صعتر

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

گياهى است از خانوادۀ Labiatae يا Menthaceae از جنس: Thymus

فارسی: (قسم بستانى) مرزه ، به تركى كليك اودى و به اصفهانى آويشم نامند.

«حاشا» ، «اوشن» و «صعتر الحمير» نام برده شده. در مناطق مختلف ايران گونه‌هاى مختلف آن با

اسامى محلى متفاوتى شناخته مى‌شود از جمله در همدان آن را «آزربه» ، در اطراف تهران «آويشن يا آويشم»

و در طالقان «زروه» ، در آذربايجان و مناطق تركى‌زبان «ككليك‌اوتى» يا «كاكله‌اوتى»

و در ساير مناطق «صعتر» ، «اوشن» ، «اشمه كوهى» ، «سى‌سنبر» و «سوسنبر» ناميده مى‌شود

عربی:

هندى: ساتر

یونانی:صعتروس و اوريغاسن

انگلیسی:Thyme گفته مى‌شود. نام علمى آن Thymus vulgaris L. است.

فرانسه:Thym و گونۀ وحشى آن Thym serpolet

آلمانی:

ایتالیائی:

[pejuhesh237]

بصاد و سين اسم گياهي است برى و بستانى می باشد و برگ برى او را بعضى مدور

و قسمى ريزه و طولانى و اقسام اويند و خوشبو و گل همه كبود است کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص –172


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

انواع مى‏ باشد بستانى و برّى و جبلى.

و بعضى برگ آن نازك و جبلى عريض و مدور و آنچه رنگ آن سياه باشد صعتر فارسى

و آنچه سفيد نزد بعضى مردم مشهور به جوزى است و صعتر شوار نيز نامند و انواع ديگر نيز مى‏ باشد

بهترين آن برگ كوچك تازه برّى آنست و دراز برگ آن بهتر از مدور برگ آنست.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 515

[pejuhesh237]

.در ايران گونه‌هاى مختلفى از اين گياه از آويشن كه به صورت گياهى علفى است تا انواعى كه به صورت درختچه هستند مى‌رويد،

از جمله Thymus communis كه در مزارع نيز كاشته مى‌شود و Thymus serpyllium كه سى‌سنبر يا سوسنبر است

و در واقع گونۀ وحشى آويشم مى‌باشد

و همچنين گونه‌هاى: T. fedischenkoi Ronn. و T. nummularia M. B.

و چندين واريته از گونۀ T. Kotschyanus در مناطق مختلف ايران از جمله در ارتفاعات منجيل، در اراك،

كردستان، كرمانشاه، دامنه‌هاى جنوبى البرز، آزادبر طالقان، توچال، درۀ كرج، آذربايجان، كرمان،

شاهواركوه در ارتفاعات  ٣٧٠٠ - ٢٩٠٠  متر، اورامان كردستان، رودبار، نور، كجور، درۀ چهل‌دختر گرگان شناسايى شده است. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 2 ص 254

[pejuhesh237]

.آویشن به صورت پودر، جوشانده، دم کرده(چای آویشن، دمنوش آویشن)، ضماد و در ترکیب با داروهای دیگر استفاده می‌شود.

گل آويشم خيلى معطر و به عنوان ادويه در آشپزخانه مصارف متعددى دارد.

از تقطير برگهاى گياه در حدود يك درصد روغن تيمول به دست مى‌آيد. تيمول يك فنل متبلور سفيدرنگى است

با فرمول خام C ١٠ H ١٣ OH كه داراى خاصيت ضد عفونى قوى و قارچ‌كشى است و در عطرسازى مصرف دارد.

روغن تيمول يا تيمن كه در تركيب اسانس گياه وجود دارد، منشأ اصلى خواص ضدعفونى‌كنندۀ آزربه مى‌باشد،

از طريق مخاط جذب مى‌شود و از راه ادرار دفع مى‌شود و رنگ ادرار را تيره يا سياه مى‌سازد.

خاصيت ضد ميكرب و ضد قارچ و ضد انگل تيمول در طب جديد نيز مورد توجه است

و به دليل وجود تيمول در گياه آزربه از جوشاندۀ آن براى ضد عفونى كردن و پانسمان و شست‌وشوى زخمها به نحو مؤثرى استفاده مى‌شود.

در داروسازى براى تهيۀ محلولهاى غرغرۀ ضد عفونى حلق و قطره‌هاى ضد سرفه و در دندان‌پزشكى براى تهيۀ محلولهاى شست‌وشوى

دهان كاربرد دارد. در تجارت دارويى به عنوان قارچ‌كش معروف است.

