ماش

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

گياهى است از خانوادۀ Leguminosae تيرۀ فرعى Papilionaeeae نام علمى آن Vicia sativa L. مى‌باشد.

هندى :مونك

فارسی:ماش

عربی:ماش

یونانی:انداموس

انگلیسی:Common vetch و Green mung bean و Tare

فرانسه:Pasquier و Vesce و Vesce commune

آلمانی:

ایتالیائی:

[pejuhesh237]

از حبوبات معروفه است کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص239


و آن حبى است كوچك مدور اندك طولانى پوست آن سبز و مغز آن سفيد و بعضى پوست آن سبز تيره

و بعضى غير تيره و بعضى زرد رنگ و در بنگاله بعضى پوست آن سياه بهترين همه سبز تيره است

پس سياه و سبز پس زرد و زرد آن ديرتر پخته گداز مى‏گردد از سبز خصوص زرد دانه ريزه آن و قوّت آن تا سه سال باقى مى‏ماند

و امّا حبى كه در ملك هند و بنگاله و دكهن مى‏شود و آن را ماش و ارد به ضم همزه و سكون را و دال مهملتين و به بنگالى كلايى نامند و غير آن ماش است

و كسانى كه آن را حب القلت دانسته سهو نموده‏اند و آن حبى است به رنگ و شكل ماش و بزرگ‏تر از آن

و مغز آن لزج لعابى كه بعد از طبخ و يا خمير كردن در آب لزوجت آن ظاهر مى‏گردد

و در ملك هند و بنگاله پخته به اسب و غيره و در آب مى‏خورانند و خود نيز مى‏خورند مانند مونك.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 722

گياهى است علفى، يكساله و دوساله و چندساله به بلندى  ١ - ۵ / ٠  متر. ساقۀ آن زاويه‌دار و خزنده و كم‌وبيش پوشيده از كرك.

برگهاى آن مركب زوج، داراى  ۵ - ٣  جفت برگچه كه منتهى به پيچك مى‌شوند.

گلها منفرد و ارغوانى يا خوشه‌اى هستند.

ميوۀ آن به شكل غلاف كم‌وبيش دراز پوشيده از تار كه در آن تعدادى دانۀ ماش كوچك گرد و قهوه‌اى يا حنايى قرار دارد.

تكثير ماش نوع زمستانى را در نيمۀ دوم مهرماه مى‌كارند و نوع بهاره در اوايل بهار كاشته مى‌شود.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 403

[pejuhesh237]

و در اكثر بلاد كثير الوجود کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 722


.اين گياه در شمال ايران و خرم‌آباد و همدان به حالت وحشى مى‌رويد و در مناطق مختلف ايران به طور پرورشى مى‌كارند.

فلورا ايرانيكا معتقد است كه واريته‌هايى از ماش Vicia( ) sativa در ايران مى‌رويد.

به اين شرح:

 ١ . Vicia sativa var sativa كه در شمال و غرب و جنوب ايران انتشار دارد.

٢ . Vicia sativa Wulf. var cordata) Wulf(Arcangeli. كه در شمال و نواحى غرب ايران نظير بختيارى انتشار دارد.

 ٣ . Vicia sativa L. var angustifolia L. كه در شمال و غرب و شرق و مركز ايران انتشار دارد.

ماش دو نوع دارد يكى نوع زمستان Vicia sativa dura و ديگرى واريتۀ بهاره Vicia sativa vernalis . کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 703

[pejuhesh237]

.همه اجزاء استفاده مي شود،شاخه گلدار ماش ،گل، دانه

هيج جزء آن سمي نيست.

جوانه ماش.

