زعفران

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

زعفران

گياهى است از خانوادۀ زنبق Iridaceae ، نام علمى آن Crocus sativus L. مى‌باشد.

فارسی: به فارسى در كتب مختلف با نامهاى «بخوان» ، «زعفران» ، «لركيماس» و «رفون» آمده است. در كتب طب سنتى با نام «زعفران»

عربی: «كروكو»

سرياني: كركم

هندى: كيسر

یونانی:

انگلیسی: Saffron و True saffron و Crocus

فرانسه: Safran و Safran cultive و Safran officinal

آلمانی:

ایتالیائی:

[pejuhesh237]

تارهاى كلى است شبيه بعصفر و بسيار خوش‌بو و زرد تيره رنك مائل بسرخي و بي‌خار و اول كل آن از زمين مى‌رويد

و بعد اتمام آن ساق و برك آن و طول ساق آن يك و نيم شبر و برك آن شبيه ببرك ياسمين و بيخ آن شبيه بزراوند مدحرج

و مانند پياز نركس و در كل آن تارها و در هر كلى سه چهار تا زعفران مى‌باشد

و آن تارهاى بزرك رنكين خوش‌بو است و آنچه باريك كمرنك كم بو است زعفران نيست

و بالجمله بهترين آنها بسيار زرد مائل بسرخى خوشبوى تازۀ آنست از هر جا كه باشد کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 472

زعفران گياهى است چندساله و كوتاه، ارتفاع آن در حدود يك وجب است.

برگهاى آن دراز و خطى مانند تره به رنگ سبز زيبا به طول در حدود  ١٠  سانتى‌متر كه مستقيما از يك پياز سفت كه غدۀ زيرزمينى زعفران است، خارج مى‌شوند.

گلهاى زعفران ارغوانى به شكل قيف با لولۀ دراز و باريك كه به شش قسمت منتهى مى‌شوند كه در حقيقت به جاى گل، برگها به رنگ بنفش هستند

و در داخل آن سه عدد پرچم (آلت نر) و خامه و كلاله و تخمدان (آلات ماده) زعفران قرار دارد.

خامه دراز گل يا ميله (آلت مادۀ گل) منتهى به كلالۀ سه‌شاخه‌اى مى‌شود، اين كلاله زعفران معروف را تشكيل مى‌دهد

كه به صورت اليافى به رنگ قرمز و نارنجى مى‌باشد. زعفران خيلى مرغوب فقط قسمت كلالۀ گل يعنى قسمت انتهايى خامه است كه چيده مى‌شود،

ولى معمولا خود ميلۀ خامه را هم اغلب با كلاله مى‌چينند و با زعفران مخلوط مى‌كنند كه زعفران را نامرغوب مى‌كند. زعفران داراى طعم تلخ و عطر قوى و رنگين مى‌باشد.

معمولا از نظر نوعى استاندارد زعفران، قاعده اين است كه هر  ۵٠  عدد از الياف كلالۀ زعفران بايد در حدود 377 ميلى‌گرم وزن داشته باشد

و به‌طور متوسط از هر ده هزار گل زعفران در حدود  ۶٨٠  گرم محصول به دست مى‌آيد.

زعفران خشك قابل عرضه به بازار در حدود  ١۴ - ١٢  درصد آب و رطوبت دارد. هر  ١  ميلى‌گرم زعفران مرغوب بايد در حدود 700 سانتى‌متر مكعب آب را رنگين نمايد.

پياز زعفران از يك قسمت متورم سفت مركزى به نام كورم  ١ تشكيل شده كه آن هم با يك غشاى قهوه‌اى رنگ به نام تونيك  ٢ پوشيده شده است.

تكثير زعفران از طريق كاشت پياز آن صورت مى‌گيرد. خاك غنى خوب تهيه‌شده براى زعفران لازم است.

معمولا مزرعه را به كرتهايى به پهناى  ۵ / ١  متر كه با يك راهرو باريك از هم جدا مى‌شوند تقسيم مى‌كنند كه در موقع چيدن زعفران براحتى گلها در دسترس قرار گيرد.

