جدوار

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

اين گياهان از خانوادۀ زنجبيل Zingiberaceae مى‌باشند

و نام علمى دو گونه عمدۀ كه ساقۀ زيرزمينى آنها بيشتر در طب سنتى مستعمل است و به اين نام خوانده مى‌شود، به شرح زير است:

 ١ . Curcuma pallida Lour. كه عده‌اى از گياه‌شناسان آن را C. zedoaria ) Willd. (Rosc. نيز مى‌نامند

2-Curcuma aromatica Salisb. . اين گياه اصولا بومى هند است

و در ساير مناطق با نام Wild turmeric يا زردچوبه وحشى كاشته مى‌شود. ريشۀ اين گياه را پارسا در دارونامه به نام «قرنباد» نامبرده است.

مغربي ماه فرفين و ماه فروين

هندى: نربسي نامند زيرا كه نر بكسر نون و سكون راء مهمله بلغت ايشان بمعني دافع

و خالص‌كننده و بس به كسر باء موحده و سكون سين مهمله به معني زهر است پس معني آن خالص كنندۀ بدن از غايلۀ

جدوار:معرب زد و اربزاء عجمي است

فارسی: در كتب طب سنتى با نامهاى «زدوار» و «ژدوار» و «سطوال»

عربی: انته

یونانی: ساطريوس

انگلیسی: Zedoary

فرانسه: Zedoaire

آلمانی:

ایتالیائی:

[pejuhesh237]

بيخى است مخروطى شكل به قدر انگشتى و از آن كوچكتر

آن پنچ قسم می باشد يكي را ظاهر تيره

و باطن برنگ بنفش و مايل بسرخى و عقربى شكل و در طعم اولاً شيرين

و بعد از آن تلخ محسوس گردد و اين نوع را ختائى گويند

و يكى ظاهر و باطن تيره رنگ و مايل به زردى و عقربى شكل

و يكى ظاهر و باطن سياه و سائيدهء او به رنگ نيل و هردو را هندى گويند

و يكى بقدر زيتون و مايل به سياهى

و قسمى اندلسى است و انتله نامند به قدر شبرى و سياه و نرم

و بسيار تلخ و بهترين همه قسم اولست کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص71

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق بخشي از تحفه بود:

بيخى است شبيه بسعد اكثر صنوبرى شكل و عقربي گره‌دار به مقدار انكشتى و از ان بزركتر و كوچكتر

نيز ثقيل الوزن اندك صلب تلخ طعم و ظاهر آن سياه رنك و باطن آن بنفش و بهترين آن آنست كه باوصاف مذكوره باشد

و چون بسايند رنك آن بنفش و طعم آن تلخ باشد و آنچه نه چنين باشد ضعيف العمل يا مغشوش آن است

و كفته‌اند كه جدوار پنج قسم مى‌باشد:

يكى آن است كه ظاهر آن تيره سياه رنك و باطن آن بنفش مائل به سرخي و عقربي شكل تلخ طعم باشد

بدين قسم كه چون مذاق نمايند اولا اندك از ان شيريني مدرك كردد و بعد از ان تلخي بسيار و اين قسم را خطائي كويند

جهت آنكه منبت آن بيشتر جبال خطا است و اين بهترين اقسام آنست

و دوم آنست كه ظاهر و باطن آن هر دو تيره رنك مائل بزردى و تلخ طعم و عقربي شكل باشد

و اين در خوبى بعد از خطائي است

سوم آنست كه ظاهر و باطن آن هر دو سياه و سائيدۀ آن نيلي رنك و تلخ باشد و اين در خوبى بعد از قسم دوم است

و منبت اين هر دو قسم جبال تبت و نيپال و مورنك و رنك‌پور و نواح اينها است

چهارم آنست كه مائل بسياهى و تلخ و بقدر زيتونى باشد و منبت اين قسم اكثر جبال بلاد دكهن است

