بسفايج

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

بسفايج
نام علمى آن olypodium vulgare L.

فارسی: «بسفايج» و «بسپايك»

در بازار دارويى هند نيز بسفايج گويند.

نام بسفايج در مازندران (تنكابن) «دارچماز» است، و در مصر معروف باشتوان و به هندى كهنكالي

عربی:«ثاقب الحجر» و «اضراس الكلب»

یونانی: بولوذيون يعنى كثير الارجل

انگلیسی:Common polypody و Polypody wall-fern

فرانسه:Polypode vulgaire ، Fougere douce و Millepieds

آلمانی:Engelsuss

ایتالیائی:

[pejuhesh237]

بيخيست مايل به سياهى و باريك و گره دار و از هر گرهى ريشها برآمده

و اندرونش سبز و نبات او بي ساق و يك شاخ برگ دار شبيه به بال طيور

و مانند گياه سرخس و بقدر يك شبر و از ميان شاخهاى درختان

و از بيخ اشجار مي رويد . کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص47

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و بهترين آن آنست كه قرنفلي طعم و سطبر با اندك حلاوت و قبض باشد

و چون بشكنند رنك اندرون آن سبز مانند مغز پسته باشد

و سياه آن زبون بلكه رنك تازۀ آن پستئ مى‌باشد و هرچند كهنه شود رو بسرخي و سياهى مى‌آورد

و بركهاى آن ريزۀ اغبر و مزغب و بران نقطهاى زرد مى‌باشد

و از ميان شاخهاى درختان و از بيخ اشجار خصوصا بلوط مى‌رويد

و ربيعي است و در تابستان مى‌رسد

صاحب شفاء الاسقام نوشته كه شاخهاى آن باريك و سرخ شبيه بپر سياوشان و از ان غليظتر

و برك آن نيز شبيه بدان است کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 220

[pejuhesh237]

اين گياه در ايران در مازندران در تنكابن، كهر اسنگ و در بندر گز

و در آذربايجان بين خزه‌هاى تخته سنگهاى جنگل حسن‌بيگلو در قره‌داغ ديده مى‌شود.

در اروپا و امريكا و در ساير مناطق آسيا در تركيه نيز انتشار دارد کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 6 ص 390

[pejuhesh237]

در هند ساقۀ زيرزمينى بسفايج را به عنوان مسهل و براى ازدياد ترشح صفرا   تجويز مى‌كنند.

در مورد خواص آن معتقدند كه مسهل است و براى ازدياد ترشح صفرا مؤثر مى‌باشد.

محلل نفخ و شير منجمدشده در معده مى‌باشد.

خوردن دم‌كردۀ آن با عناب براى افتادن دانۀ يا تكمۀ بواسير بسيار مؤثر است.

اگر دم‌كردۀ آن با ريشه شيرين‌بيان و انيسون تهيه و خورده شود براى سرفه و تنگى نفس نافع است.

اگر  ١۵  گرم دم‌كردۀ آن با فلوس خيار شنبر يا ترنجبين خورده شود براى تحليل باد و گاز بواسير

و درد معده مزمن و صرع بسيار مجرب است

و اگر اشخاص مبتلا به ماليخوليا و جذام هر روز  ۶  گرم بسفايج را با 120 گرم مغز فلوس خيار شنبر تا يك هفته بخورند،

هر دو بيمارى شفا مى‌يابد.

ضماد آن براى رفع پيچيدگى عصب و شقاق بين انگشتان نافع است.

خوردن آب جوشانده بسفايج با ماءالشعير و يا آب عسل براى تحليل قولنج و نفخ شديد و دفع اخلاط بسيار نافع مى‌باشد.

عده‌اى آن را براى سينه مضر مى‌دانند بنابراين توصيه مى‌شود كه با پر سياوشان خورده شود

و چون مضر كليه است لذا بهتر است با هليله زرد خورده شود.

توصيه مى‌شود كه بسفايج قبل از مصرف، پوست آن تراشيده شده و نرم بكوبند.


جوشانده يا دم‌كردۀ بسفايج كه براى معده و صرع و امراض سوداوى مفيد است:

 ٢٠ - ١۵  گرم بسفايج كه پوست آن تراشيده شده باشد را گرفته، ابتدا بخيسانند

و سپس صاف كرده و صاف شدۀ آن را با فلوس خيارشنبر و روغن بادام شيرين يا ترنجبين مخلوط كرده تا چند روز بخورند. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 6 ص 390-391

[pejuhesh237]

در دويم گرم و در اول خشک و گويند در اول گرم است و در یبوست معتدل .کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص47

