شکاعی

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

گياهى است از خانوادۀ Compositae نام علمى آن Onopordon acanthium L. و مترادف آن O. acanthifolium Gilib. و. . . مى‌باشد

فارسی:«خار زن‌بابا» ، «چرخه» ، «چرخله» و «كنگر خر» و به آذربايجانى «بوقناق» به شيرازى آن را خارمهك خوانند


عربی:شکاعی ،«شوكة البيضا» طوبه ،راس الشيخ

یونانی:

انگلیسی:Argentine thistle و Wild artichoke

فرانسه:Onoporde acanthe، Onoporde و Chardon aux ānes

آلمانی:breite wegdistel- gemeine eseladistel-eselsdistel

ایتالیائی:acanzio-scardiccione-salvatico-acantio-spina biacca

[pejuhesh237]

از اصناف باد آورده است

و بعضى هر دو را يكى دانسته‌اند

و اول اصح است چه باد آورد شامل شوكهء بيضا و شوكهء غريبه است

یكي را گل سفيد و يكى بنفش است

و اخير مخصوص بكشاعى و در جميع افعال مثل قسم سفيد و قويتر از آن

و مستعمل از آن بيخ و ثمر و بيخ قويتر از ثمر.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص 166

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

دو نوع مى‌باشد :

يكي كل آن سفيد و شاخهاى آن باريك بلند سفيد و كم شعبه و ديكرى كل آن بنفش و شاخهاى آن اندك قويتر و پرشعبه

و مائل بسبزى و زردى و تحقيق آنست كه ساق آن مثلث و طولاني و سطبرى آن بقدر انكشتى و باريكتر از ان

و برك آن كوچك مثلث شكل اندك ضخيم طولاني با زغب كمي و بر سر آن خارى

و كل آن بنفش مائل بزردى و تخم آن ريزه مثلث شكل خاكسترى رنك و طعم آن شيرين

و بهترين آن سبز و بعضى كفته‌اند زرد آنست كه كهنه نباشد .کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 550-551


گياهى است دو ساله به بلندى  ٢٠٠ - ۵٠  سانتى‌متر. ساقۀ آن مثلثى، پوشيده از تارهاى پنبه‌اى به رنگ سفيد و آبى روشن است.

تمام قسمت ساقه و شاخه‌ها بالدار است و در كناره و نوك آنها خار وجود دارد.

برگها بزرگ، دراز، بيضى، با كنارۀ خاردار و گلها بنفش به شكل يك طبق ضخيم و متراكم است كه گلها در آن قرار دارند و منتهى به خار هستند

و در انتهاى ساقۀ گل‌دهنده در تابستان ظاهر مى‌شود.

تخم آن ريز، مثلث‌شكل، خاكسترى‌رنگ و طعم آن شيرين است، بهترين آن سبزرنگ يا سبز مايل به زرد است. در طب سنتى معمولا ريشه و ميوۀ آن استعمال مى‌شود. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 7 ص 276

[pejuhesh237]

صاحب اختيارات بديعي كفته كه بشيرازى آن را خارمهك كويند و وى نباتي كوهى است و در زمين سيستان بهم مى‌رسد.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 551


.اين گياه در تبريز، خوى، نزديك ماكو، همدان، اصفهان، شاهرود، بسطام،

شهميرزاد، كردستان، آذربايجان غربى، دامنه‌هاى البرز، گچسر، دماوند در ارتفاع  ٢۶۴٠  متر از سطح دريا

و در كندوان در كنار جاده‌ها و اراضى دورافتاده و باير مى‌رويد. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 7 ص 276-277

[pejuhesh237]

هيج جزء آن سمي نيست

همه اجزاء استفاده مي شود

در بعضى مناطق اروپا از ساقۀ پوست‌كندۀ گياه به مصرف تغذيه مى‌رسد.

طبق گلهاى گياه نظير سيبك ميوۀ كنگر فرنگى در قاعدۀ آن مقدارى اينولين وجود دارد

و آن قسمت گياه را قبل از اينكه گلهاى شكفته شده و باز شوند مانند سيبك كنگر فرنگى پخته و مى‌خورند

و به همين دليل اين گياه را كنگر فرنگى وحشى مى‌گويند.