كشت پياز زعفران معمولا در اواخر تير و اوايل مرداد روى خطوطى به فاصلۀ  ٢٠ - ١٨  سانتى‌متر به عمق  ١٨ - ١۶  سانتى‌متر انجام مى‌گيرد.

فاصلۀ بين پيازها در حدود  ۵ - ۴  سانتى‌متر كافى است. پس از مدت كوتاهى گلها ظاهر مى‌شوند و برداشت زعفران صبحها و غروبها در طول 4-3 هفته بتدريج انجام مى‌شود.

بعد از ظهور گلها كم‌كم برگها ظاهر مى‌شوند و رشد مى‌كنند و تا بهار باقى مى‌مانند.

پس از برداشت گلها قسمت كلالۀ هر گل را برمى‌دارند و لاى كاغذ خشك‌كن در داخل جعبه‌هاى كوچكى قرار مى‌دهند.

از يك مزرعۀ خوب زعفران مى‌توان  ١۵ - ١٠  كيلوگرم زعفران خشك در سال اول در هكتار برداشت كرد و در سال دوم  ۴٠ - ٣٠  كيلوگرم و در سال سوم  ٢۵ - ٢٠  كيلوگرم

ولى از مزرعه‌هايى كه خوب مراقبت نمى‌شود و خاك آن غنى نيست، كمتر از اين مقدار برداشت مى‌شود. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 2 ص341-342

[pejuhesh237]

.و منبت آن اماكن بسيار است و از مازندران در ديه مسمى بباده كوه كه عوام باكو نامند و اسطهبانات و كيلان و شام و مصر

و مغرب و كشمير و غيرها و بهترين همه كشميرى پس اسطهباناتى پس مازندرانى و باكوئى پس از جاهاى ديكرکتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 472

زعفران در آب و هواى گرم رشد بهترى مى‌كند. موطن آن اسپانياست. در كشمير هندوستان و در ايران در مناطقى از خراسان، قائنات و برخى مناطق ديگر كاشته مى‌شود. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 2 ص 342

[pejuhesh237]

در چين: معتقدند كه زعفران خون را غنى مى‌كند و جريان خون را تسهيل و تسريع مى‌نمايد.

آب رنگين خيس‌خوردۀ زعفران براى تعداد زيادى از ناراحتى‌هاى زنانگى مصرف مى‌شود، از جمله براى رفع بى‌نظمى در قاعدگى يا در موارد نبودن قاعدگى

و يا در موارد خونريزيهاى خارج از اندازه بعد از زايمان يا براى مادرانى كه جنين مرده در رحم دارند، به كار مى‌رود

زعفران خشك براى تقويت معده مفيد است و قاعده‌آور و مسكن مى‌باشد .

ولى زنان حامله و باردار بايد از خوردن آن احتراز كنند. زعفران براى تسريع بيرون ريختن دانه‌هاى سرخك تجويز مى‌شود

در حال حاضر به عنوان ادويۀ معطر و براى رنگين كردن غذا مصرف مى‌شود ولى معمولا به عنوان آرامبخش براى تسكين بيمارى آسم و سياه‌سرفه و التهابها به كار مى‌رفته است.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد2 ص 343

[pejuhesh237]

در سيم گرم و در دويم خشك کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص135-136

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين تفاوت:

در دوم كرم و در اول خشك و بعضي در سوم كرم و در دوم خشك كفته‌اند و قول اول اصح است کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 472

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

و مفرح قوى و مقوى حواس و منضج و مفتح و محلل

و مصلح عفونة خلط بلغمى و مدر بول و با قوه ء قابضه

و محرك باه و مقوى جوهر روح حيوانى و جگر و احشأ و آلات تنفس

و مورث نشاط و ضحك و منقى گرده و مثانه و بشره و منوم

و جهة سدهء جگر و سپرز و رسانيدن قوة ادويه به اعضا

و يك مثقال او جهة عسر ولادت مجرب و هر روز ده قيراط آشاميدن او جهة ازالهء سپرز و با میفتحج جهة خمار

