حند قوقا

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

حند قوقا :
.اسم نبطى است از جنس يونجه و برّى و بستانى می باشد

گياهى است از خانوادۀ Leguminosae تيرۀ فرعى Papilionaceae ، نام علمى آن Melilotus officinalis Lam.

كه به انگليسى Yellow sweet clover گويند و مترادف آن Melilotus arvensis Wall. مى‌باشد.

فارسی:بری:ديو اسپست صحرائي و به شيرازى اندقوقو و بلاطيني لوطس سكرار بستانی:در اصفهان شبدر گويند و در مازندران شرويت نامند .

هندی:بسكهپره و كده پرنه

عربی:بری:حباقا ،بستانی: ذرق،چون اين گياه نيز براى اكتحال در بيمارى‌هاى چشم مصرف مى‌شود، در بعضى از مدارك آن را ذرق نيز گفته‌اند [نفيسى و دهخدا].

یونانی:بری:لوطوس اغريوس ،بستانی:لوطوس و بلغتي طريفلن و بلاطينى طريفلم اوراتم و بكسطيلان طربول رماكه

انگلیسی:Sweet clover و Melilot trifoil و Field melilot

فرانسه:Melilot و Melilot officinal و Melilot des champs

آلمانی:

ایتالیائی:

[pejuhesh237]

بستانى:

و گلش خوشبو است و با سفيدى و سرخى

و برگش بقدر ناخن و شاخهاى او باريك

و ساقش به قدر نيم زرع و تخمش مايل به استداره

و رنگش مثل نانخواه و مستعمل ازو برگ و تخم است

بری: و برى او را برگ بزركتر و ساقش دراز

و تخمش قريب بجلبه و كريه طعم و گلش سرخ . کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص95-96

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق بخشي از تحفه بود:

و نيز سفيد و سرخ مى‌باشد :

و سفيد آن قويتر و اكثر مستعمل و ساق آن اندك سطبر و سفيد و نرم و تا سه چهار ذرع طولانى و بر زمين مفروش

و برگ آن اندك پهن و طولاني و بعضي را برگها ريزه و گل آن نيز ريزه و متراكم و بنفش با تارهاى سفيد و درين شاخها

و برگها رسته و تخم آن ريزه مائل باستداره و رنگ آن مانند نانخواه و طعم برگ آن فى الجمله شبيه بخرفه

و با حدت و حرافت و ساق سرخ آن صلب‌تر و مائل به بنفشي و بقدر سه چهار ذرع و مفروش بر روى زمين و برك آن نيز شبيه ببرگ سفيد

و در ميان برك و شاخهاى آن شاخه بسيار باريكى رسته و بر سر آن كل آن سه عدد و زياده ارغوانى‌رنك با رگهاى مائل بسفيدى و ريزه و اندك خوش‌بو

و تخم آن ريزه‌تر از تخم سفيد و طعم برگ آن نيز شبيه ببرك بستاني و با عفوصت و گلو را زياده از ان مى‌خراشد

و آنچه در ماهيت ان نوشته‌اند كه ساق آن بقدر نيم ذرع و شاخهاى آن باريك و برگ آن بقدر ناخن و گل آن خوش‌بو

و با سفيدى و سرخي شايد در ان بلاد بدين هيأت مى‌شده باشد و مستعمل برگ و تخم آنست و اهل هند بيخ آن را نيز مستعمل دارند

و برى : برك بزركتر و ساق درازتر و تخم آن شبيه بحلبه و كوچكتر از ان و كريه الطعم و كل آن سرخ و آن را يونچۀ كوهى نامند

.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 370


گياهى است دوساله و چندساله به ارتفاع تا  ٨٠  سانتى‌متر كه در مراتع به سبب بلندى در بين ساير گياهان از دور با گلهاى زرد مشخص است.

برگهاى آن مركب از  ٣  برگچه كه هر برگچۀ كوچك، بيضى، دندانه‌دار و نوك‌تيز است

و مركز سه برگچه با دمبرگى به ساقه وصل مى‌شود. گلهاى آن زرد و بسيار معطر مى‌باشد.