در آذربايجان در موارد تبهاى نوبه از جوشانده  ٣٠ - ٢۵  گرم ساقه و ريشۀ تازۀ گياه در  ۵٠٠  گرم آب استفاده مى‌كنند.

اين جوشانده بسيار بدمزه و تهوع‌آور است و چند بار قى ايجاد كرده و مانند مسهل صفرا عمل مى‌كند.

گذاردن برگهاى له‌شدۀ گياه يا ماليدن شيرۀ گياه روى پوست براى التيام زخم و كنترل زخمهاى كچلى، جرب

و حتى در برخى موارد براى زخمهاى حالت سرطانى اثر مفيد دارد. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد7 ص 277

[pejuhesh237]

و از آن قابض تر و مجفف تر بادآوردو با قوه ترياقيه. کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص 166


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:


كرم و خشك در دوم و كويند در اول كرم و در سوم خشك و بعضى سرد نيز كفته‌اند .کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 551

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

و قاطع نزف الدم

و مدمل قروح و ملطف بلغم

و طبخ او جهة تبهاى اطفال و تبهاى مركبة بغايت نافع

و مضر ريه و مصلحش صمغ عربى

و شربتش يك درهم تا دو درهم است و بدلش باد آورد

و ساير خواص در آنجا مذكور است.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص 166


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

.و بيخ و ثمر آن ملطف بلغم و مفتح و جهت قطع نزف الدم از سينه و ورم لهاة و مقعده

و بجهت فالج و رعشه و اوجاع ظهر و اسهال بطن و جهت جذام و برص و بهق و قطع سيلان رطوبات از رحم

و سائر بدن مفيد براى آنكه دافع مواد سوداويه و بلغميه و جالب آنها است از عمق بدن

و با افسنتين مسمن بدن و بيخ آن حابس نزف الدم و محلل اورام مقعده و مدمل قروح کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 551

[pejuhesh237]

و قاطع نزف الدم

و مدمل قروح و ملطف بلغم

و طبخ او جهة تبهاى اطفال و تبهاى مركبة بغايت نافع

و دم‌كردۀ آن براى بيمارى‌هاى معده و كبد و تبهاى كهنه خصوصا در مورد اطفال و جوانان مفيد است.

و مضر ريه و مصلحش صمغ عربى

و شربتش يك درهم تا دو درهم است و بدلش باد آورد

و ساير خواص در آنجا مذكور است.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص 166





متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

.و بيخ و ثمر آن ملطف بلغم و مفتح و جهت قطع نزف الدم از سينه و ورم لهاة و مقعده

و بجهت فالج و رعشه و اوجاع ظهر و اسهال بطن و جهت جذام و برص و بهق و قطع سيلان رطوبات از رحم


ريشه و ميوۀ آن براى قطع خونروى از سينه و مقعد مفيد است مسهل است براى فلج و رعشه و درد پشت و جذام و قطع جريان رطوبت

از رحم و ساير اعضاى بدن مفيد است. ريشۀ آن خونريزى را بند مى‌آورد و ورم مقعد را تحليل مى‌برد و براى التيام زخم نافع است.

و سائر بدن مفيد براى آنكه دافع مواد سوداويه و بلغميه و جالب آنها است از عمق بدن

و با افسنتين مسمن بدن و بيخ آن حابس نزف الدم و محلل اورام مقعده و مدمل قروح کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 551

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

.دانه گياه داراي 20 تا 25 درصد روغن قابل استخراج است. د رنهنج و قادعده براكته ها نيز مقدار زيادي اينولين يافت مي شود.

روغن دانه اين گياه حالت روان رنگ زرد و وزن مخصوصي دارد برابر /884 در گرماي 78 درجه دارد.

انديس انكسار آن در گرماي 70 درجه معادل1/4590 انديس صابوني آن بين 183 و 193 و انديس يد ان بين 136 و 143 است .

روغن مذكور را مي توان به مصارف تغذيه رسانيد. مشخصات آن شباهت به روغن ميوه باباآأم دارد.كتاب گياهان دارويي دكتر علي زرگري جلد سوم ص 41