و با ادويهء مناسبه جهة درد رحم و مقعد و با عسل جهة ريزانيدن حصاة

و ضمادش جهة منع سيلان رطوبات به چشم

و تسكين حمره و ورم گوش و درد سر بارد و رفع بيخوابى

و حمول او جهة درد رحم و مقعد و اكتحالش جهة جلاى بصره و دمعه و غشاوه و رفع زرقة چشم و سلاق

و جرب و قرحه و ذرور او جهة قطع نزف الدم

و طلاى او با فرفيون جهة نقرس و مفاصل

و بطول او جهة رفع بيخوابى

صداع شديد نافع و مصدع

و مبخر و مضعف اشتها و مغثى

و مداومت او مكدر حواس و مضر اعصاب

و مصلحش انيسون و سكنجبين

و قدر شربتش تا دو درهم و سه درهم او كشنده بتفريح مفرط است

و بدلش مثل او قسط و مثل او دانهء ترنج و ربع او سنبل رسدس او سليخه است

و چون ده درهم آن را به آب سرشته مثل گردكان مدور ساخته تعليق نمايند

جهة عسر ولادت و اخراج مشيمهء زنان و ماديان بالخاصيه مجرب

و روغن او كه پنجاه مثقال او را در سه رطل و نيم روغن زيتون یا روغن كنجد پنج روز خيسانيده هر روز بر هم زده صاف كرده باشند

در سيم گرم و خشك و ملين عصب و صلابت رحم و مسخن و منوم و محلل و تدهين بينی

و سعوط آن جهة ذات الجنب

و طلاى او جهة تنقيهء قروح رحم و اعضا و قروح خبيثه

و حمول او با موم و مغز استخوان جهة قرحهء خبيثه رحم نافع

و برگ گياه او جهة التيام جراحت تازه

و منع ريختن مواد باعضا مفيد

و چون اندرون سيب را خالى كرده زعفران پركرده بو كنند جهت خناق و ذات الجنب و خفقان بيعديلست. کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص135-136
متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و ثفل روغن آن را بيوناني قرقومعما نامند و قرقومعما نيز در حرف القاف خواهد آمد و جوارش زعفران و دواء الكركم و دهن آن و قرص و مرهم آن در قرابادين مذكور شد.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 473

[pejuhesh237]

و مفرح قوى و مقوى حواس و منضج و مفتح و محلل

و مصلح عفونة خلط بلغمى و مدر بول و با قوه ء قابضه

و محرك باه و مقوى جوهر روح حيوانى و جگر و احشأ و آلات تنفس

و مورث نشاط و ضحك و منقى گرده و مثانه و بشره و منوم

و جهة سدهء جگر و سپرز و رسانيدن قوة ادويه به اعضا

و يك مثقال او جهة عسر ولادت مجرب و هر روز ده قيراط آشاميدن او جهة ازالهء سپرز و با میفتحج جهة خمار

و با ادويهء مناسبه جهة درد رحم و مقعد و با عسل جهة ريزانيدن حصاة

و ضمادش جهة منع سيلان رطوبات به چشم

و تسكين حمره و ورم گوش و درد سر بارد و رفع بيخوابى

و حمول او جهة درد رحم و مقعد و اكتحالش جهة جلاى بصره و دمعه و غشاوه و رفع زرقة چشم و سلاق

و جرب و قرحه و ذرور او جهة قطع نزف الدم

و طلاى او با فرفيون جهة نقرس و مفاصل

و بطول او جهة رفع بيخوابى

صداع شديد نافع و مصدع

و مبخر و مضعف اشتها و مغثى

و مداومت او مكدر حواس و مضر اعصاب

و مصلحش انيسون و سكنجبين

و قدر شربتش تا دو درهم و سه درهم او كشنده بتفريح مفرط است

و بدلش مثل او قسط و مثل او دانهء ترنج و ربع او سنبل رسدس او سليخه است

و چون ده درهم آن را به آب سرشته مثل گردكان مدور ساخته تعليق نمايند

جهة عسر ولادت و اخراج مشيمهء زنان و ماديان بالخاصيه مجرب

و روغن او كه پنجاه مثقال او را در سه رطل و نيم روغن زيتون یا روغن كنجد پنج روز خيسانيده هر روز بر هم زده صاف كرده باشند

