برگ نبات او با خشونت و سطبرى و مايل به سياهى
و مفروش بر زمين و بر روى آن نقطهاى سفيد شبيه به خار و زغب دار
و ساقش قريب به زرعى و مزغّب و شاخهاى با زغب و باريك و سفيد
و گلش لاجوردى بشكل گل انار و تخمش مستدير و لعابى
و قسمى از آن كه در اصفهان و در بعضى بلاد گاو زبان می دانند مرماحور است
و گل او لاجوردى و كوچك و مدور می باشد
.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص231
متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:و ساق آن باريك و خشن مانند پاى ملخ و سبز مايل به زردى و به قدر ذرعى و بزرگ
و آن بزرگتر و سياه و ضخيم و با خشونت و منقط به نقطه هاى سفيد شبيه بخار
و مزغب شبيه به زبان گاو و مفروش بر روى زمين و ربيعى است
و تازه آن سبز مايل به زردى و كهنه آن مايل به سياهى و هر چند كهنه تر گردد سياهتر شود
و از آن كوچكتر و طولانى و تخم آن كوچك اندك طولانى و سفيد
و از حب القرطم اندك باريكتر و در قمعى و اندك لعابى و تخم آن را مدور نيز گفته اند
و بهترين آن گاوزبان تازه ضخيم سبز مايل به زردى منقط گيلانى است.
کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 702گیاهی است علفی، یکساله به ارتفاع 15 تا 70 سانتیمتر و دارای ساقه منشعب شیار دار
و پوشیده از تارهای خشن که امروزه در غالب نقاط اروپا مانند منطقه مدیترانه، فرانسه، افریقای شمالی
و بعضی نواحی آسیا و احتمالا در ایران می روید بعلاوه به منظور استفاده های درمانی، در برخی نقاط پرورش می یابد.
گاو زبان، برگهایی منفرد، ساده و پوشیده از تارهای خشن دارد.در قاعده ساقه گیاه، برگها دارای دمبرگ مشخص
ولی در قسمت های انتهائی آن تقریبا بدون دمبرگ است.
گلهای آن که به تناسب محل رویش، در فاصله ماههای فروردین و تیر ظاهر می شود،
رنگ آبی زیبا و بندرت سفید یا گلی دارد.
کاسه و جام گل آن 5 قسمتی و منقسم به قطعاتی است که بدان ظاهر جدا گلبرگ می دهد.
از اختصاصات جام گل آن این است که قطعات پهنک جام، به لوله ای که در غالب گیاهان این تیره دیده می شود، منتهی نمی گردد
و این خود بهترین وسیله تشخیص آن از گیاهان مختلف این تیره است.
پنج پرچم با بساک نزدیک به هم دارد که در قاعده میله آنها، یک زائده زبانه ای شکل به وضع قائم دیده می شود.
مادگی آن دارای تخمدانی فوقانی است و پس از رسیدن نیز به میوه 4 فندقه ای مبدل می گردد که درون هر یک از آنها، یک دانه تیره رنگ بدون آلبومن جای دارد.
برگ گاو زبان دارای بوی ضعیف و طعم بدون مزه است ولی گلهایش طعم لعابی دارد.
گياهان دارويي دكتر زرگري جلد 3.ص 511گونه‌هاى مختلفه آن با نام گاوزبان در طب سنتى مستعمل است كه در اينجا به شرح معروف‌ترين آنها مى‌پردازيم:
١ . Echium amoenum Fisch. et Mey. . گياهى است مانند اغلب قريب به اتفاق گياهان خانوادۀ گاوزبان، دوساله و چندساله و ساقه
و برگهاى آن پوشيده از تار و كرك است. برگها ساده، ميوۀ آن نوك‌تيز، فندقه،
سطح آن داراى برجستگى‌هاى كوچك و تيز و كركها در اين نوع نرم است.
گلهاى آن درشت به رنگ آبى مايل به بنفش كه در اواسط بهار تا اواسط تابستان ظاهر مى‌شود.
در ايران اطلاق مطلق نام گاوزبان به اين گياه است كه معمولا چون گل آن مصرف مى‌شود،
گل گاوزبان گفته مى‌شود و در بازار گلهاى خشك آن به نام گل گاوزبان عرضه مى‌شود كه اغلب مخلوط با ساير گونه‌ها مى‌باشد.
2- Anchusa italica Retz. كه مترادف آن A. azurea Mill. و A. paniculata Ait. مى‌باشد.
به فرانسوى Buglosse d,Italie و به انگليسى Sea bugloss گفته مى‌شود. گياهى است از خانوادۀ Boraginaceae دوساله يا چندساله بلندى آن تا يك متر مى‌رسد.
ساقه و برگهاى آن پوشيده از تارهاى خشن سفيد يا خاكسترى است.
برگهاى آن بيضى و نوك‌تيز و گلهاى آن آبى است.
٣ . Anchusa officinalis L. كه به انگليسى Bugloss گفته مى‌شود. خيلى شبيه به A. italica مى‌باشد. ولى گلهايش آبى و بيشتر سفيد و قرمز خوشه‌اى است در ايران تا به حال ديده نشده ولى در اروپاى مركزى و جنوبى فراوان است
و در اروپا گياه دارويى در رديف گاوزبان است كه مخلوط با ساير گونه‌ها مصرف مى‌شود.
4 . گونۀ ديگرى كه از نظر خواص كاملا مشابه گونه قبلى (شماره 3 ) است به نام Buglosse officinalis مى‌باشد
كه به‌طور كلى به فرانسوى Buglosse نيز مى‌گويند.برگهاى آن به‌طورى كه در شكل ديده مى‌شود شبيه زبان گاو است.
برگها منفرد داراى بريدگى‌هاى عميق، قوى و پيچيده و گلهاى آن آبى رنگ مى‌باشد.
5 . Trichodesma africanum R. Br. كه T. africanum) L. (R. Br. نيز آمده است.
به فرانسوى به آن Trichodesme و Bourrache sauvage و به انگليسى African borage گويند.
از گاوزبانهاست و از خانوادۀ Boraginaceae مى‌باشد.گياهى است چندساله به بلندى ۵٠ - ١۵ سانتى‌متر. ساقه و شاخه‌هاى آن پوشيده از تارهاى زبر و خشن است.
برگهاى آن متقابل، بيضى، دراز و نوك‌تيز و پوشيده از برجستگى‌هاى سفيد سوزنى.
گلهاى آن آبى است و در قسمت پايين گل آن لكه‌هاى زرد و قهوه‌اى ديده مى‌شود
6 . دو گونۀ ديگر Trichodesma indicum R. Br. و T. zeylanicum R. Br. كه در هند مى‌رويند در حقيقت گاوزبان هندى هستند
و در ايران شناسايى نشده‌اند نيز از انواع گاوزبانها هستند
ولى از نظر خواص كمى با ساير گاوزبانها متفاوت هستند كه در قسمت خواص كاربرد شرح آنها خواهد آمد.
7 . Caccinia carssifolia) Vent. (O. Keentz و مترادف آن Caccinia glauca Sav. مى‌باشد. اين گياه نيز از خانواده گاوزبان است و خواص آن شبيه گاوزبانهاست.
در اين مناطق نام محلى آن گاوزبان است.
محققان فلورا ايرانيكا اين گياه را به نام Caccinia macranthera Brand var crassifolia) vent. (Brand نام‌گذارى كرده‌اند.
کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 6 ص 400-406
توسط pejuhesh237 » يکشنبه ژانويه 20, 2013 10:43 am 