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

و مسهل مرّه سودا و بلغم غليظ و هر خلطى را كه ملاقات كند

و محلل نفخ و شير منجمد و در معده و قولنج و منجمد كننده شير غير منجمد

و مفرح بالعرض از جهة دفع سودا و جهة جذام و علل سوداوى و مفاصل

و ضماد او جهة التواى عصب و شقاق ميان انگشتان نافع

و خوردن او با شكر و با اطعمه خصوصا پختن او در میفختج

و با ماء العسل موجب اسهال مواد و بى ضرر است

و مطبوخ او با اصل السوس و انیسون جهة سرفه و ضيق النفس و ربو

و مداومت مطبوخ او با عناب جهة سقوط بواسير به غايت مؤثر

و چون سه مثقال او را جوشانيده با فلوس خيار شنبر و يا با ترنجبين

جهة رياح بواسير و درد معده مزمنه و صرع مجربست و مغثّى

و مضر گرده و سينه و مصلح او پرسياوشان

و جوشانيدهء او با ماءالشعير و فواكه يابسه و خردل و يا خروس سالدار

و قدر شربتش از جرم او تا سه درهم و در مطبوخ تا شش درهم

و بدلش جهة مواد سوداوى نصف وزنش افتيمون و ربع آن نمك هندي است. کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص47

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات

و آشاميدن آن با شكر و فانيذ و با اطعمه جهت رفع كراهيت آن براى كسى كه مكروه دارد

و چون اصحاب ماليخوليا و جذام هر روز يكدرهم و نيم آن را با چهار اوقيۀ مغز فلوس خيارشنبر

هفت روز بياشامند آن هر دو علت را زائل كرداند

و آشاميدن آب مطبوخ آن با ماء الشعير يا ماء العسل محلل قولنج و نفخ و صالح العمل

و بهر خلطى كه برسد و موجود باشد آن را دفع نمايد و جميع علل سوداويه را نافع

و مفرح بالعرض بجهت آنكه استفراغ جوهر سودا از قلب و دماغ مى‌نمايد

و چون طبخ نمايند آن را با خروس پير سال‌خورده كه خروس را بدوانند تا خسته كردد پس ذبح نمايند

و شكم آن را چاك كرده پاك نموده بسفايج نيم كوفته انپاشته طبخ نمايند تا هر دو خوب مهرا كردد

و مطيب بزنجبيل يا اندكي رازيانه نمايند و بياشامند اسهال نيكو نمايد

و چون طبخ نمايند آن را مفرد و يا با فواكه خشك و حشايش تر اصلاح يابد

و فعل آن نيكو مضر سينه مصلح آن پر سياوشان و طبخ نمودن مرضوض آن را با ماء الشعير و چغندر

و يا نرم كوبيده و بران پاشيده بياشامند مضر گرده

و مصلح آن هليله زرد مقدار شربت از جرم آن از يكدرهم تا سه درهم

و در مطبوخ از دو درهم تا شش درهم و هفت درهم نيز گفته‌اند

بحسب مزاج و قوت و صاحب شفاء الاسقام نوشته كه استاد من گفته بايد پوست آن را تراشيده نرم كوبيده

استعمال نمود تا آنكه منتفخ نكردد و حب بسفايج و سفوف و شراب و مظبوخ آن در قرابادين ذكر يافت کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 220

[pejuhesh237]

و مسهل مرّه سودا و بلغم غليظ و هر خلطى را كه ملاقات كند

و محلل نفخ و شير منجمد و در معده و قولنج و منجمد كننده شير غير منجمد

و مفرح بالعرض از جهة دفع سودا و جهة جذام و علل سوداوى و مفاصل

و ضماد او جهة التواى عصب و شقاق ميان انگشتان نافع

و خوردن او با شكر و با اطعمه خصوصا پختن او در میفختج

و با ماء العسل موجب اسهال مواد و بى ضرر است

و مطبوخ او با اصل السوس و انیسون جهة سرفه و ضيق النفس و ربو

و مداومت مطبوخ او با عناب جهة سقوط بواسير به غايت مؤثر

و چون سه مثقال او را جوشانيده با فلوس خيار شنبر و يا با ترنجبين

جهة رياح بواسير و درد معده مزمنه و صرع مجربست و مغثّى

و مضر گرده و سينه و مصلح او پرسياوشان

و جوشانيدهء او با ماءالشعير و فواكه يابسه و خردل و يا خروس سالدار

و قدر شربتش از جرم او تا سه درهم و در مطبوخ تا شش درهم

و بدلش جهة مواد سوداوى نصف وزنش افتيمون و ربع آن نمك هندي است. کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص47

مطبوخ بسفايج
جهة درد معده و رياح بواسير و صرع و امراض سوداوى بيعديلست

هر روز از سه ل تا ٥ ل آن را خيسانيده بجوشانند

و صاف آن را با فلوس خيارشنبر و روغن بادام بنوشند. کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم- ص341

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

از نظر تركيبات شيميايى در ساقۀ زيرزمينى و ريشه‌هاى بسفايج اسانس روغنى وجود دارد كه شامل بوتيريك اسيد

هكزوئيك اسيد ، لوريك اسيد   ، سوكسينيك اسيد، متيل ساليسيلات، بوتيريك استر ، ايزو والريك استر   ، و آلفا-متيل بوتيريك استر مى‌باشد.

بعلاوه داراى يك روغن چرب است كه مسهل بسيار قوى است و همچنين يك رزين و رزين ديگرى داراى BzOH

و استرهاى آن كه مادۀ عامل بسيار قوى ضد كرم است سرانجام يك گلوكوزيد به نام سامامبائين  

 و تعدادى ساپونين مى‌باشد. علاوه بر موارد فوق در ساقۀ زيرزمينى مقدارى لعاب، نشاسته، مانيت و قند وجود دارد.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 6 ص 390