در سيم گرم و خشك و ملين عصب و صلابت رحم و مسخن و منوم و محلل و تدهين بينی

و سعوط آن جهة ذات الجنب

و طلاى او جهة تنقيهء قروح رحم و اعضا و قروح خبيثه

و حمول او با موم و مغز استخوان جهة قرحهء خبيثه رحم نافع

و برگ گياه او جهة التيام جراحت تازه

و منع ريختن مواد باعضا مفيد

و چون اندرون سيب را خالى كرده زعفران پركرده بو كنند جهت خناق و ذات الجنب و خفقان بيعديلست. کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص135-136
متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و ثفل روغن آن را بيوناني قرقومعما نامند و قرقومعما نيز در حرف القاف خواهد آمد و جوارش زعفران و دواء الكركم و دهن آن و قرص و مرهم آن در قرابادين مذكور شد.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 473



خواص آن، فرح‌آور قوى و براى تقويت حواس و مغز نافع است. مدر است و محرك قواى جنسى مى‌باشد.

مقوى كبد و جهاز تنفسى است و نشاط و خنده ايجاد مى‌كند، كليه و مثانه را پاك مى‌كند و بازكنندۀ گرفتگى‌هاى دماغ، كبد و طحال است.

خوردن يك مثقال آن در موارد سخت‌زايى مفيد است. خوردن زعفران با عسل براى خرد كردن سنگ مثانه و استشمام آن خواب‌آور است.

ماليدن آن به چشم براى افزايش ديد و رفع جرب و التيام جراحت چشم مفيد است.

ماليدن محلول آن براى سردرد شديد و بى‌خوابى نافع است، گرد آن براى رفع خونريزى و شياف آن براى درد رحم و مقعده مفيد است.

زعفران مضر كليه است و اشتها را ضعيف مى‌كند و قى‌آور مى‌باشد و ايجاد سردرد مى‌كند.

اگر مدتى خوردن آن ادامه داده شود، اختلال حواس مى‌آورد و مضر اعصاب است. از اين نظرها بايد با انيسون و سكنجبين خورده شود. مقدار خوراك آن تا  ٨  گرم است.

جانشين زعفران از نظر خواص معادل يك ششم وزن آن دارچين يا هم‌وزن آن مغز دانۀ بالنگ است. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 2 ص 343