پنجم اندلسي است و آن را انتله كويند و بقدر شبر است و سياه و نرم و بسيار تلخ

و منبت اين اكثر با بيش يكجا مى‌باشد و كويند كه بسبب مجاورت اين سميت بيش كم مى‌كردد

به حدى كه اهل آن بلد مقدار نيم دانك از ان بيش را مى‌خورند و زيان نمى‌يابند به خلاف بيشهاى ديكر كه على‌حده

و دور از جدوار روئيده باشد كه مقدار بسيار كم آن مهلك است

بعضى نامقيدان بى‌باك بعضى بيخهاى ديكر شبيه بجدوار را رنك نموده بجاى جدوار مى‌فروشند

و نيز كاهى بعض انواع ضعيف بيش را در شير جوش مى‌دهند تا سميت آن كم كردد

و چون بيش سفيد و شكرى رنك مى‌باشد برنك جدوار رنك نموده بعوص آن مى‌فروشند

و فرق ميان جدوار اصلي و جعلي رنك كرده به چند وجه است

يكى آنكه چون رنك كردۀ آن را به آب تر نمايند و بدست و يا بپارچۀ كرپاسى بمالند رنك آن بدان سرايت نمايد

و چون در فنجان آب كرم اندازند آب را رنكين سازد برنك آنچه آن را بدان رنك نموده‌اند

و ديكر آنكه ظاهر آن خشن و ناهموار و با شكنج مى‌باشد به سبب آنكه در رنك خيسانيده و جوشانيده و خشك نموده‌اند

به خلاف اصلي كه با نرمي و صفا و هموارى مى‌باشد

و ديكر آنكه چون آن را بشكنند رنك جميع اجزاى باطن آن مساوى نمى‌باشد بلكه قريب بپوست و ظاهر آن رنكين‌تر از مغز آنست

و فرق ميان جدوار و بيش نيز به چند وجه است

يكى آنكه اكثر بيش كوچكتر و باريك‌تر از جدوار مى‌باشد

و رنك آن سرخ‌تر دوم آنكه چون بيش را بتراشند و بر زبان رسانند احساس حرقت و خدارت نمايد

و اكر قوى باشد باعث تورم و آبله شود بخلاف جدوار و نيز چون جدوار را بعد از احداث امور مذكوره بخايند

و يا بسايند و بر زبان بمالند رفع غابلۀ آن نمايد و طعم آن تلخ باشد چنانچه ذكر يافت به خلاف بيش

و همچنين امتحان جدوار را در زهرهاى ديكر نمايند و كفته‌اند تاثير ترياقيت جدوار در سميت بيش بيشتر از ترياق فاروق است کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 299-300


گياه زدوار داراى برگهايى بلند شبيه زردچوبه به طول تا يك متر. گلها زرد. ساقۀ زيرزمينى آنها كه در بازار دارويى با نام ريشۀ گياه معروف است

و در طب سنتى مستعمل است شبيه سعد است به ضخامت حدود يك انگشت ضخيم، سخت و كمى تلخ است.

سطح بيرونى خاكسترى تيره يا سياه و مغز آن بنفش است. وقتى آن را بسايند گرد آن بنفش و طعم آن تلخ است.

توضیح:

در بعضى از مدارك طب سنتى زدوار و زرنباد را يكى مى‌دانند و تحت عنوان يك گياه ذكر كرده‌اند مانند پزشكى‌نامۀ نفيسى.

ولى در اغلب مدارك نظير مخزن الادويه، تحفه، الانبيه عن الحقائق الادويه و نظاير آن، اين دو نام را مربوط به دو گياه مختلف مى‌دانند.

بررسى‌هاى نويسندۀ اين كتاب نيز تأييد مى‌نمايد كه دو گياه مختلف است و در مدارك علمى جديد گياه‌شناسان دنيا نيز دو گياه مختلف ذكر شده كه

با استفاده از ما حصل معتبرترين بررسى‌ها، تحت عنوان دو گياه در اين كتاب آورده شده است.

