اكليل الجبل

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

اكليل الجبل
نام علمی:Rosmarinus officinalis L

فارسی: «اكليل كوهى» و باغبانها در تهران «رومارن» رزماری

عربی: اکلیل الجبل، حصالبان، حصالبان اکسیر

یونانی:اوقلااوقا

انگلیسی:Rosemary-

فرانسه:Romarin و Romarin officinal

آلمانی:Echter Rosmarin, Anthoskraut, krankrautblatter, kranzenkrautblatter

ایتالیائی:romrino - tresmarino-Rosa marina-Gusmarino

[pejuhesh237]

نباتيست به قدر زرعى

و برگش دراز و باريك و انبوه مايل به سياهى

و شاخ او صلب و گلش در ميان برگها و مايل به سفيدى و ازرقى

و ثمرش صلب مايل باستداره

و تخمش ريزه و برگ و شكوفه آن با اندك تلخى و تندى و خوشبو و او غير قردمانا است کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص31

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود



گیاهی پایا،بسیار معطر و دارای ساقه های چوبی به ارتفاع 50 سانتیمتر تا یک متر که به حالت خودرو در منطقه مدیترانه مخصوصا نواحی ساحلی ان تا اسیای صغیر می روید

به علاوه چون دارای برگ های سبز دائمی است و زیبائی خاصی و بوئی مطبوع دارد از این جهت در غالب نواحی پرورش می یابد .

از مشخصات آن این است که برگه های متقابل با کناره برگشته،باریک و دراز،نوک تیز و خشن دارد.

سطح فوقانی پهنک برگ ان نیز به علت فاقد بودن تار، به رنگ سبز ولی سطح تحتانی ان بر اثر پوشیده بودن از کرک به رنگ تقریبا سفید است.

گل های ابی روشن به ندرت سفید دارد و در قسمت داخلی ان لکه کوچک و بنفش رنگ دیده می شود .

درون جام گل،منحصرا دو پرچم جای دارد. میوه اش چهار فندقه و به رنگ قهوه ایی است.

گل های ان نوش فراوان با بوی مطبوع فراهم میاورد به طوری که عسل حاصل از ان بوی معطر مخصوص دارد و به خوبی شناخته می شود .گیاهان دارویی دکتر علی زرگری جلد 4 ص 72

[pejuhesh237]

منبت آن بيشتر جبال و مواضع صخريه و خشته و ازين جهت آن را اكليل الجبل نامند

و در اسكندريه بسيار مى‌شود و اكثر در اواسط تابستان مى‌رسد و در بعضى بلاد بيشتر در بعضى ديرتر.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 163
اين گياه در منطقۀ مديترانه و بيشتر در سواحل مديترانه ولى در عين حال در تپه‌ها و ارتفاعات مناطق خشك صحرا نيز مى‌رويد.
در ايران اكليل الجبل كاشته مى‌شود. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 2 ص 260

[pejuhesh237]

برگ و سرشاخه گلدار گیاه .

prosper apline رومارن از قدیم الایام مورد شناسایی مردم بوده ولی ار ان برای مصارف درمانی مهم ، استفاده به عمل نمی امده است در عوض ان را در مراسم تشریفاتی، جشن های عمومی

یا خانوادگی ، به عنوان عشق و علاقمندی و یا در مواقع عروسی و عزا به کار می برده اند.

در قرن شانزدهم میلادی شا خه های رومارن را در قبور مصریان پیدا نمود.

رومیان قدیم، قبل از ملل دیگر، اقدام به کشت رومارن نمودند .

Archigensدر قرن اول میلادی به طریق جوشاندن نوعی روغن از گیاه به دست اورد ولی استخراج اسانس از رومارن به صورت محلول الکی قرنعا بعد در سال 1330 میلادی توسط A.de.ville-neuve

صورت گرفت . در قرن شانزدهم میلادی، تقطیر گل رومارن به وسیله الکل اغاز گردید و چون ایزابل ملکه اهنگری در سن 73 سالگی که مبتلا به نقرس و رماتیسم بود با اسانس مذکور معالجه شد

تصور می نمود دارویی که به دست اورده که قادر است جوانی و زیبایی از دست رفته را به مردم باز گرداند. این اسانس چون ملکه ایزابل را معالجه نموده است به اسانس ملکه هنگری نیز موسوم گردیده بود .

در سال 1685 دانشمندی Kunkel به نام از اسانس رومارن نوعی کامفر به دست اورد. در قرن نوزدهم اثر این اسانس توسط Lesieurبر روی سلسله اعصاب بررسی گردید.

دانشمندان دیگر ن Parturier-Rousselleدر سال 1929 تاثیر این اسانس را بر روی کبد مطالعه نمود.

