قطف

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

گياهى است از خانوادۀ Chenopodiaceae ، نام علمى آن Atriplex hortensis L. و مترادفهاى آن A. bengalensis Lamk.

و A. heterantha Wight و A. virgata Roth. .
سريانى :قفطا

هندى: پالك و به قول ديگر ككروهن و گويند به هندى بتهوا به فتح باى موحده و ضم تاى مثناة فوقانيه و خفاى ها و به فتح واو و الف نامند

فارسی:اسفناج رومی است معرب از سلمه و يا سرمگ و يا سرمه فارسى است.

عربی:قطف و نيز سرمق نامند.

یونانی: افيلوكبيون و فكركسيس و ديسقوريدوس اندرافكسيس و به قولى اطرافعس

انگلیسی:Garden orach و Mountain spinach و Orache و Butter-Leaves

فرانسه: Atriplex و Arroche des Jardins و Belle -dame و Follette-Bonne

نوع قرمز كه به فرانسوى Arroche rouge و نوع زرد كه Arroche Jaune و نوع خونى كه Arroche sanguine گفته مى‌شود.

آلمانی:Gartene-Melde-Wilder-Spinat-Grunkraut-Gartenmelde

ایتالیائی:Spinacione-domestica-Atriplice-Bietone-Bella

[pejuhesh237]

و ساق آن مانند پودنه بلند می شود

و برگش سبز مايل به زردى و دراز و زودشكن

و گل و تخم او مايل به زردى و با اندك لزوجة است.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص-208

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و برّى آن اقوى از بستانى.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 629

قطف كه به نام «قطف ابيض» هم در كتب آمده است گياهى است علفى يكساله، بلندى آن از 5/ 0 متر تجاوز نمى‏ كند،

برگهاى آن سبز كبود، پهن، ناصاف، موجدار و مثلثى است. گلهاى آن سبز مايل به زرد مى ‏باشد.

اين گياه را در برخى مناطق اروپا و امريكا به جاى اسفناج به صورت سبزى مصرف مى‏ كنند و سه نوع مهم دارد كه به صورت پرورشى كاشته مى ‏شود.

نوع قرمز كه به فرانسوى‏Arroche rouge و نوع زرد كه‏Arroche Jaune و نوع خونى كه‏Arroche sanguine گفته مى ‏شود.

اين گياه بيشتر جاهاى سايه‏ دار و مرطوب را دوست دارد. تكثير آن با كاشت تخم گياه در اوايل بهار در مزرعه انجام مى‏ گيرد.

معمولا براى خنثى كردن اسيديته آن در سوپ با غذاهاى ديگرى كه مخلوط مى‏ شود، بايد از چاشنى ‏ها و ادويه مناسب استفاده شود.

گونه‏اى از اين گياه با نام علمى‏Atriplex hastata L . كه از نظر خواص شبيه گونه بالا مى‏باشد نيز به‏ طور وحشى در ايران مى ‏رويد.

گياهى است به بلندى 1 متر. در اراضى سنگلاخى و كنار جاده‏هاى مى‏ رويد. گلهاى آن مايل به سبز و ميوه آن داراى يك دانه تيره سياه يا شفاف است.

برگ آن نيز مانند اسفناج در رديف قطف ابيض ممكن است خورده شود و خواص آن مشابه گونه يادشده است. اين گياه در آذربايجان به‏ طور خودرو ديده مى‏شود.
معارف گياهى، ج‏3، ص: 383

[pejuhesh237]

.و منبتش نزديك آبها کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص-208

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود

چند واريته از اين گياه از جمله در مناطق شرقى ايران در خراسان و بين بجنورد و شيروان و در آذربايجان در اطراف تبريز ديده مى‌شود.

چند گونه از جنس‏Atriplex به صورت درختچه در ايران مى‏ رويد، از جمله‏A .belangeri (Moq .) Boiss . در اراك وA .griffithii Moq . در مورچه ‏خورت اصفهان

و واريته ‏اى از آن در بلوچستان، اطراف كرمان، سر چاه بيرجند وA .persica Boiss در اطراف مورچه‏ خورت اصفهان ديده مى ‏شود كه خواص دارويى آنها مطالعه نشده است

. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 3 ص 382

[pejuhesh237]

.همه اجزاء استفاده مي شود،

هيج جزء آن سمي نيست.

در هند از آردى كه از دانه‏ هاى گياه تهيه مى ‏شود براى رفع ناراحتى‏ هاى ناشى از كمبود ويتامين‏A به كار مى ‏رود و خيلى مؤثر است.

دانه آن مسهل و قى ‏آور مى ‏باشد.

قطف از نظر طبيعت طبق نظر حكما طب سنتى سرد و تر است و از نظر خواص معتقدند كه خوردن برگ پخته آن سريع الهضم و خونساز و براى تسكين گرمى و التهاب كبد

و همچنين براى اشخاص صفراوى بسيار مفيد است و اگر با آب غوره و انار خورده شود، رفع عطش مى‏ كند و تبهاى گرم را كاهش مى‏ دهد

و براى ورمهاى گرم حلق و ساير ورمهاى داخلى مفيد است.