نكتۀ ديگر اين در مورد زدوار چون ريشۀ زدوار اصلى خيلى كم و گران است، در بعضى مناطق از ريشۀ بعضى گياهان كم‌اثر يا بى‌اثر ديگر كه شبيه زدوار

است استفاده كرده آن را رنگ مى‌كنند و تقلبى در بازار به جاى زدوار به مشتريان عرضه مى‌نمايند.

در بعضى مناطق مرسوم است كه از انواع ضعيف گياه آكونيت استفاده كرده و ريشه‌هاى ضخيم و متورم اكونيت را گرفته در شير مى‌جوشانند

كه از سميت آن كاسته شود چون ريشۀ آكونيت سفيد و شكرى‌رنگ است آن را رنگ كرده و به رنگ زدوار درمى‌آورند و مى‌فروشند.

براى تشخيص زدوار اصلى از زدوار تقلبى روش اين است كه اگر زدوار رنگ‌شدۀ تقلبى را با آب تر نموده و به پارچۀ سفيدى بمالند پارچه رنگين مى‌شود

و اگر در فنجان آب گرم اندازند آب فنجان رنگين مى‌شود.

و به علاوه سطح خارجى تقلبى‌ها چون جوشانيده و خشك شده‌اند ناصاف و خشن و با چين و چروك است در صورتى كه زدوار اصلى داراى سطحى

صاف و نرم است و اگر آن را بشكنند تمام قسمتهاى مغز آن يكسان و يك‌رنگ نيست بلكه قسمت نزديك پوست آن رنگين‌تر از مغز آن است. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 5 ص -354-351

[pejuhesh237]

قسم چهارم که مايل به سياهى است از بلاد ركن خيزد کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص71

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق بخشي از تحفه بود:

حكيم هاشم طهراني در رسالۀ فادزهريۀ خود نوشته كه جدوار در اكثر محال و مواضع مى‌رويد با بيش و بدون بيش حتى محال خراسان

خصوص به حدودى كه بسمت مشرق نزديك‌تر باشد و از جمعى شنيده شده كه در كوههاى قهستان كه ميان مشهد مقدس و تبت واقع است

كياه جدوار بسيار مى‌رويد اما كوچك و كم‌رنك بسفيدى مائل و در ترياقيت ضعيف‌تر و آنچه در جبال تبت مى‌رويد از ان بزركتر و رنكين‌تر و قويتر و در ترياقيت قريب به خطائي

و اثر بسيار بران مترتب مى‌كردد و بهتر است از آنچه در جبال هند مى‌رويد و همچنين آنچه كه بحدود تبت نزديك‌تر است قويتر از ان بعد آنست و بهتر از هندى است

و هندى بهتر از جاهاى ديكر و خراساني و غير آن بسيار زبون و بغايت ضعيف الاثر محرر كويد در هر بلدى از جبال قريب بدانكه جدوار در آنها مى‌رويد مى‌آورند

مثلا در خراسان و قندهار و كابل و شاه جهان آباد و از جبال تبت و نواح آن و قليلى از خطا و نيز در شاه جهان آباد تا عظيم‌آباد از جبال نيپال و نواح آن

و در مرشدآباد اكثر از جبال مورنك و رانكاماتي و رنكپور و در هريك از اماكن مذكوره اقسام و انواع مى‌باشد

هرچند در قوت ضعيف‌تر از اقسام خطائي و تبتي‌اند بسبب تقارب آب و هواى حوالي آن و بدانكه در بعضى بلاد چون جدوار اصلي عزيز الوجود و كمياب است.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 299-300

 ١ . Curcuma pallida Lour: اين گياه در تمام مناطق از هيماليا تا جنوب اندونزى مى‌رويد و آنچه كه به بازار ايران مى‌آيد معمولا در عربستان در مراسم حجّ خريدارى مى‌شود

كه از هند به آن ديار وارد شده است و حجّاج آن را به ايران وارد مى‌كنند و قسمتى نيز مستقيما از هند به بازار ايران وارد مى‌شود.