در بيماريهاى قارچى به علت اثر زيادى كه در بيمارى اكتى‌نوميكوزيس دارد، يك درصد محلول تيمول را روى پوست و محل زخم مى‌مالند

و ممكن است به جاى تيمول روزى سه مرتبه از  ۶٠  درصد جوشاندۀ گياه آزربه يا حاشا استفاده شود. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 2 ص 255

[pejuhesh237]

در آخر دويم گرم و خشك

و قسم كوهى او گرم و خشكتر و در افعال قويتر از بستانيست کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص –172




متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود.

[pejuhesh237]

.با توجه به سمّى بودن مادۀ تيمول در مصرف و خوردن حاشا و تركيبات آن بايد رعايت دستورات را نمود و از اسراف در مصرف آن خوددارى

شود. اسراف در مصرف حاشا و تيمول ممكن است باعث اسهال و غثيان و استفراغ شود .

و يا ممكن است در اثر تحريك كليه‌ها موجب بروز آلبومين در ادرار گردد.

مصرف بى‌رويۀ حاشا ممكن است عضلات قلب را ضعيف نمايد.

و همچنين اسراف در مصرف آن ممكن است ايجاد سرگيجه و بروز صداهايى در گوش كند.

درصورت بروز عوارض آن، توصيه شده است از نعنا و دم‌كردۀ آن استفاده شود. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 2 ص 258

[pejuhesh237]

و مجفف و مقطع و با ترياقيه

و مفتح و محلل بلغم و رياح و مشهى و ملطف اغذيهء غليظ

و منقى معده و جگر و ريه از رطوبات

و مانع صعود بخارات به دماغ

و دو مثقال گل او با سركه و نمك مسهل سودا و بلغم

و خوردن ادويهء مسهله با آب صعتر مطبوخ مانع مغص

و مخرج اقسام كرم و رافع بتخمه و عفونة غذا

و ترش شدن او جهة غثيان و وجع الفؤاد و قولنج سفلى و ريحی و بلغمى

و با ماست جهة قولنج سوداوى مستمرى از مجربات

و با عسل جهة گزيدن هوام

و طبخ او با انجیر جهة ربو و سرفه

و با آب كرفس جهة حصاة و عسر بول

و با مثل او عناب كه با چهارده وزن او آب خيسانيده باشند و بربع رسيده باشد و بالخاصية جهة رقيق كردن خون مجرب

و با روعن زيتون جهة انواع مغص و سركه كه در آن خيسانيده باشند از آن سكنجبين مي سازند

يا به تنهائى بنوشند جهة سپرز مجرب

و با پنير تازه جهة تسمين بدن

و اكتحال او جهة بياض چشم

و قطور او جهة گرانى سامعه

و طلاى او با عسل جهة تحليل اورام صلبه و عرق النساء و امثال آن

و با روغن زيتون و زيره جهة بر آمدگى ناف اطفال و رفع رياح اندرون ايشان

و ضماد مطبوخ او در حمام جهة جرب و حكه و يرقان

و قطور او جهة گرانى سامعه

و مضمضهء او با سركه و زيره جهة درد دندان و گلو

و سفوف او با مثل او شكر جهة قطع بخار

و تقوية چشم و رايحهء جهة گريزانيدن هوام مؤثر است

و تخم او در جمع افعال قويتر

و مفتح سدد و رافع يرقان و مهیج باه

و خوائيدن او جهة درد دندان و تحريك اشتها

و روغن او شرباً و ضماداً جهة رعشه و فالج و لرز و درد مفاصل بهترين روغنها

و مضر ريه و مصدع محرورين و مصلحش سركه

و قدر شربتش تا پنج مثقال است

و مرباى او با شكر كه به دستور گلقند بسازند

جهة منع صعود بخار بدماغ و نزول آب و تقويةدهن و نيكو كردن رخسار و سموم هوام و ساير امراض قوى الاثر است کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص –172



متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و دافع جشاى بلغمى و مسكن وجع دندان و ورك حادث از سردى و وجع مثانه و رحم و مدر بول و حيض و با قوّت ترياقيت

و با انجير خشك و عرق آورد و رنگ رو را نيكو گرداند و مخرج اقسام كرم معده و حب القرع

و به دستور با عسل و اگر پيش از ادويه مسهله بخورند باعث تهيه اخلاط است براى دفع به مسهل به آسانى

و با آب كرفس جهت تفتيت حصات و عسر البول و با ميپختج جهت دفع مضرت شوكران و افيون

و با سكنجبين جهت رفع مضرت جنين و با بادروج و ترب جهت وجع ورك و ثفل حاصل از رطوبات شرباً و ضماداً