ميوۀ آن به شكل غلاف بى‌كرك به رنگ نخودى مايل به سبز است كه در آن دانه‌ها قرار دارند. غلاف ميوه در بعضى ارقام كمى هلالى است

و در بعضى ارقام قوس آن كمتر است و هلالىنيست.

بری: گياهى است يكساله خيلى كوتاه، كمى پوشيده از كرك مخملى. برگهاى بالاى ساقه بيضى دندانه‌دار با دمبرگ دراز ( ٣ - ٢  برابر برگ) گلها آبى يا بنفش.

غلاف ميوه تخم‌مرغى كمى دراز باريك متورم و كمى خميده است. . کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 3 ص 69

[pejuhesh237]

اين گياه در مناطق شمال ايران در مازندران، لاهيجان، اطراف گيلان، اسپيلى و عمارلو و در اطراف تهران، پل جاجرود، آبگرم، قلهك و در اطراف تبريز،

بلوچستان و مشهد در فريمان به‌طور خودرو ديده شده است.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد3 ص 70


حندقوق برى :

اين گياه در ايران در شمال و در آذربايجان در خوى و در منطقۀ راه‌آهن صوفيان ديده مى‌شود. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 3 ص 71

[pejuhesh237]

همه اجزاء استفاده مي شود.

سرشاخه‌هاى گلدار آن در آغاز برداشت محتوى ماده‌اى است به نام كومارين   كه آنها را با آب مخلوط كرده جوشانده و تقطير مى‌كنند

و اسانس آن را مى‌گيرند، عطر خيلى دلپذيرى دارد كه بوى آن شبيه علف تازه بريده و چيده شده است

و به علت همين عطر است كه توصيه مى‌شود در مراتع مخلوط با ساير علوفه كاشته شود، ما دام كه اين گياه جوان است علوفۀ خوبى براى گوسفند است،

ولى پس از چندى شاخه و ساقه‌هاى آن سفت مى‌شود و ديگر از نظر علوفه مورد توجه نيست و به علاوه در تخمهاى آن ماده‌اى است كه براى اسبها مسموم‌كننده مى‌باشد،

ولى چون گياه دوساله است براى تثبيت شيبهاى مراتع و جلوگيرى از فرسايش نافع مى‌باشد و به علاوه گلهاى آن براى زنبور عسل مفيد است.

.برگها و ساقه‌هاى گياه را در روغن زيتون مى‌جوشانند و براى پيشگيرى از عوارض وخيم گزيدگى مار آبى روى موضع مى‌مالند.

از دم‌كردۀ  ۵٠  گرم سرشاخۀ گلدار و برگ گياه خشك در هزار گرم آب جوش براى شست‌وشوى چشم و رفع ورم پلك چشم به‌طور كمپرس و شست‌وشو استفاده مى‌شود.

اگر از اين دم‌كرده روزى  ٣ - ٢  فنجان خورده شود براى نرم كردن سينه و رفع بى‌خوابى مؤثر است.

ضمنا مدر مى‌باشد و دردهاى عصبى، سردردهاى يك‌طرفه يا ميگرن و دردهاى روماتيسمى را تسكين مى‌دهدکتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد3 ص69-70

[pejuhesh237]

نوع بستانى :در دويم گرم و در اول خشك و تخمش گرمتر از برگ او

نوع بری:در دويم گرم و خشك و تخم او گرم و خشك تر از نبات او کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص95-96

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق بخشي از تحفه بود.

[pejuhesh237]

بری: بر عضو صحيح موجب احداث درد است .کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص95-96

[pejuhesh237]

نوع بستانی: و با قوهء جاليه و ملين طبع و مدر فضلات

و تخمش گرمتر از برگ او

و با شراب(حلال:حل کننده) جهة رفع سموم قتاله بيعديل

و مسكن مغص و قولنج و رافع يرقان و استسقا

و اكتحال عصارهء او با عسل جهة غشاوه و قرحه نافع

و اكثار او مورث درد گلو و مصلحش كاهو و كاسنى

و تازهء او موافق مزاج دواب و منقى اخلاط فاسدهء آن

و قدر شربت از تخم او تا سه درهم و روغن او مسكن درد مفاصل است.