در مخزن الادويه آمده است كه انواع كوچكى از زدوار مخلوط با آكونيت يا بيش در خراسان و در كوههاى قهستان مى‌رويد.

 ٢ . Curcuma aromatica Salisb. . اين گياه اصولا بومى هند است.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 5 ص 350

[pejuhesh237]

زدوار از اجزاء دارويى است كه در فرمول Baume de Fioravanti و همچنين در فرمول اكسير عمر دراز يا Elexir de long vie وجود دارد

و در قديم خيلى مستعمل بوده و آن را وارد مى‌كردند.

توضيح: لئونارد فيوراوانتى نام طبيب سنتى معروف ايتاليا است كه در سالهاى  ١۵٨٨ - ١۵٢٠  ميلادى در Bologne متولد و مى‌زيسته است.

اين طبيب، مخترع يك روغن ماليدنى مسكّن است كه به نام خود او معروف شد و آن را روغن ماليدنى فيوراوانتى مى‌ناميدند.

اين روغن از خيسانيدن چند گياه يا ريشۀ گياه رزين‌دار معطّر .نظير زدوار در الكل به دست مى‌آيد

و پس از اينكه چند روز خيسانده شد آن را تقطير مى‌نمايند و به عنوان روغن ماليدنى براى تسكين دردهاى روماتيسمى استفاده مى‌كردند.

Elexir de long vie كه همان الاكسير يا اكسير معروف است و تركيبى است كه حكما و شميستهاى قديم رؤياهاى خود را در دستيابى به عمر دراز

و سلامتى در اين قبيل تركيبات جستجو مى‌كردند.

اين دارو تنظور مركبى است كه از حل كردن گياهان مختلفى نظير صبر زرد، ژانسيان، ريوند، زدوار و چند گياه ديگر در الكل تهيه مى‌شود

و معمولا با اضافه كردن شربت قند طعم شيرين به آن مى‌دهند و در طب سنتى ارج و معروفيت فراوان دارد.

در اندونزى ريشۀ زدوار از داروهاى رسمى و بسيار معمول است و در اكثر داروخانه‌ها فروخته مى‌شود و به عنوان مقوى معده و بادشكن از آن استفاده مى‌شود.

در چين از داروهاى مقوى است و براى تحليل ورمها و در موارد كوفتگى‌ها به كار مى‌رود .

براى حل كردن خون لخته‌شده در رگ يا بلادكلوتس   ، تسهيل و تسريع جريان خون در رگها و كاهش درد پشت و شكم در دوران عادت ماهيانه تجويز مى‌شود .

به‌طور كلى از داروهايى است كه معمولا در موارد ناراحتى‌هاى زنانگى تجويز مى‌شود

در هندوچين زدوار به عنوان مقوى، قاعده‌آور و به عنوان ادويه در غذاها مصرف مى‌شود

در تايوان در موارد ناراحتى‌هاى قلبى، وبا، سوزاك، عادت ماهيانه نامنظم، گزش مار به كار مى‌رود

در شبه جزيرۀ مالايا به عنوان مقوى مصرف داخلى دارد .
در اندونزى مهمترين جزء دارويى است كه معمولا در هفتۀ اول پس از وضع حمل براى رفع ضعف به مادر خورانده مى‌شود. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 5 ص 352

[pejuhesh237]

در اول سيم گرم و خشك کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص71

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

گرم و خشك در اول سوم

و حرارت آن لذاع و موذى نيست بسبب مناسبت آن با حرارت غريزى و ارواح و تقويت و ازدياد آن مر آن هر دو را

و يحتمل كه آنچه شيخ الرئيس رح تع در رسالۀ ادويۀ قلبيه نوشته‌اند كه حرارت آن مفرط نيست بنا بر همين جهت باشد