نتیجه این گونه بررسی علمی ان شد که رومارن در قرن بیستم بین مردم معروفیت و شهر ت پیدا نمود.

رومارن دارای اثر مدر، ضد تشنج ، صفرا بر ، مقوی معده و نیرو دهنده بسیار قوی است . در استعمال خارج نیز التیام دهنده و قابض است.

مصرف رومارن چوم موجب سهولت ترشح و دفع صفرا می شود از این جهت از ان در بیماریهای یرقان و نارسائی اعمال کبد استفاده به عمل می اورند .

تزریق د م کرده سرشاخه های گلدار ان در ورید سگ موجب میگردد که حجم ترشحات صفرا در جانور مضاعف گردید.

مصرف رومارن درموارد ضعف عمومی،خستگی مفرط و بیحالی بیمار در دوره نقاهت مفید تشخیص داده شده است.

به علاوه میتوان ان را برای بیماران مبتلا به سوئ هضم ناشی از ضعف عمل دستگاه گوارش و انان که بر اثر ابتلای به تب های تیفوئید و مخاطی ، تیفوس و گریپ ضعیف گردیده اند تجویز نمود .

در رفع نزله ها ی مزمن،آسم سیاه سرفه سرفه های تشنج اور تاخیر و قطع قاعدگی ،تشرحات مبهلی خنازیر ، سرگیجه و طپش قلب سردرد های یک طرفه فلج آب اوردن انساج و غیره ،مصرف ان توصیه شده است.

رومارن به علت دارا بودن اثر صفرا بر، در ورم مزمن کیسه صفرا،استسقای ناشی بزرگ شدن حجم کبد ،

تشمع کبدی که به علت مسمومیتهای غذایی مخصوصا مصرف نوشابه های الکلی پیش میاید و کبد کم حجم می شود و سختی مخصوص پیدا مینمایید اثر مفید ظاهر میکند

به علاوه در رفع زردی تورم کبد و اسنداد مجاری ان موثر می باشد . در تمام این موارد رومارن و فراورده های ان قبل از غذا مصرف نمود .

در استعمال خارج برگ رومارن به حالت پخته در شراب در ورم مفاصل ناشی از جمع شدن اب ،تومور خنازیری گردن و خیز اندامها، برروی اعضای اثر داده می شود ضمنا در رفع اماس،کوبیدگیها،ناراحتی های

ناشی از ضربات وارده به بدن و پیچ خوردگی ها مفاصل و نظائر ان مفید است.

شراب ا اگر به صورت لوسیون بر روی زخم ها اثرداده شود،ان را ضد عفونی نموده بهبود میبخشد ،


جوشانده رقیق برگ های رومارن اگر به صورت تنقیه به کاررود ، در رفع اسهال ساده اثرمعالج میکند به علاوه به کار بردن ان موجب رفع ترشحات مبهلی میگردد.

حمام جوشانده ان در رفع روماتیسم مفصلی، نرمی استخوان و به صورت غرغره در فع ورم مزمن لوزتین تاثیر مفید مینماید.گیاهان دارویی دکتر زرگری جلد 4ص72-75


در تايوان، اكليل الجبل به عنوان مهيج و سقط كنندۀ جنين مورد توجه است و مصرف زيادتر از حد مجاز آن را سمّى مى‌دانند.

در فيليپين جوشاندۀ برگهاى آن را به عنوان مقوى تونيك، بادشكن، محرك، معرق و قاعده‌آور مصرف مى‌كنند،

ولى در مصرف داخلى خيلى كم و به مقدار كم استعمال مى‌شود.

در استعمال خارجى آب خيساندۀ برگهاى آن براى شست‌وشوى چشم در موارد ورمهاى ملتحمه زكامى به كار مى‌رود

و براى حمام كردن زنان كه تازه وضع حمل كرده‌اند،

اسانس اكليل الجبل براى جلوگيرى از ريزش مو مؤثر است .
کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 2 ص 261

از برگهای تازه و خرد شده اکلیل کوهی به دلیل وجود اسانس معطر و روغن فرار و همچنین تانن

در سالاد و در تهیه خوراکهای مرغ و ماهی استفاده می شود.

افزودن چند برگ رزماری به غذاهای گوشتی، هضم غذا را سرعت می بخشد.

یکی از مصارف عمده رزماری به عنوان نگه دارنده و ضد اکسیدان، در لیکورها و صنایع گوشت و چربی می‌باشد.

محققان دریافتند، این گیاه هورمون های استروژن را که باعث بروز سرطان سینه می شود غیرفعال می سازد.

همچنین بعلت عطر و طعم مناسب در صنایع آرایشی ـ بهداشتی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

عصاره رزماری :

داروهای گیاهی تهیه شده از رزماری دو دسته هستند.

