بقس

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

بقس

گياهى است از خانوادۀ Buxaceae ، نام علمى آن Buxus sempervirens L. مى‌باشد.

فارسی:«شمشاد» و «كيش» و «شمشاد وحشى جنگلى» و در كتب طب سنتى با نامهاى «بقس» و «شجرة البقس»

واريته‌اى با برگهاى كوچك آن را باغبانها «شمشاد انارى» گويند.

در شمال ايران با نامهاى محلى مختلفى شناخته مى‌شود از جمله در آستارا «شمشاد و شومشاد»

، در گيلان و طوالش «كيش» و در رامسر و شهسوار «شوشار و شى‌شار»

و در نور و مازندران «شار و شر» و در كجور و آمل «شهر» مى‌گويند

عربی:عثق ، بقس

یونانی:معرب از بقسين و يا بقسيون يوناني است و اهل شام شمشار

انگلیسی: Garden edgine box و Box tree و Box

فرانسه:Buis ، شمشاد پاكوتاه: Buis nain ā bordure

آلمانی:Buxbaum ، Buchs

ایتالیائی:Bosso ، Bossolo

[pejuhesh237]

و برگش مثل برگ انار و از آن كوچكتر و سبزتر

و ساق او سفيد و شاخهاى او پريشان و خزان نمی كند

و گلش سفيد و در غايت عطرية و تخمش سياه و مانند فلفل است.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص51


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود

[pejuhesh237]

شمشاد از درختان هميشه‌سبز ساحلى و جلگۀ جنگلهاى شمال ايران است و تا ارتفاع  ١٠٠٠  متر نيز ديده مى‌شود

و در تمام قسمتهاى گيلان و مازندران مى‌رويد. .کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 3 ص 116

[pejuhesh237]

و از ان قاشق و عصا و متكى و شانه و غيرها سازند بسبب نرمي و صافى آن

و ورقهاى نازك مانند كاغذ نيز مى‌سازند و بران قرآن و كتاب مى‌نويسند.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 230
شانه‌اى كه از چوب شمشاد ساخته شود و به كار رود مقوى مو مى‌باشد و فساد و ضايعات مو را رفع مى‌كند.

دم‌كرده يا جوشاندۀ  ۵٠ - ٣٠  گرم پوست شمشاد يا برگ شمشاد در هزار گرم آب،

معرق، تصفيه كنندۀ خون، تب‌بر و صفرابر است و براى روماتيسم مزمن و نقرس مؤثر است

و به علاوه در رفع عوارض سيفيليس نيز نافع مى‌باشد.

جوشاندۀ برگهاى آن در موارد نزله ريه‌اى و ذات الجنب و اخلاط خونى نيز تجويز مى‌شود.

دم‌كردۀ  ۵٠ - ٣٠  گرم برگ شمشاد در هزار گرم آب جوش و يا  ۴  گرم گرد برگ خشك با عسل مسهل است.

جوشانده را معمولا يك فنجان قبل از هر غذا مى‌خورند.

عده‌اى از حكما بوكسين مادۀ عامل شمشاد را بدل و جانشين سولفات دوكينين مى‌دانند

و سولفات بوكسين را در موارد تبهاى نوبه‌اى خيلى مؤثر مى‌شمارند.

در هند از چوب شمشاد به عنوان معرق و از برگهاى آن كه تلخ است به عنوان مسهل و معرق استفاده مى‌شود

و همچنين براى كنترل روماتيسم و سيفيليس آن را مى‌خورند. پوست آن را تب‌بر مى‌دانند.

از جوشاندۀ  ۵٠  گرم پوست ريشۀ شمشاد در هزار گرم آب مانند معرقها در معالجۀ سيفيليس مزاجى و روماتيسم مانند گياك استفاده مى‌شود. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 3 ص 117

[pejuhesh237]

در دويم گرم و خشك کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص51

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و سرد نيز كفته‌اند کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 230

[pejuhesh237]

و برگش سمّ حيوان خصوصا شتر کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص51

بايد توجه شود كه برگ و ريشه و ساير اعضاى گياه شمشاد چون داراى آلكالوئيدهاى متعددى است

اگر بيش از حد مجاز خورده شود مسموميت ايجاد مى‌نمايد و موجب قى و اسهال و ورم معده و روده و تشنج مى‌شود.