كه اثر و نفع آن بكيفيت فقط نيست بلكه بصورت نوعيه و خاصيت نيز است

و لهذا ترياق انواع سموم حاره و باردۀ مشروبه و ملدوغه است شربا و ضمادا کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 300

[pejuhesh237]

براى گرم‌مزاجان و در مزاجهاى با يبوست مضّر است و سردرد مى‌آورد و ايجاد زخم روده و جراحت مى‌كند،

از اين نظر بايد با سكنجبين ساده و شير تازه و يا جوشاندۀ جو خورده شود. . کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 5 ص354

[pejuhesh237]

و قايم مقام ترياق كبير است و مفرّح و مقوّى دل و اعضاى رئيسه

و احشا و فادزهر بيش و افعى و ساير سموم و مفتّح و محلّل و منضج

و مسكن اوجاع و مقوى باصره و اشتها و باه و مدر و جهة اورام حاره و بارده نافع

و طلاى او جالى جلد و جهة بواسير و درد دندان و درد چشم

و با سركه جهة طاعون و رفع برص و منع وبا مفيد و مصدع محرورين

و مورث جراحت امعا و مصحلش سكنجبين و شير آهن تافته

و قدر شربتش جهة اطفال از نيم دانگ تا يكدانگ و در تب ربع دو دانگ

و در تقويه باه تا نيم مثقال و در استسقأ چهار دانگ و بدلش در تفريح سه وزن او زرنباد است.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص71

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق بخشي از تحفه بود:

جهت امراض دماغيه و عصبانيه مانند صرع و فالج و لقوه و رعشه و استرخا و خدر و استسقا و يرقان و ضعف معده

و تفتيت حصاة و قولنج و عسر البول و رافع عفونت اخلاط و تپ ربع

و اكثر امراض بارده شربا و طلاء نافع

و آشاميدن نيم مثقال سائيدۀ آن با شراب جهت دفع سميت مارهاى قتال و عقرب حتى عقرب جراره و رتيلا و همه حيوانات سمي و بيش نافع

و بدستور جهت اوجاع و اورام باطنيه و رفع هيضه و مقدار نيم درم آن با جلاب يا شراب يا يكى از اشربۀ مناسبه مانند شربت گاوزبان و ابريشم و بادرنجبويه و امثال اينها

و با عرقهاى مناسبه مانند عرق كاوزبان و كلاب و بادرنجبويه و بيدمشك و نيلوفر جهت تفريح قلب و رفع ضعف آن و خفقان و طپش و فشار آن خصوصا كه از برودت باشد مفيد

چون چند روز متوالي تناول نمايند و نيز جهت دفع و بادر ايام و با مداومت بر ان و با كلاب جهت وجع مفاصل و با جلاب كرم جهت اوجاع معده مقدار يك دانك از ان

و با سكنجبين جهت سدۀ جكر و با سكنجبين بزورى و يا ساده و يا شربت دينار و شيرۀ عنب الثعلب و شيرۀ تخم كاسني جهت تفتيح سدۀ ماساريقا

و استسقا چند روز متوالي مداومت بران و جهت سنك كرده و مثانه با شيرۀ عنب الثعلب و خارخسك و جهت حبس البول با شيرۀ تخم خيارين و خربزه و يا خارخسك

و جهت قولنج ربحي با بعضى مطبوخات مناسبه مانند مطبوخ سداب و پودنه و رازيانه و عنب الثعلب و جهت رفع حميات بلغميۀ مزمنه و ربع بعد تنقيه با جلاب كرم

و يا شرابهاى مناسبه مداومت دو دانك آن اكلا تا هفت روز و براى دشوارى وضع حمل مقدار دو دانك آن را سائيده با آب عنب الثعلب يا حلبه يا شيرۀ خارخسك يا جلاب بخورانند

بزودى وضع حمل شود و اكر بچه در شكم آن مرده باشد و سميت آن در بدن سرايت كرده و يا ضعف بسيار در وقت ولادت باو طارى كشته