و با خيارزه جهت كوفتگى عضل و معده و جگر

و لعوق آن با عسل جهت ورم ملازه و ريه گرم و سرفه رطوبى و عقرب گزيده و ساير هوام

و مضغ آن جهت تسكين درد دندان و تقويت بصر

و سفوف آن با مثل آن شكر جهت قطع صعود ابخره و تقويت چشم

و با اطعمه غليظه باعث خوشبويى و سرعت انحدار و زيادتى لذت و لطافت آنها است

مانند هريسه گندم و باقلا و عدس و كله و پاچه و گوشت گوساله و مانند اينها و محلل رياح و نفخ آنها

و با جميع بقول مضر عين خواه گرم باشد خواه بارد رافع ضرر آنها و با سركه بهترين نان خورشى

و سعوط آن با روغن ايرسا جهت اخراج فضول رطوبى بسيار از دماغ و

و با شير جهت تسكين وجع آن و ضماد آن با عسل جهت اورام صلبه و عرق النساء و وجع ورك

و با سويق جهت تحليل اورام بلغمى و با گندم جهت وجع ورك

و گل آن مسهل مره سودا و بلغم امّا ضعيفتر از افتيمون و قوى‏تر از حاشا چون دو مثقال آن را با سركه و نمك بياشامند

اسهال سودا و بلغم نمايد و ادرار بول و حيض كند

و عصاره گل تازه آن محلل ورم عضل دو طرف زبان و لهات و قلاع دهان در آخر علت

و تخم آن در جميع افعال قوى‏تر از برگ آن و مفتح سدد و رافع يرقان و مهيج باه

و خاييدن آن مسكن درد دندان و محرك اشتها و چون در نان داخل نمايند دافع ضرر مأكولات کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 515-516

[pejuhesh237]

و مجفف و مقطع و با ترياقيه

و مفتح و محلل بلغم و رياح و مشهى و ملطف اغذيهء غليظ

و منقى معده و جگر و ريه از رطوبات

و مانع صعود بخارات به دماغ

و دو مثقال گل او با سركه و نمك مسهل سودا و بلغم

و خوردن ادويهء مسهله با آب صعتر مطبوخ مانع مغص

و مخرج اقسام كرم و رافع بتخمه و عفونة غذا

و ترش شدن او جهة غثيان و وجع الفؤاد و قولنج سفلى و ريحی و بلغمى

و با ماست جهة قولنج سوداوى مستمرى از مجربات

و با عسل جهة گزيدن هوام

و طبخ او با انجیر جهة ربو و سرفه

و با آب كرفس جهة حصاة و عسر بول

و با مثل او عناب كه با چهارده وزن او آب خيسانيده باشند و بربع رسيده باشد و بالخاصية جهة رقيق كردن خون مجرب

و با روعن زيتون جهة انواع مغص و سركه كه در آن خيسانيده باشند از آن سكنجبين مي سازند

يا به تنهائى بنوشند جهة سپرز مجرب

و با پنير تازه جهة تسمين بدن

و اكتحال او جهة بياض چشم

و قطور او جهة گرانى سامعه

و طلاى او با عسل جهة تحليل اورام صلبه و عرق النساء و امثال آن

و با روغن زيتون و زيره جهة بر آمدگى ناف اطفال و رفع رياح اندرون ايشان

و ضماد مطبوخ او در حمام جهة جرب و حكه و يرقان

و قطور او جهة گرانى سامعه

و مضمضهء او با سركه و زيره جهة درد دندان و گلو

و سفوف او با مثل او شكر جهة قطع بخار

و تقوية چشم و رايحهء جهة گريزانيدن هوام مؤثر است

و تخم او در جمع افعال قويتر

و مفتح سدد و رافع يرقان و مهیج باه

و خوائيدن او جهة درد دندان و تحريك اشتها

و روغن او شرباً و ضماداً جهة رعشه و فالج و لرز و درد مفاصل بهترين روغنها

و مضر ريه و مصدع محرورين و مصلحش سركه

و قدر شربتش تا پنج مثقال است

و مرباى او با شكر كه به دستور گلقند بسازند

جهة منع صعود بخار بدماغ و نزول آب و تقويةدهن و نيكو كردن رخسار و سموم هوام و ساير امراض قوى الاثر است کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص –172



متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و دافع جشاى بلغمى و مسكن وجع دندان و ورك حادث از سردى و وجع مثانه و رحم و مدر بول و حيض و با قوّت ترياقيت

و با انجير خشك و عرق آورد و رنگ رو را نيكو گرداند و مخرج اقسام كرم معده و حب القرع

و به دستور با عسل و اگر پيش از ادويه مسهله بخورند باعث تهيه اخلاط است براى دفع به مسهل به آسانى

و با آب كرفس جهت تفتيت حصات و عسر البول و با ميپختج جهت دفع مضرت شوكران و افيون

و با سكنجبين جهت رفع مضرت جنين و با بادروج و ترب جهت وجع ورك و ثفل حاصل از رطوبات شرباً و ضماداً