به‌طور كلى آلكالوئيدهاى شمشاد در آغاز ايجاد تحريك مى‌نمايد و پس از آن در صورتى كه مقدارش زياد باشد ايجاد فلج عصبى مى‌نمايد،

بنابراين در مصرف فرآورده‌هاى شمشاد بايد خيلى احتياط كرد و زير نظر و مراقبت پزشك مصرف نمود

در برابر مسموميت با فرآورده‌هاى شمشاد بايد فورا به پزشك اطلاع داد و تا رسيدن پزشك بايد سعى كرد

دستگاه هاضمه تخليه شود و پس از آن مقدارى زغال حيوانى به مسموم خورانيد و كلرال تجويز نمود و اقدام به تنفس مصنوعى كرد. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 3 ص 117-118

[pejuhesh237]

و ضماد نُشارهء او با حنا جهة تقوية موى و درد سر و تفرق شئون كه درز استخوان سر است

و با سفيدهء تخم مرغ و آرد گندم جهة استحكام مفاصل و وثى و وهن

و نطول طبيخ برگ او جهة خروج مقعد مجرب

و تخمش قابض و مجفف رطوبات معده و امعأ و قاطع سيلان لعاب دهان

و ضماد طبيخ او با شراب (حلال:حل کننده) كه به حد قوام رسد جهة باد سرخ

و نملهء ساعيه و سعفه و با عسل و حنا جهة رفع آثار جلد نافع

و قدر شربت از تخم تازهء او كه دانه را بيرون كند تا يك اوقيه و از خشك او تا سه مثقال است

و شكوفهء او مقوى دل و دماغ و عرق او قويتر از شكوفهء نارنج است. کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص51

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود

[pejuhesh237]

و ضماد نُشارهء او با حنا جهة تقوية موى و درد سر و تفرق شئون كه درز استخوان سر است

و با سفيدهء تخم مرغ و آرد گندم جهة استحكام مفاصل و وثى و وهن

و نطول طبيخ برگ او جهة خروج مقعد مجرب

و تخمش قابض و مجفف رطوبات معده و امعأ و قاطع سيلان لعاب دهان

و ضماد طبيخ او با شراب (حلال:حل کننده) كه به حد قوام رسد جهة باد سرخ

و نملهء ساعيه و سعفه و با عسل و حنا جهة رفع آثار جلد نافع

و قدر شربت از تخم تازهء او كه دانه را بيرون كند تا يك اوقيه و از خشك او تا سه مثقال است

و شكوفهء او مقوى دل و دماغ و عرق او قويتر از شكوفهء نارنج است. کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص51

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

.از نظر تركيبات شيميايى در برگ و پوست ريشۀ شمشاد وحشى علاوه بر اسانس

و صمغ چهار آلكالوئيد به نامهاى بوكسين   ، پارابوكسين ، بوكسى‌نيدين   و بوكسى‌نامين مشخص شده است.

در برگهاى آن تعداد بيشترى آلكالوئيد يافت مى‌شود و تا حال  ١٠  آلكالوئيد در برگهاى آن مشخص شده است .

بوكسين به صورت بلورهاى بى‌رنگ و محلول در آب به دست آمده است كه براى درمان تبهاى نوبه‌اى به‌طور مؤثر تجويز مى‌شود.

در گزارش ديگرى آمده است كه از برگ آن ده آلكالوئيد گرفته شده است و علاوه بر آلكالوئيدهاى بالا، آلكالوئيدهاى ديگرى از جمله بوكسامين   ،

نوربوكسامين و بوكسامينول   را نيز دارا مى‌باشدکتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 3 ص 116