و يا دم نفاس بسيار جارى شده مقدار چهار حبۀ آن را با كلاب سائيده بخورانند و اقل تا هفت روز بدان مداومت نمايند صبح ناشتا و اكر موافقت نمايد

و كرمي نكند آخر روز نيز و جهت ام الصبيان و اكثر امراض دماغي اطفال را مقدار كمى با شير مرضعۀ آن سائيده بخورانند

و جوان كبير السن را با ادويۀ مناسبۀ آن علت از نيم درم تا نيم مثقال و حكماى هند مداومت آن را مسمن بدن دانسته‌اند

و جهت تقويت انعاظ به تنهائي و يا با ادويۀ مناسبه با كلاب سائيده و يا حبوب و معجون ساخته تناول نمايند مفيد

و طلاى آن با سركه و كلاب جهت نضج اورام بارده و تحليل آنها خصوصا اورام مغابن كه پس كوش و زير بغل و بن ران است

و جهت خناق و خنازير و ساير اورام كلو و غير آن و رفع طاعون و وبا و برص و بهق و جلاى كلف و آثار جلد و اوجاع مفاصل کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 300

[pejuhesh237]

و قايم مقام ترياق كبير است و مفرّح و مقوّى دل و اعضاى رئيسه

و احشا و فادزهر بيش و افعى و ساير سموم و مفتّح و محلّل و منضج

و مسكن اوجاع و مقوى باصره و اشتها و باه و مدر و جهة اورام حاره و بارده نافع

و طلاى او جالى جلد و جهة بواسير و درد دندان و درد چشم

و با سركه جهة طاعون و رفع برص و منع وبا مفيد و مصدع محرورين

و مورث جراحت امعا و مصحلش سكنجبين و شير آهن تافته

و قدر شربتش جهة اطفال از نيم دانگ تا يكدانگ و در تب ربع دو دانگ

و در تقويه باه تا نيم مثقال و در استسقأ چهار دانگ و بدلش در تفريح سه وزن او زرنباد است.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص71

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق بخشي از تحفه بود:

جهت امراض دماغيه و عصبانيه مانند صرع و فالج و لقوه و رعشه و استرخا و خدر و استسقا و يرقان و ضعف معده

و تفتيت حصاة و قولنج و عسر البول و رافع عفونت اخلاط و تپ ربع و اكثر امراض بارده شربا و طلاء نافع

فرح‌آور، مقوى نيروى اعضاى رئيسه بدن نظير دل، دماغ و كبد و مقوى احشاء و آلات درون شكم است و براى جميع سموم سرد و گرم پادزهر مؤثرى است

بازكنندۀ انسداد و گرفتگى‌هاى مجارى است و مسكّن دردها و مقوى چشم است.

براى افزايش اشتها و تحريك و افزايش نيروى جنسى خيلى مؤثر و منعظ است. مدّر مى‌باشد

و براى بيمارى‌هاى دماغى و اعصاب مانند صرع، فلج، لقوه، رعشه، سستى، بى‌حسّى، خواب‌رفتگى اعضا، استسقا، يرقان، ضعف معده،

خرد كردن سنگ مثانه، سختى ترشح ادرار، رفع عفونت از اخلاط و اكثر بيمارى‌هاى سرد از طريق خوردن و ماليدن مفيد است.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 5 ص
353

و آشاميدن نيم مثقال سائيدۀ آن با شراب جهت دفع سميت مارهاى قتال و عقرب حتى عقرب جراره و رتيلا و همه حيوانات سمي و بيش نافع

و بدستور جهت اوجاع و اورام باطنيه و رفع هيضه

خوردن  ٢  گرم ساييده آن با سركه رقيق براى رفع مسموميت گزش مارهاى كشنده و عقرب و جانوران سمّى نافع است. براى دردها و ورمهاى داخلى مفيد است.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 5 ص
353




و مقدار نيم درم آن با جلاب يا شراب يا يكى از اشربۀ مناسبه مانند شربت گاوزبان و ابريشم و بادرنجبويه و امثال اينها