[pejuhesh237]

در آخر اول سرد و مايل به خشكى و قوتش تا سه سال باقيست لطيفتر از عدس کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص239

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و مقشر آن معتدل در ترى و خشكى و قشر آن مركب القوى مايل به گرمى و با عفوصت

و امّا حبى كه در ملك هند و بنگاله و دكهن مى ‏شود طبيعت آن‏: گرم در اول و تر در دويّم و با رطوبت فضليه.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 722

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

و از ساير حبوبات كم نفخ تر و مولد خلط صالح

و مسكن حرارة و التهاب صفرا و قابض و موافق گرده

و مقوى عصب و بهترين اغذيه صاحبان تبهاى حاره است

و جهة سرفه و ورم لهاة و درد سر و ضعف باصره و نزلات

و ضماد او با آب مورد مقوى اعضا و رافع درد ضربه و سقطه

و محلل اورام و جالى کلف

و با سركه جهة جرب متقرح و منع عرق مؤثر و قاطع باه و مضر دندان

و دير هضم و مصلح او در ضرر باه روغن بادام است

و آب قرطم و بدلش باقلى و در مبرودين جوارش كمونى و خردل و مصطكى است

و از خواص اوست كه با وجود برودت تحريك سودا و جذام نمى كند کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص239

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و نفخ آن كمتر از باقلا و در جلا كمتر از باقلا و اصلح حبوب مأكوله است و كثير الغذا و مولد خلط صالح الكيموس

و ليكن بطى الانحدار خصوص مقشر آن كه قشر آن را بالتمام گرفته باشند زيرا كه يبس و قوّت تحليل و جلا در قشر آن است

و از اغذيه تابستان و بهار و بلدان حاره و صاحبان مزاج گرم و حميات حاره حاده است

جهت آنكه مسكن حرارت و حدت و التهاب صفرا و خون است

و مطبوخ مقشر آن با روغن بادام مولد خلط صالح امّا از براى حميات صفراويه با برگ خرفه و كاهو و سرمق و جو مقشر

و مطبوخ آن با پوست با حماض حابس بطن

و از خواص آن است كه با وجود برودت تحريك سودا نمى‏نمايد و هم از جهت تليين و هم از جهت قبض‏ بطن نافع است

امّا هرگاه اراده تليين طبيعت باشد بايد كه مقشر آن را طبخ نمايند با ماء القرطم و روغن بادام شيرين و هرگاه مقصود قبض طبيعت باشد

غير مقشر آن را بريان نموده طبخ نمايند و يا آنكه در آب جوش داده آب آن را بريزند

تا قوّت حاره جاليه آن زايل گردد پس آب خالص داخل كرده طبخ نموده تناول نمايند

و اگر با حبس تسكين حدت و حرارت دم و صفرا مقصود باشد

با آب حماض و يا با آب انار ترش افشرده با پرده سفيد جوف آن كه شحم الرمان نامند

و يا با سماق و زيت ركابى و اگر زيت خوش نيايد با روغن بادام شيرين طبخ دهند

و حسو متخذ از ماش مقشر جهت سرفه و نزلات حاره نافع.

المضار: ماش مبرود المزاج و پيران و كسانى كه در معده ايشان رطوبات و اخلاط فاسده و نفخ و رياح بسيار باشد

مضر خصوص مقشر آن و مضر دندان و باه،

مصلح آن در مبرودين افاويه عطره حاره مانند زيره و قرنفل و دارچينى و فلفل

و زنجبيل تازه و جوارش كمونى و فلافلى و مصطكى و خردل و امثال اينها

و در محرورين طبخ آن با ماء القرطم و يا با حموضات مذكوره و نيز در محرورين ماء القرطم و روغن بادام

و ضماد مطبوخ آن با سركه در حمام جهت جرب متقرح

و با آب جهت تقويت اعضاى مسترخيه و تسكين درد آنها و مطبوخ آن با طلا كه نوعى از شراب است

و يا با شراب و يا مطبوخ آن با زعفران مسكن درد اعضاى كوفته شده و جدا شده نافع است

و الوان اطعمه مصنوعه از آن مانند برا و برى و برى كشميرى و يا بروپهتى

و دال و منكوچهى و ماش پلاو و كهچرى و لدو ماش در قرابادين كبير مذكور شد .