در یک دسته از اسانس رزماری استفاده شده که شامل پماد، لوسیون، کرم و روغن‌های حمام و ماساژ و غیره هستند.

در دسته دیگر از عصاره هیدروالکلی آن به صورت محلول‌های خوراکی به عنوان ضد نفخ و مقوی معده استفاده می‌شوند.

عصاره این گیاه، با محافظت از مواد تشکیل دهنده سلول های پوست از آسیب های پوستی مربوط به سن مانند چین و چروک پیش گیری می کند.

مصرف منظم عصاره رزماری، عملکرد کلیه را بهبود می بخشد، جریان ادرار را افزایش می دهد و ماده معدنی لازم مانند سدیم و پتاسیم را حفظ می کند

اثر مهارکنندگی عصارۀ گیاه رزماری علیه فعالیت آنزیم اوره‌ آز و اثر فلاونوئید دیوسمین موجود در رزماری

در کاهش شکنندگی مویرگی از سایر خصوصیات مهم فارماکولوژیک گیاه محسوب می‌شوند.

از آن جا که این گیاه خاصیت ضدباکتریایی دارد، پارچه آغشته به چای این گیاه را به زیر بغل بمالید تا بوی نامطبوع از بین برود.
روغن رزماری

برای به هوش آوردن فرد، پارچه آغشته به چند قطره روغن رزماری را جلوی بینی فرد قرار دهید.

روغن رزماری خاصیت ضدعفونی کننده دارد و به عنوان دهان شو برای رفع بوی نامطبوع دهان به کار برده می شود.

ماساژ دادن منظم پوست با این روغن پوست را تقویت می کند و خشکی پوست را نیز از بین می برد.


روغن رزماری یک روغن محرک است و از نظر رایحه و اثر، گرم و نافذ می‌باشد.

و به صورت موضعی بعنوان مسکن موضعی در درمان دردهای عضلانی و بیماریهای روماتیسمی استفاده می‌شود.

[pejuhesh237]

در سيم گرم و خشك کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص31

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود

[pejuhesh237]

مصرف داروئی موضعی گیاه و یا کاربرد فرآورده‌های آرایشی ـ بهداشتی حاوی رزماری در برخی از افراد حساس، گهگاه ایجاد قرمزی پوست، درماتیت،

حساسیت پوستی و حساسیت به نور ایجاد می‌کند

موارد احتیاط: رزماری در دوران بارداری، شیردهی و در بیماران صرعی و فشار خون بالا بهتر است بکار نرود

. روغن رزماری دارای 20ـ10 درصد کافور می‌باشد که اگر به مقدار زیاد مصرف شود می‌تواند موجب تشنجات صرع‌مانند شود.


اسانس رومارن اگر در مصارف داخلی به کاررود شدیدا حالتی شبیه صرع مینماید . مقادیر کم ان اگر به حیوانات تزریق شود

مسمومیتی ایجاد میکند که مانند اسانس رازیانه حالت ترس در جانور پیش میاورد

در حالی که اسانس های سالویا و مرزه و افسنطین حالت حمله و سبعیت دز حیوانات ایجاد میکند

از معایب رومارن ان است که نه تنها ادامه مصرف 2 تا 3 قطره اسانس ان در چند مرتبه در روز

هم چنین مصرف مدام برگ و سرشاخ های گلدا ر ان ایجاد گاستروانتریت و ورم کلیه میکند بلکه ممکن است موجبات مرگ را فراهم سازد .گیاهان دارویی دکتر زرگری جلد 4 ص75

[pejuhesh237]

و مدر بول و حيض و محلل رياح و مفتح سدّه جگر و سپرز و منقى ريه

و جهة در جگر و يرقان سوداوى و سرفه مزمن و استسقأ و سنگ گرده و مثانه


و ضماد او جهة تحليل اورام مزمنه نافع

و مضر محرورین و مصلحش سكنجبين

و قدر شربتش تا سه درهم و بدلش افسنتين

و چون شكم صيد را از احشأ خالى كرده و ازين گياه پر كنند منع تعفن او می كند

و در منع تعفن لحوم بهتر از نمك است کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص31

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و برگ آن در افعال مذكوره اقوى از ساير اجزاى آن

و چون بر درد چشم بارد بچسپانند تسكين دهد وجع آن را در ساعت و باصلاح کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 163

[pejuhesh237]