و با عرقهاى مناسبه مانند عرق كاوزبان و كلاب و بادرنجبويه و بيدمشك و نيلوفر جهت تفريح قلب و رفع ضعف آن و خفقان و طپش و فشار آن خصوصا كه از برودت باشد مفيد

چون چند روز متوالي تناول نمايند و نيز جهت دفع و بادر ايام و با مداومت بر ان


و مقدار نيم درم آن با جلاب يا شراب يا يكى از اشربۀ مناسبه مانند شربت گاوزبان و ابريشم و بادرنجبويه و امثال اينها

و با عرقهاى مناسبه مانند عرق كاوزبان و كلاب و بادرنجبويه و بيدمشك و نيلوفر جهت تفريح قلب و رفع ضعف آن و خفقان و طپش و فشار آن خصوصا كه از برودت باشد مفيد

چون چند روز متوالي تناول نمايند و نيز جهت دفع و بادر ايام

مقدار  ٢  گرم آن با جلاب و با شربت گاوزبان و بادرنجبويه و يا با عرقهاى مناسب نظير عرق گاوزبان و گلاب و يا بادرنجبويه و بيدمشك

و نيلوفر براى تفريح قلب، رفع ضعف قلب، رفع خفقان، تپش و فشار قلب خصوصا در مواردى كه از برودت و سردى باشد، نافع است

و اگر چند روز پى‌درپى خورده شود، بسيار اثرش بيشتر است بخصوص در ايام شيوع وبا براى مصون نگه داشتن بدن مفيد است.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 5 ص
353


و با كلاب جهت وجع مفاصل و با جلاب كرم جهت اوجاع معده مقدار يك دانك از ان

و با سكنجبين جهت سدۀ جكر و با سكنجبين بزورى و يا ساده و يا شربت دينار و شيرۀ عنب الثعلب و شيرۀ تخم كاسني جهت تفتيح سدۀ ماساريقا

و استسقا چند روز متوالي مداومت بران و جهت سنك كرده و مثانه با شيرۀ عنب الثعلب و خارخسك و جهت حبس البول با شيرۀ تخم خيارين و خربزه و يا خارخسك

و جهت قولنج ربحي با بعضى مطبوخات مناسبه مانند مطبوخ سداب و پودنه و رازيانه و عنب الثعلب و جهت رفع حميات بلغميۀ مزمنه و ربع بعد تنقيه با جلاب كرم

و يا شرابهاى مناسبه مداومت دو دانك آن اكلا تا هفت روز

و براى دشوارى وضع حمل مقدار دو دانك آن را سائيده با آب عنب الثعلب يا حلبه يا شيرۀ خارخسك يا جلاب بخورانند

بزودى وضع حمل شود و اكر بچه در شكم آن مرده باشد و سميت آن در بدن سرايت كرده و يا ضعف بسيار در وقت ولادت باو طارى كشته

و يا دم نفاس بسيار جارى شده مقدار چهار حبۀ آن را با كلاب سائيده بخورانند و اقل تا هفت روز بدان مداومت نمايند صبح ناشتا و اكر موافقت نمايد

و كرمي نكند آخر روز نيز و جهت ام الصبيان

در موارد دشوارى وضع حمل اگر  ١  گرم آن را ساييده با آب شنبليله يا شيرۀ خارخسك يا جلاپ بخورند وضع حمل آسان مى‌شود

و اگر بچه در شكم مرده باشد و بدن در اثر آن مسموم شده باشد و يا در وقت تولد بچه ضعف بسيار حاصل شده باشد

و يا خون نفاس زيادى از رحم جارى شده و در اثر آن ضعف بسيار عارض شده باشد، مقدار  ۴  دسى‌گرم يا حدود نيم‌گرم از زدوار را با گلاب ساييده و بخورند