و امّا حبى كه در ملك هند و بنگاله و دكهن مى‏ شود

افعال و خواص آن‏: بسيار نفاخ و بطى ‏الهضم و مولد منى و منعظ به سبب نفخى كه دارد

و ضماد آن جهت امور مذكوره در ماش انفع و جهت برص كه تازه به تازه ساييده روزى چند مرتبه بمالند تا چند روز متوالى مفيد دانسته اند

و در ملك هند و بنگاله آن را نيز مانند ماش پخته مى‏ خورند و انواع اطعمه مانند ماش مى ‏سازند و در قرابادين شمه‏اى ذكر يافت. کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 722-723

[pejuhesh237]

و از ساير حبوبات كم نفخ تر و مولد خلط صالح

و مسكن حرارة و التهاب صفرا و قابض و موافق گرده

و مقوى عصب و بهترين اغذيه صاحبان تبهاى حاره است

و جهة سرفه و ورم لهاة و درد سر و ضعف باصره و نزلات

و ضماد او با آب مورد مقوى اعضا و رافع درد ضربه و سقطه

و محلل اورام و جالى کلف

و با سركه جهة جرب متقرح و منع عرق مؤثر و قاطع باه و مضر دندان

و ضماد پختۀ آن با آب براى رفع سستى اعضاى بدن و تسكين درد دندان مفيد است.

خوردن ماش در موارد تبهاى دانه‌دار مانند آبله و سرخك مفيد است.

و دير هضم و مصلح او در ضرر باه روغن بادام است

و آب قرطم و بدلش باقلى و در مبرودين جوارش كمونى و خردل و مصطكى است

و از خواص اوست كه با وجود برودت تحريك سودا و جذام نمى كند کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص239

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و نفخ آن كمتر از باقلا و در جلا كمتر از باقلا و اصلح حبوب مأكوله است و كثير الغذا و مولد خلط صالح الكيموس

و ليكن بطى الانحدار خصوص مقشر آن كه قشر آن را بالتمام گرفته باشند زيرا كه يبس و قوّت تحليل و جلا در قشر آن است

و از اغذيه تابستان و بهار و بلدان حاره و صاحبان مزاج گرم و حميات حاره حاده است

جهت آنكه مسكن حرارت و حدت و التهاب صفرا و خون است.

خواص لطيفتر از عدس و نفخ آن كمتر از عدس و باقلا و از اين جهت از ساير حبوب بهتر است.

مواد مغذى آن زياد ولى ديرهضم است خصوصا كه پوست آن را گرفته باشند.

ماش از غذاهاى تابستان و بهار در مناطق حاره و براى صاحبان مزاج گرم است زيرا مسكن حرارت و حدت و التهاب صفرا و خون است

و مطبوخ مقشر آن با روغن بادام مولد خلط صالح امّا از براى حميات صفراويه با برگ خرفه و كاهو و سرمق و جو مقشر

و مطبوخ آن با پوست با حماض حابس بطن

و از خواص آن است كه با وجود برودت تحريك سودا نمى‏نمايد و هم از جهت تليين و هم از جهت قبض‏ بطن نافع است

. پختۀ پوست گرفتۀ آن با روغن بادام خونساز است و اگر با برگ خرفه، كاهو، جو پوست‌گرفته،

سرمق يا مرزنگوش پخته شود براى تبهاى صفراوى نافع است. اگر ماش با پوست را با ترشك بپزند شكم را مى‌بندد.

امّا هرگاه اراده تليين طبيعت باشد بايد كه مقشر آن را طبخ نمايند با ماء القرطم و روغن بادام شيرين و هرگاه مقصود قبض طبيعت باشد

غير مقشر آن را بريان نموده طبخ نمايند و يا آنكه در آب جوش داده آب آن را بريزند

تا قوّت حاره جاليه آن زايل گردد پس آب خالص داخل كرده طبخ نموده تناول نمايند

و اگر با حبس تسكين حدت و حرارت دم و صفرا مقصود باشد با آب حماض

و يا با آب انار ترش افشرده با پرده سفيد جوف آن كه شحم الرمان نامند

و يا با سماق و زيت ركابى و اگر زيت خوش نيايد با روغن بادام شيرين طبخ دهند


اگر منظور اين باشد كه به مزاج لينت داده شود بايد ماش پوست‌گرفته با آب عسل و روغن بادام شيرين پخته و خورده شود

و اگر بخواهند ضمن اينكه شكم بسته مى‌شود حدت و حرارت خون و صفرا هم تسكين يابد

بايد با آب انار ترش كه با پرده‌هاى سفيد داخل انار فشرده و آب گرفته باشند و يا با سماق و روغن شيرين بپزند و بخورند.