نوع بری: و آب او مقوى معده و مدر بول و حيض و شير

و عرق و جهة هيضه و درد معده و پهلو و رياح آن و صرع و تقطير بول

و برودت مثانه و نطول عصير او جهة تسكين درد عقرب گزيده

به غايت مؤثر به غايت مؤثر بر عضو صحيح موجب احداث درد است

و نشستن در طبيخ او باعث سرعة حركت اطفال و روغن او همين اثر دارد

و سعوط آب او جهة صرع و جنون و غسول به آن منقى بشره

و مصدع و مضر محرورين و مصلحش گشنيز و به قول بارده است

و جالى و مبهّى و در جميع افعال قويتر از بستانى

و قدر شربتش تا سه درهم است و مورث جرب و مصلحش كتيرا

و مضر سينه و مصلحش شكر است. کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص95-96



[color=#8000BF] متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

خواص بستانی:امراض العين اكتحال عصارۀ آن جهت غشاوه و بياض و قرحۀ چشم امراض اعضاء الغذاء و النفض و غيرها

و اصلاح اخلاط ثلثه يعني صفرا و خون و بلغم فاسد و ملين و مشهى

و بدستور تناول برك پختۀ آن با اندك روغن بريان نموده و عرق آن نيز كه بدستور برك كاسني و كل بيد انجير مقطر نمايند جهت استسقاى بارد نافع

و روغن آن جهت درد مفاصل و انثيين و تخم آن مهيج باه و طلاى آن جهت رفع كلف


خواص بری:
و بدستور تدهين بروغن آن و نيز تدهين بروغن آن جهت درد اعضا و غسول به آب عصير آن جهت تنقيۀ بشره نافع

و از خاصيت آنست كه چون برك و بيخ آن را بر ران چپ زن آبستن بندند باعث سهولت وضع حمل آنست و بايد كه بعد از وضع حمل بزودى باز نمايند

و صاحب دستور الاطبا نوشته كه چون بيخ سفيد در سايۀ خشك كردۀ آن را با آب و يا كلاب بسايند

و در چشم كشند جهت رويانيدن موى مزكان ريخته و ازالۀ دمعه و جرب مفيد

و چون آب برك سبز تازۀ آن را بكيرند و در نه درهم آن دوازده توله شير كاو داخل كرده بخورند حبس بول را دفع نمايد

و نيز خوردن بيخ آن را از مقدار يك فلفل با يك دانۀ فلفل شروع نمايند و روزى بقدر يك فلفل از ان و يكدانۀ فلفل بيفزايند

تا چهل روز كه مقدار چهل فلفل و چهل دانۀ آن رسد و باز بتدريج كم نمايند جهت اكثر امراض باردۀ رطبه و حميات بلغميۀ مزمنه خصوص مرضى كه بهندى سانجر نامند

كه در هر ماه يا در اوايل و يا اواسط و يا اواخر آن تپ شديدى اكثر با حمى و نزول آب در بيضه و پاها و مواضع ديكر نيز با درد و وجع عارض مى‌كردد بسيار نافع است کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 370

[pejuhesh237]

نوع بستانی: و با قوهء جاليه و ملين طبع و مدر فضلات

و تخمش گرمتر از برگ او

و با شراب(حلال:حل کننده) جهة رفع سموم قتاله بيعديل

و مسكن مغص و قولنج و رافع يرقان و استسقا

و اكتحال عصارهء او با عسل جهة غشاوه و قرحه نافع

و اكثار او مورث درد گلو و مصلحش كاهو و كاسنى

و تازهء او موافق مزاج دواب و منقى اخلاط فاسدهء آن

و قدر شربت از تخم او تا سه درهم و روغن او مسكن درد مفاصل است.