[جوارش زعفران از تاليف اطباى هند]
جوارش زعفران از تاليف اطباى هند است و اين جوارش را مجرب شمرده‏اند در تقويت باه و امساك منى و در تفريح قلب و اوردن نشاط و سرور
صنعت آن‏
زعفران عود هندى قرنفل بسباسه عاقرقرحا خولنجان دارچينى زنجبيل دانه هيل مصطكى رومى از هريك شش درم مغز بادام شيرين چهار درم نبات سى و پنج درم نبات را بقوام اورده بان ادويه را بسرشند
فصل در بيان نسخ دواء الكركم‏
دواء الكركم اكبر
اين دوا را معجون جاوى و دواء الزّعفران نيز نامند بجهت آنكه كركم نام زعفران است و آن را جاوى نيز نامند از صناعت جالينوس است و حكماى فرس عظيم ميداشته‏اند اين دوا را نافع است باذن اللّه عزّ و جل از براى اوجاع عتيقه كه در كبد و در طحال باشد از برودت و از غلظت و تفتيح سدّهاى عارض در جميع آلات غذا كند و براند رياح غليظه را از آلات غذا و ادرار بول كند و نافعست از براى جميع اوجاع كليه و مثانه و رحم كه عارض از مواد غليظه باشد و از براى صلابت عارض در اين اعضا و از براى استسقا
صنعت آن‏
زعفران دوازده درم سنبل الطّيب شش درم انيسون دوقوفومو اسارون ريوند چينى فطراساليون از هريك چهار درم قسط تلخ فقاح اذخر سليخه سياه حبّ بلسان از هريك يك درم فوة الصّباغة دو درم ربّ السّوس غافث جعده اسقولوقندريون از هريك سه درم روغن بلسان نيم اوقيه مرّمكى صافى چهار درم و در نسخه ديكر بجاى حبّ بلسان حبّ البان يك درم است و بدل اسقولوقندريون كبر رومى سه درم اورده اجزا را كوفته و بيخته بروغن بلسان چرب نموده بعسل نحل مصفى سه وزن ادويه بسرشند شربتى يك درم با شراب عسل و مزاج اين دوا كرم است در دو درجه و ثلث درجه و خشك در درجه ثانيه و اين دوا مجرب و نافع است و اجزاى نسخه دواء الكركم اكبر بنسخه كه صاحب ذخيره در سوء مزاج بارد كبد اورده موافق اصل اين نسخه است الا آنكه بجاى اسقولوقندريون كبر رومى سه درم اورده و در آن روغن بلسان يك درم است و بعوض حبّ بلسان حب البان اورده يك درم‏
[دواء الكركم اصغر]
دواء الكركم اصغر نافع است از براى ضعف كبد و طحال و معده و صلابت اين اعضا و از براى ابتداى استسقا و منع تكوّن استسقا ميكند و رنك رو را نيكو ميكرداند و نافعست از براى اكثر امراض ماديه‏
صنعت آن‏
مرمكى صافى سنبل الطيب سليخه سياه قسط تلخ فقاح اذخر دارچينى قلمى زعفران اجزا مساوى مر را يك شبانه روز در شراب انكورى يا مثلث بخيسانند و حل سازند و باقى ادويه را كوفته و بيخته مجموع را با عسل مصفى سه وزن ادويه بسرشند و در ظرف چينى نكاه دارند شربتى از يك درم تا يك مثقال و در نسخه ديكر بجاى سنبل الطيب ناردين داخل است و بعضى كفته‏اند كه اكر طبع قبض باشد يك مثقال ريوند چينى در اين دواء الكركم داخل كنند
[دواء الكركم صغير]
دواء الكركم صغير نافع از براى اوجاع و ضعف كبد و معده و طحال و سدّها بكشايد و نفخ كبد را سودمند بود
صنعت آن‏
زعفران سنبل الطّيب سليخه از هريك دو جزو دارچينى مرمكى قسط بحرى فقاح اذخر از هريك يك جزو همه را كوفته يك شبانه روز در شراب انكورى بخيسانند پس براورده خشك نموده باز كوفته و بيخته با دو وزن مجموع ادويه عسل مصفّى معجون سازند و قدر شربتى دو مثقال با عرق باديان يا با شربت افسنتين بياشامند
دواء الكركم بارد
قلمى فرموده‏اند كه تاليف قدوة الحكماء السيّد السند والد ماجد فقير است ره نافع از براى آنچه نافع است از براى آن دواء الكركم وقتى كه بوده باشد در مزاج مريض كرمى‏
صنعت آن‏
زعفران سليخه سودا سنبل الطيب غنچه كل سرخ منزوع الاقماع طباشير سفيد زرشك منقى پوست بيخ زرشك قسط تلخ مرمكى صافى فقاح اذخر از هريك دو درم دارچينى يك درم پوست بيخ كاسنى چهار درم مر را يك شبانه روز در سركه انكورى بخيسانند پس حل كرده باقى ادويه را كوفته و بيخته همه را با عسل مصفّى سه وزن ادويه بسرشند شربتى يك مثقال‏
دواء الكركم بنسخه يحيى بن عيسى بن جزله‏
كفته كه معنى آن دواء الزعفرانست زيرا كه كركم بمعنى زعفرانست‏
صنعت آن‏
سنبل الطّيب زعفران از هريك دو درم دارچينى مر صافى قسط تلخ فقاح اذخر از هريك يك درم كوفته و بحرير بيخته با سه وزن ادويه عسل مصفى بسرشند و قوت اين معجون يك سال و نيم باقى ميماند
دواء الكركم به نسخه قلانسى‏
صنعت آن‏
سنبل الطيب سليخه سياه زعفران از هريك دو درم دارچينى قسط تلخ فقاح اذخر از هريك يك مثقال كوفته بحرير بيخته با سه وزن ادويه عسل مصفّى بسرشند شربتى يك درم‏
[دواء الكركم بنسخه محمد بن زكريا]
دواء الكركم بنسخه محمد بن زكريا كه سيّد اسمعيل در ذخيره در سوء مزاج بارد آن را نقل كرده‏
صنعت آن‏
رازيانه تخم كرفس ابهل سليخه اذخر از هريك يك اوقيه سنبل الطيب قسط بحرى فوة الصّبغ جعده عصاره غافث اسقولوقندريون ربّ السوس از هريك نيم اوقيه ريوند چينى ربع اوقيه مرمكى صافى سدس اوقيه زعفران يك اوقيه و نيم ادويه را كوفته و بيخته بعسل مصفّى سه وزن ادويه بسرشند شربتى با ماء الاصول‏
دواء الكركم اكبر بنسخه حكيم صالح خان خال آن مرحوم غفر اللّه له‏
صنعت آن‏
زعفران دوازده درم قسط بحرى سليخه سياه فقاح اذخر حبّ بلسان از هريك يك درم سنبل الطيب شش درم ريوند چينى فطراساليون موفو مرّمكى صافى از هريك چهار درم فوة الصّبغ دو درم ربّ السّوس عصاره غافث جعده سير دشتى پوست بيخ كبر از هريك سه درم كوفته و بيخته با روغن بلسان پنج درم چرب نموده با سه وزن‏