و حسو متخذ از ماش مقشر جهت سرفه و نزلات حاره نافع.

ماش پوست‌گرفتۀ پخته براى سرفه و زكامهاى گرم نافع است.

المضار:

ماش مبرود المزاج و پيران و كسانى كه در معده ايشان رطوبات

و اخلاط فاسده و نفخ و رياح بسيار باشد مضر خصوص مقشر آن و مضر دندان و باه،

مصلح آن در مبرودين افاويه عطره حاره مانند زيره و قرنفل و دارچينى و فلفل و زنجبيل تازه

و جوارش كمونى و فلافلى و مصطكى و خردل و امثال اينها

ماش براى اشخاص سردمزاج و پيران و كسانى كه در معده آنها نفخ و گاز بسيار است مضر است،

بخصوص پوست‌گرفتۀ آن و مضر دندان و قوۀ باه است و از اين نظر اشخاص سردمزاج بايد با ادويۀ گرم مانند زيره، دارچين، قرنفل، زنجبيل،

مصطكى و خردل بخورند و در اشخاص گرم‌مزاج با آب عسل يا با آب انار ترش و روغن بادام بخورند.

ضماد پختۀ آن با سركه براى عوارض پوستى مانند جرب جراحتدار

و در محرورين طبخ آن با ماء القرطم و يا با حموضات مذكوره و نيز در محرورين ماء القرطم و روغن بادام

و ضماد مطبوخ آن با سركه در حمام جهت جرب متقرح

و با آب جهت تقويت اعضاى مسترخيه و تسكين درد آنها و مطبوخ آن با طلا كه نوعى از شراب است

و يا با شراب و يا مطبوخ آن با زعفران مسكن درد اعضاى كوفته شده و جدا شده نافع است

و الوان اطعمه مصنوعه از آن مانند برا و برى و برى كشميرى و يا بروپهتى و دال و منكوچهى

و ماش پلاو و كهچرى و لدو ماش در قرابادين كبير مذكور شد .

و امّا حبى كه در ملك هند و بنگاله و دكهن مى‏ شود

افعال و خواص آن‏:

بسيار نفاخ و بطى ‏الهضم و مولد منى و منعظ به سبب نفخى كه دارد

و ضماد آن جهت امور مذكوره در ماش انفع و جهت برص كه تازه به تازه ساييده روزى چند مرتبه بمالند تا چند روز متوالى مفيد دانسته اند


و در ملك هند و بنگاله آن را نيز مانند ماش پخته مى‏خورند و انواع اطعمه مانند ماش مى‏سازند و در قرابادين شمه‏اى ذكر يافت. کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 722-723


علامه مجلسی می گوید

فیروز آبادی در قاموس گفته است: ماش،دانه ای است شناخته شده با طبعی معتدل و ستوده برای تبدار و سرما خورده،سودمند

است،ملین است و چون در سرکه پخته شود، برای گری های چرکین،سودمنداست

پماد حاصل از آن،اندام های گرفتار به ضعف و سستی را تقویت می کند

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

.از نظر تركيبات شيميايى در ماش وجود گلوكوزيد ويسيانين  و اسيد سيانيدريك HCN گزارش شده است.

بررسى‌ها نشان مى‌دهد كه در هريك صد گرم گياه تازه  ٢٠  ميلى‌گرم و در هر يك‌صد گرم گياه خشك  ۵۴  ميلى‌گرم ارسنيك وجود دارد.

ماش به سبب داشتن ارسنيك كمى تلخ است كه با جوشيدن ماش در آب نمك‌دار از بين مى‌رود.

به علاوه از ماش مادۀ ويسين جدا شده است.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 403