و با خيارزه جهت كوفتگى عضل و معده و جگر

و لعوق آن با عسل جهت ورم ملازه و ريه گرم و سرفه رطوبى و عقرب گزيده و ساير هوام

و مضغ آن جهت تسكين درد دندان و تقويت بصر

و سفوف آن با مثل آن شكر جهت قطع صعود ابخره و تقويت چشم

و با اطعمه غليظه باعث خوشبويى و سرعت انحدار و زيادتى لذت و لطافت آنها است

مانند هريسه گندم و باقلا و عدس و كله و پاچه و گوشت گوساله و مانند اينها و محلل رياح و نفخ آنها

و با جميع بقول مضر عين خواه گرم باشد خواه بارد رافع ضرر آنها و با سركه بهترين نان خورشى

و سعوط آن با روغن ايرسا جهت اخراج فضول رطوبى بسيار از دماغ و

و با شير جهت تسكين وجع آن و ضماد آن با عسل جهت اورام صلبه و عرق النساء و وجع ورك

و با سويق جهت تحليل اورام بلغمى و با گندم جهت وجع ورك

و گل آن مسهل مره سودا و بلغم امّا ضعيفتر از افتيمون و قوى‏تر از حاشا چون دو مثقال آن را با سركه و نمك بياشامند

اسهال سودا و بلغم نمايد و ادرار بول و حيض كند

و عصاره گل تازه آن محلل ورم عضل دو طرف زبان و لهات و قلاع دهان در آخر علت

و تخم آن در جميع افعال قوى‏تر از برگ آن و مفتح سدد و رافع يرقان و مهيج باه

و خاييدن آن مسكن درد دندان و محرك اشتها و چون در نان داخل نمايند دافع ضرر مأكولات کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 515-516

[pejuhesh237]

خبرگزاري ايمنا: آویشن در مداوی سرفه بهترین و مؤثرین روش درمان است و برای درمان کامل عفونت گلو بسیار سریع‌تر از پنی‌سیلین و آنتی‌بیوتیک‌های دیگر تاثیر دارد.

.محمد موسوی عضو هیات جامع طب ایرانی اسلامی در گفتگو با ایمنا آویشن را از جمله گیاهان بسیار مفید دانست و گفت:

این گیاه برای پیشگیری از بروز استرس و در تصفیه خون و کبد افراد موثر است و باعث تقویت سیستم ایمنی بدن می‌شود.

وی با اشاره به بهترين نوع آن كه آويشن شيرازي است، آویشن را عامل مهمي براي از بین رفتن کلسترول خون

و رقیق شدن آن دانست و افزود:

همچنین آویشن تسکین‌دهنده درد دندان و دردهای مفاصل است و در مداوای عفونت‌ها و قارچ‌های پوستی و ریزش مو مؤثر است

و در درمان تب‌ها و عفونت‌های خونی، اسهال‌های مزمن و خونی بی‌نظیر است.

این درمانگر و محقق طب سنتی تاثیر عرق آویشن را نیز بر روی درمان گلو دردهای چرکی بسیار موثر دانست و خاطرنشان کرد:

اگر غرغره با آن را ساعتی یک بار از صبح تا شب دنبال کنید به درمان کامل عفونت گلو می‌انجامد

و بسیار سریع‌تر از پنی‌سیلین و آنتی‌بیوتیک‌های دیگر تاثیر دارد،

در حالیکه استفاده از آنتی‌بیوتیک‌های شیمیایی موجب مزمن شدن عفونت‌های گلو و سینوس‌ها می‌شود

علاوه بر اینکه استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها در نوزادی و پس از آن معمولاً به حساسیت‌های فصلی و به آسم منجر می‌شود.

وی با تاکید بر اینکه آویشن در مداوی سرفه بهترین و مؤثرین روش درمان است؛ افزود:

البته باید توجه داشت که در سرفه‌های خشک باید نرم‌کننده‌هایی از قبیل: نشاسته، به دانه یا چهارتخم و انجیر پخته مصرف شود

و همزمان غرغره عرق آویشن انجام شود.

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

از نظر تركيبات شيميايى آزربه ) T. vulgaris( داراى حدود  ٢  درصد اسانس است

و اسانسى كه از گل و برگهاى آن گرفته مى‌شود در حدود  ۴۵  درصد تيمول   دارد

و ضمنا داراى كارواكرول ، سيمن، ال‌پينن   ، بورنئول ، لينالول، بورنيل آستات   مى‌باشد و به علاوه اولئانوليك اسيد

و ايزومر آن اورسوليك اسيد نيز از آن جدا شده است

در گزارش ديگرى در در مورد تركيبات شيميايى گياه آمده است:

گياه داراى تيمول، پاراتيمول   ، پينن، لينالول و كارواكرول مى‌باشد. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 2 ص 254