و مدر بول و حيض و محلل رياح و مفتح سدّه جگر و سپرز و منقى ريه

و جهة در جگر و يرقان سوداوى و سرفه مزمن و استسقأ و سنگ گرده و مثانه


و ضماد او جهة تحليل اورام مزمنه نافع

و مضر محرورین و مصلحش سكنجبين

و قدر شربتش تا سه درهم و بدلش افسنتين

و چون شكم صيد را از احشأ خالى كرده و ازين گياه پر كنند منع تعفن او می كند

و در منع تعفن لحوم بهتر از نمك است کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص31

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و برگ آن در افعال مذكوره اقوى از ساير اجزاى آن

و چون بر درد چشم بارد بچسپانند تسكين دهد وجع آن را در ساعت و باصلاح کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 163

خوردن آن براى سرفه‌هاى رطوبى مزمن و تنگى نفس و خفقان سرد و استسقاى زقى (زردآب در پرده صفاق شكم جمع شود) كه با

حرارت و عطش شديد توأم نباشد و براى باز كردن گرفتگى‌ها، انسداد كبد، طحال، پاك كردن ريه، تحليل بادها، تسكين درد كبد، معالجۀ

يرقان سوداوى، خرد كردن سنگ كليه و مثانه، ازدياد ترشح بول و حيض مفيد است.

ضماد آن براى تحليل ورمهاى مزمن مفيد است و ضماد برگ آن از ساير اعضا قوى‌تر است

و اگر ضماد برگ آن را در موارد چشم‌درد سرد به كار برند، درد را كاهش مى‌دهد.

اكليل الجبل براى گرم‌مزاجان مضر است از اين نظر بايد با سكنجبين خورده شود،

مقدار خوراك آن تا  ١٢  گرم و جانشين آن از نظر خواص دارويى افسنتين است.

در مورد مصرف دم‌كردۀ آن  ٢٠ - ۵  گرم برگ يا سرشاخۀ گلدار آن براى هزار گرم آب كافى است.

در مواردى كه نتيجه خوب گرفته شود اين مقدار تا  ۵٠  گرم امكان افزايش دارد. خيس‌كردۀ  ۴٠ - ٣٠  گرم برگ

و سرشاخه‌هاى گلدار آن در سركه رقيق كه مدت  ٣ - ٢  روز بماند و پس از آن روزى  ۵ - ۴  قاشق خورده شود

به عنوان مدر براى ازدياد ترشح بول و استسقا نافع است.

الكولاتور اكليل الجبل: سرشاخه‌هاى گلدار تازۀ اكليل الجبل  ١٠٠٠  گرم، الكل  ٨٠  درجه  ٣٠٠٠  گرم، عرق اكليل الجبل  ١٠٠٠  گرم،

مدت  ۴  روز بخيسانند و سپس در حمام ماريه تقطير كنند تا جمع محصول تقطيرشده به  ٢۵٠٠  گرم برسد.

مقدار خوراك  ٢٠ - ١٠  گرم بسته به مورد در يك شربت مناسب ريخته روزانه خورده شود.

در فرانسه  ١٠ - ۵  گرم سرشاخۀ گلدار و گلهاى گياه را در يك ليتر آب جوش دم مى‌كنند

و  ٣ - ٢  فنجان در روز به عنوان ضد اسپاسم در موارد آسم روزانه مى‌خورند.

همچنين به عنوان محرك در موارد سوءهاضمه 20-10 گرم گياه اكليل كوهى خشك را در يك ليتر سركه رقيق خوب ريخته مدت يك شب

مى‌گذارند خيس بخورد و سپس صاف كرده و در هر وعده غذا يك ليوان از آن را مى‌خورند.

در موارد گريپ نيز مرسوم است  ۶٠  گرم گياه خشك را در يك ليتر آب جوش دم مى‌كنند

و  ٣ - ٢  فنجان در روز به عنوان ضد اسپاسم مى‌خورند. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 2 ص 263

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

از نظر تركيبات شيميايى اكليل الجبل داراى اسانس روغنى فرّار است (در گياه تازه در حدود  ۵ / ١ - ۵ / ٠  درصد) .

اسانس اكليل الجبل شامل آلفا-پينن، سينئول   ، بورنئول، كامفن و رزمارن است.

گلها و سرشاخه‌ها گلدار و برگها و اسانس آن هم در طب سنتى كاربرد دارد .کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 2 ص 261

سایر ترکیبات طبیعی موجود در برگ و سرشاخه‌های گلدار رزماری شامل این دسته‌ها می‌شود:

فلاونوئیدها مانند جنکوانین (Genkwanin) و لوتئولین (Luteolin)، اسیدهای فنلی مانند اسید رزمارینیک (Rosmarinic acid)، دی‌ترپن‌ها، تری‌ترپن‌ها،

تانن‌ها، مواد تلخ، رزین، ساپونین، پروتئین، چربی، کربوهیدرات، فیبر، برخی املاح و ویتامینها.