و اين كار را مدت يك هفته ادامه دهند، براى تقويت مادر و اعادۀ قدرت او بسيار مفيد است. اگر صبح ناشتا خورده شود، مؤثرتر است.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 5 ص
353



و اكثر امراض دماغي اطفال را مقدار كمى با شير مرضعۀ آن سائيده بخورانند

و جوان كبير السن را با ادويۀ مناسبۀ آن علت از نيم درم تا نيم مثقال و حكماى هند مداومت آن را مسمن بدن دانسته‌اند

و جهت تقويت انعاظ به تنهائي و يا با ادويۀ مناسبه با كلاب سائيده و يا حبوب و معجون ساخته تناول نمايند مفيد

در مورد اكثر بيمارى‌هاى مغزى بچه‌هاى كوچك اگر مقدار كمى از آن را ساييده با شير مادر به بچه بخورانند مفيد است

و در مورد جوانان ممكن است  ۵ / ٢ - ٢  گرم آن را ساييده و مخلوط با داروهاى مناسب بخورند.

در هند براى تقويت نيروى جنسى زدوار را به تنهايى و يا با داروهاى مناسب با گلاب ساييده و يا حب مى‌سازند و مى‌خورند، خيلى مفيد است.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 5 ص
353


.

و طلاى آن با سركه و كلاب جهت نضج اورام بارده و تحليل آنها خصوصا اورام مغابن كه پس كوش و زير بغل و بن ران است

و جهت خناق و خنازير و ساير اورام كلو و غير آن و رفع طاعون و وبا و برص و بهق و جلاى كلف و آثار جلد و اوجاع مفاصل کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 300.

اگر ساييده آن را با سركه و گلاب مخلوط كرده و به ورمها بمالند در نرم كردن و تحليل ورمها خصوصا ورم پس گوش، زير بغل و انتهاى ران يا كشاله ران نافع است.

و براى خنّاق و خنازير و ساير ورمهاى گلو و حلق نيز مفيد مى‌باشد.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 5 ص
354
ماليدن آن به تنهايى و يا با آب گشنيز و يا سركه بر پشت چشم براى تحليل ورم پلكها و بر دندان براى تسكين درد سرد دندان و بر بواسير براى تسكين درد

و تحليل ورم بواسير نافع است.

ماليدن آن به پشت زهار (محل روييدن مو در اطراف آلات تناسلى) براى رفع زخم مثانه و باز شدن گرفتگى ترشح ادرار بسيار مفيد است.

پاشيدن گرد آن به جراحتها براى التيام و بند آمدن خونروى نافع است و اگر با روغنهاى مناسب مخلوط و به صورت روغن ماليده شود

براى بيمارى‌هاى دماغى و اعصاب مانند صرع، سكته، فلج، لقوه، سستى اعضا، رعشه، خواب‌رفتگى و نظاير آن مفيد است.

مقدار خوراك آن  ۴ / ١  گرم تا  ٢  گرم برحسب مزاجهاى مختلف، سن، قوت و قدرت بدن و. . . است. در مورد تقويت نيروى جنسى تا  ۵ / ٢  گرم

و در استسقا تا  ٢  گرم بايد مصرف شود. جانشين آن در مورد پادزهر تا سه برابر وزن آن زرنباد است. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 5 ص353-354

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

از نظر تركيبات شيميايى در گونه C. pallida در بيخ آن اسانس، سينئول، كامفن، زينجى‌برن   ،

بورنئول، كامفور، كوركومين ، زئودارين   ، صمغ، رزين و نشاسته وجود دارد .

مقدار رزين ريشۀ زدوار در حدود  ۵ / ٣  درصد و مقدار اسانس آن در حدود  ٢ - ۵ / ١  درصد به رنگ زرد و با بوى تند كافور است

و به اسانس زدوار معروف است و در ساقۀ زيرزمينى گونۀ C. aromatica در حدود 6 درصد اسانس وجود دارد

و به علاوه داراى مادۀ رنگى كوركومين است.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 5 ص 351