نرم‏ كننده سينه است و خوردن آب آن با شكر براى خرد كردن سنگ مثانه و كليه و تحليل ورم طحال مفيد مى ‏باشد

و اگر با ادويه خشك و گرم خورده شود براى افزايش نيروى جنسى مؤثر است.

خوردن آب برگ و دنباله برگها با شكر ملين مزاج است. خوردن آن براى سردمزاجها مضر است و ايجاد نفخ مى‏ كند.

در جوشانده‏ها معمولا 50- 30 گرم برگ را در يك ليتر آب مى‏جوشانند و مصرف مى ‏كنند.

اگر پارچه‏اى را با آب گياه خيس كرده روى ورمهاى گرم بگذارند ورم را تحليل مى‏ برد.

آب برگهاى پخته گياه براى پاك كردن پارچه‏ هاى ابريشمى و پشمى رنگين بدون اينكه در رنگ آنها تغييرى دهد، به كار مى‏ رود.

قطف مزروع‏

تخم يا دانه آن نه گرم و نه سرد ولى خشك است. از نظر خواص بازكننده انسداد مجارى عروق است و ورمهاى خارجى را تحليل مى ‏برد. مدر است

و اگر با نمك و آب گرم و عسل مخلوط و مدت 20 روز هر روز 8 گرم خورده شود، براى باز كردن انسداد مجارى و رفع استسقا و يرقان و زردى مفيد است.

همينطور كم ادرار كردن و قطره قطره ادرار كردن را نيز رفع مى‏ كند. اگر با هم‏وزن آن شكر مخلوط و ساييده شود، ماليدن آن براى رفع جرب زير چشم نافع است

و خوردن آن نيز براى افزايش نيروى جنسى گرم مزاجها مفيد مى‏ باشد.

مقدار خوراك از دانه آن 8- 4 گرم و چون در برخى موارد علاوه بر اينكه مسهل است ايجاد تهوع و قى مى ‏كند، لذا بايد با نمك، آب عسل و آب گرم خورده شود.

سابقا مرسوم بود در مواردى كه مشيمه خارج نمى ‏شد حتى وقتى كه 4- 3 روز خروج آن به تأخير مى‏افتاد 15 گرم دانه قطف را در 400 گرم آب مى‏جوشانيدند

تا نصف شود و سپس آن را ماليده، صاف كرده و مى‏ خوردند. اين كار در اخراج مشيمه مؤثر بوده است (مشيمه پوستى را گويند كه جنين در آن است).
کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 3 ص 385


این گیاه از علوفه بسیار خوب برای چهارپایان مخصوصا گاو است . از کلیه اعضای گیاه نیز معمولا ماده رنگی لاجوردی تهیه می شود

که اگر پارچه پشمی الوده بدان به محلول از تات بیسموت وارد گردد تغییر رنگ حاصل کرده و به رنگ سبز زیتونی در می اید . کتاب گیاهان دارویی دکتر علی زرگری جلد 4 ص221

[pejuhesh237]

در دويم سرد و تر و برى او قويتر از بستانى و رطوبت و برودت او كمتر از آنست

و تخم آن در گرمى معتدل و در اول خشك. .کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص-208



متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود.

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

و سريع الهضم

و رادع اورام حارهء باطنى و ظاهرى

و مولد خلط صالح و موافق جگر حار و صاحبان تب حاره و ملين طبع

و ساق او مفتح سدد و رافع اورام ظاهر و باطن

و با شكر جهة سپرز و سنگ گرده نافع

و با ادويهء مسخنه غير محلل مبهى

و مولد رياح و مصلحش ادويهء خوشبو


و طلاى عصاره و برگ او رافع جرب و حكه و آثار

و شستن جامهء حرير و پشمينه با آب طبيخ او پاك كنندهء چرك است بدون تغير رنگ آن

و تخم او در گرمى معتدل و در اول خشك

و مفتح و مسهل و مقيى و محلل اورام باطن و ظاهر و بالخاصية مبهى

و چون تا سه هفته از آن بنوشند جهة استسقا مجرب دانسته‌اند

و جهة عسر بول و تقطير البول و ضعف گرده و التهاب احشا و يرقان

و رفع سموم و تبها مفيد

و مصلح او در هيجان قى نمك و عسل است

و اكتحال او با شكر جهة جرب نافع

و قدر شربتش دو درهمست

تخم برى او را چون بقدر سه مثقال و نيم در نود مثقال آب بجوشانند

تا بنصف رسد آشاميدن آب او جهة اخراج مشيمه به غايت مجرب يافته‌اند.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص-208

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:


و موافق صفراوى مزاجان خصوصاً با آب غوره و انار و مسكن عطش

و ملين سينه و بطن و آب مشوى آن با شكر مسهل و ساق آن مفتح سدد

و طلاءً كه پارچه را با آب آن تر كرده مكرر بر عضو گذارند

مفتح سدد و مسهل و محلل لزوجات و اورام باطنيه و ظاهريه و مدر بول

و مقى قوى مره صفرا چون با مصلح آن كه نمك و آب گرم و عسل است.

