساعيه

و حمول او جهة قطع سيلان رحم نافع و نان او ثقيل و مصدّع و مولد سودا و مسّدد و مصلحش سكنجبين و قند

و قدر شربتش از يك مثقال تا پانزده مثقال و بدلش خرنوب نبطى است

و درخت بلوط را جميع اجزأ بارد و یابس است و ريشهاى باريك او يابس تر و در قطع سيلان رحم و امثال آن نافع

و برگ او جهة التيام جراحت تازه و خاكستر چوب او جالى دندان و جهة آكله مفيد است

و چون بلوط را با نيم وزن او كندر با روغن زيتون سرشته مداومت شرب او كند قاطع سلس البول

و بول فراش و ادرار مذى و منى و مجفف نار فارسى است و مجرب دانسته‌اند

و آبى كه در حين سوختن چوب بلوط ظاهر گردد جهة خضاب ابرو بهتر از خطاط است

و جفت البلوط كه پوست رقيق اوست و بر مغز او ملاصق است مجفف قوى و رادع

و جهة جراحات و حبس سيلان خون و رطوبات شرباً و ضماداً و جهة فتق ضماداً نافع

و بدلش گلنار است و گويند پوست انار و مورد بالسويه بدل اوست

و قدر شربتش يك مثقال و در مطبوخات تا سه مثقال و شاه بلوط با اندك حرارة و قبض

و يبس او كمتر از بلوط است و غذائية او غالب و با قوهء جاليه و مسمّن بدن

و مولد پيه گرده و مشوى او با اشربه مبهّى و مهيج باه و مقوى بدن

و جهة رفع سموم به غايت مؤثر و در ساير خواص ضعيف‌تر از بلوط و نفاخ

و اقسام بلوط مضر حلق و سينه است و مصلح او بزر حندقوقى و شكر و سكنجبين

و چون پوست درخت او را مهرّا پخته و يك شب بر موى كماد كنند

و بعد از آن باطين قيموليا شسته باشند به غايت سياه كند و جفت شاه بلوط در سميت مثل پوست شلتوكست. کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص53-54

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

از نظر تركيبات شيميايى در برگ، پوست و ميوۀ اغلب بلوطها به‌طور كلى و بويژه در گونه Q. robur مقدار قابل ملاحظه‌اى تانن وجود دارد

و در پوست فعّال ساقه‌هاى جوان مقدار تانن به  ١٨ - ١۶  درصد مى‌رسد.

در ميوۀ بلوط كه در پيالۀ گياهى Cupule قرار دارد در حدود  ۵ - ۴  درصد مادۀ چرب و  ۶ - ۴  درصد پروتئين و  ٧ - ۵  درصد انواع قندها و در حدود  ۴٠  درصد

نشاسته و  7  درصد نوعى تانن وجود دارد.

آزمايشهايى كه روى گونه Q. infectoria به عمل آمده، نشان مى‌دهد كه در گالهاى آنكه به نام «قلقاف» ، «زشگه» و «مازوج» در ايران معروف است

علاوه بر مقدار قابل ملاحظه‌اى تانن (در حدود  ۶٠  درصد) مقدارى نيز الاجيك اسيد   يافت مى‌شود

و مادۀ عمدۀ تشكيل‌دهندۀ تانن آن پنتادى گالويل گلوكوز است.


در پوست و شاخه‌هاى جوان‌گونه Q. robur در حدود  ٢٠  درصد تانن به شكل كوئرسى تانيك

اسيد محلول در آب، نوعى قند، كمى گاليك اسيد   ، ماليك اسيد ، يك مادۀ تلخ به نام كوئرسين  ۵ ، لعاب، مادۀ رنگى قرمز رنگى به نام قرمز بلوط و. . .

وجود دارد. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 6 ص7