نوع بری: و آب او مقوى معده و مدر بول و حيض و شير

و عرق و جهة هيضه و درد معده و پهلو و رياح آن و صرع و تقطير بول

و برودت مثانه و نطول عصير او جهة تسكين درد عقرب گزيده

به غايت مؤثر به غايت مؤثر بر عضو صحيح موجب احداث درد است

و نشستن در طبيخ او باعث سرعة حركت اطفال و روغن او همين اثر دارد

و سعوط آب او جهة صرع و جنون و غسول به آن منقى بشره

و مصدع و مضر محرورين و مصلحش گشنيز و به قول بارده است

و جالى و مبهّى و در جميع افعال قويتر از بستانى

و قدر شربتش تا سه درهم است و مورث جرب و مصلحش كتيرا

و مضر سينه و مصلحش شكر است. کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص95-96



متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

خواص بستانی:امراض العين اكتحال عصارۀ آن جهت غشاوه و بياض و قرحۀ چشم امراض اعضاء الغذاء و النفض و غيرها

و اصلاح اخلاط ثلثه يعني صفرا و خون و بلغم فاسد و ملين و مشهى

و بدستور تناول برك پختۀ آن با اندك روغن بريان نموده و عرق آن نيز كه بدستور برك كاسني و كل بيد انجير مقطر نمايند جهت استسقاى بارد نافع

و روغن آن جهت درد مفاصل و انثيين و تخم آن مهيج باه و طلاى آن جهت رفع كلف


خواص بری:
و بدستور تدهين بروغن آن و نيز تدهين بروغن آن جهت درد اعضا و غسول به آب عصير آن جهت تنقيۀ بشره نافع

و از خاصيت آنست كه چون برك و بيخ آن را بر ران چپ زن آبستن بندند باعث سهولت وضع حمل آنست و بايد كه بعد از وضع حمل بزودى باز نمايند

و صاحب دستور الاطبا نوشته كه چون بيخ سفيد در سايۀ خشك كردۀ آن را با آب و يا كلاب بسايند

و در چشم كشند جهت رويانيدن موى مزكان ريخته و ازالۀ دمعه و جرب مفيد

و چون آب برك سبز تازۀ آن را بكيرند و در نه درهم آن دوازده توله شير كاو داخل كرده بخورند حبس بول را دفع نمايد

و نيز خوردن بيخ آن را از مقدار يك فلفل با يك دانۀ فلفل شروع نمايند و روزى بقدر يك فلفل از ان و يكدانۀ فلفل بيفزايند

تا چهل روز كه مقدار چهل فلفل و چهل دانۀ آن رسد و باز بتدريج كم نمايند جهت اكثر امراض باردۀ رطبه و حميات بلغميۀ مزمنه خصوص مرضى كه بهندى سانجر نامند

كه در هر ماه يا در اوايل و يا اواسط و يا اواخر آن تپ شديدى اكثر با حمى و نزول آب در بيضه و پاها و مواضع ديكر نيز با درد و وجع عارض مى‌كردد بسيار نافع است کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 370

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

از نظر تركيبات شيميايى عصارۀ سرشاخه‌هاى گلدار و برگ اين گياه داراى حدود  ٩ / ٠  درصد مادۀ كومارين است

و در حدود  ٢ / ٠  درصد نيز هايدروكومارين  ١ دارد و به علاوه مواد فلاوون 2نيز در آن يافت مى‌شود.

از گلهاى خشك آن در حدود  ١٢ / ٠  درصد اسانسى با بوى مطبوع به‌دست مى‌آيد.

در دانه‌هاى نفله در حدود 8 درصد مواد چرب و مقدار جزئى نيز كومارين وجود دارد.

در سرشاخه گلدار آن وجود مليلوتيك اسيد  ٣ تأييد شده است. كومارين مادۀ سفيد متبلورى است با بوى شبيه وانيل،

فرمول خام آن C ٩ H ۶ O ٢  است كه در عطرسازى مصرف دارد و به‌طور طبيعى از گياهان گرفته مى‌شود و در صنعت نيز به‌طور مصنوعى ساخته مى‌شود. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 3ص 70