مقدار شرب آن‏: از يك مثقال و نيم تا دو مثقال با جلاب و شكر و گلاب و سكنجبين

و ساير اشربه مناسبه بقله آن بهتر از چغندر و ساير بقول است جهت آنكه زود منحدر مى‏گردد و اخراج مى‏يابد

نه به سبب لزوجت بلكه تقويت تحليلى كه دارد.

مضر مبرود المزاج و معده بارد و مولد رياح غليظه، مصلح‏ آن پختن آن با چغندر

و مطيب با افاويه عطره و ابازير حاره نمودن و با آبكامه خوردن است.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 629

[pejuhesh237]

و سريع الهضم و رادع اورام حارهء باطنى و ظاهرى

و مولد خلط صالح و موافق جگر حار و صاحبان تب حاره و ملين طبع

و ساق او مفتح سدد و رافع اورام ظاهر و باطن

و با شكر جهة سپرز و سنگ گرده نافع

و با ادويهء مسخنه غير محلل مبهى

و مولد رياح و مصلحش ادويهء خوشبو

و طلاى عصاره و برگ او رافع جرب و حكه و آثار

و شستن جامهء حرير و پشمينه با آب طبيخ او پاك كنندهء چرك است بدون تغير رنگ آن

آب برگهاى پختۀ گياه براى پاك كردن پارچه‌هاى ابريشمى و پشمى رنگين بدون اينكه در رنگ آنها تغييرى دهد، به كار مى‌رود.

تخم :

و مفتح و مسهل و مقيى و محلل اورام باطن و ظاهر و بالخاصية مبهى

و چون تا سه هفته از آن بنوشند جهة استسقا مجرب دانسته‌اند

و جهة عسر بول و تقطير البول و ضعف گرده و التهاب احشا و يرقان

و رفع سموم و تبها مفيد

و مصلح او در هيجان قى نمك و عسل است

و اكتحال او با شكر جهة جرب نافع

و قدر شربتش دو درهمست

تخم برى او را چون بقدر سه مثقال و نيم در نود مثقال آب بجوشانند

تا بنصف رسد آشاميدن آب او جهة اخراج مشيمه به غايت مجرب يافته‌اند.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص-208

سابقا مرسوم بود در مواردى كه مشيمه خارج نمى‌شد حتى وقتى كه  ۴ - ٣  روز خروج آن به تأخير مى‌افتاد  ١۵  گرم دانۀ قطف را در  ۴٠٠  گرم آب مى‌جوشانيدند

تا نصف شود و سپس آن را ماليده، صاف كرده و مى‌خوردند. اين كار در اخراج مشيمه مؤثر بوده است


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:


و موافق صفراوى مزاجان خصوصاً با آب غوره و انار و مسكن عطش

و ملين سينه و بطن و آب مشوى آن با شكر مسهل و ساق آن مفتح سدد .



خوردن برگ پختۀ آن سريع الهضم و خونساز و براى تسكين گرمى و التهاب كبد و همچنين براى اشخاص صفراوى بسيار مفيد است

و اگر با آب غوره و انار خورده شود، رفع عطش مى‌كند

و طلاءً كه پارچه را با آب آن تر كرده مكرر بر عضو گذارند .


اگر پارچه‌اى را با آب گياه خيس كرده روى ورمهاى گرم بگذارند ورم را تحليل مى‌برد.

مفتح سدد و مسهل و محلل لزوجات و اورام باطنيه و ظاهريه و مدر بول

و مقى قوى مره صفرا چون با مصلح آن كه نمك و آب گرم و عسل است.

مقدار شرب آن‏: از يك مثقال و نيم تا دو مثقال با جلاب و شكر و گلاب و سكنجبين

و ساير اشربه مناسبه بقله آن بهتر از چغندر و ساير بقول است جهت آنكه زود منحدر مى‏گردد و اخراج مى‏يابد

نه به سبب لزوجت بلكه تقويت تحليلى كه دارد.

مضر مبرود المزاج و معده بارد و مولد رياح غليظه، مصلح‏ آن پختن آن با چغندر

و مطيب با افاويه عطره و ابازير حاره نمودن و با آبكامه خوردن است.و تفصيل اغذيه اسفاناخيه و الوان آن در قرابادين ذكر يافتکتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 629



در قلع آثار لباس و جامه و امثال آن

شستن جامهاى رنگين كه تغيير نيابد

قطف را در آب جوشانيده لباس را به آن بشويند

جهة ثبات رنگ جامه ها خرنوب نبطی را کوفته بخیسانند و جامه را به آن تر کرده بعد از آن هر رنگی کنند دیگر زایل نمی گردد. کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم- ص373

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

.از برگ گیاه جوشانده 30 تا 60 هزار با اب تهیه میکنند که ازان به صورت خوردن و تنقیه استفاده مکنند. کتاب گیاهان داروئی دکرت علی زرگری جلد 4 ص221

[pejuhesh237]

.از نظر تركيبات شيميايى در دانه‌هاى گياه ساپونين وجود دارد و به همين دليل دانه‌هاى آن مسهل است.

به علاوه در گياه بتانين   و مقدار قابل ملاحظه‌اى تانيك اسيد وجود دارد.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 3 ص 383