مجموع ادويه عسل مصفى بقوام اورده معجون سازند و نسخه يحيى بن عيسى بن جزله موافق است با اين نسخه الا آنكه سليخه داخل ندارد
[دهن الزّعفران المفرد]
دهن الزّعفران المفرد در سيّم كرم و خشك و ملين عصب و صلابت رحم و مسخن و منوم و محلّل است تمريخا و تدهينا و سعوطا و جهت ذات الجنب و تنقيه قروح رحم و قروح خبيثه اعضاى ديكر تمريخا و فرزجة و حمول آن با موم و مغز استخوان جهت قروح خبيثه رحم مفيد
صنعت آن‏
بكيرند پنجاه مثقال زعفران و دو رطل و نيم روغن كنجد يا روغن زيتون داخل كرده پنج روز يا زياده تا هفت روز در افتاب كذارند و هر روز برهم ميزده باشند پس صاف نموده بكار برند
[دهن الزّعفران كه آن را دهن الخلوق نيز نامند]
دهن الزّعفران كه آن را دهن الخلوق نيز نامند محمّد زكرياى رازى كويد كه كرم و تر است و مليّن عصب است و تشنّج را زائل كند و نافع است از براى رحم و اوجاع رحم و صلابت و اوجاع معده و رفع بيخوابى كند و از براى تنقيه قروح و جروح رحم مفيد است و رنك را نيكو كرداند
صنعت آن به نسخه شيخ رئيس‏
زعفران شش درم قصب الذّريره پنج درم مرمكى صافى نيم درم و در نسخه ديكر يك درم است قردمانا شش درم اجزا را سواى مر نيم كوفته و مر را على‏حده نيم كوفته ادويه را سواى قردمانا در سركه انكورى خيسانيده پنج روز بكذارند و روز ششم قردمانا را نيز بسركه انگورى بخيسانند و يك روز ديكر بكذارند و روز هفتم روغن كنجد يا روغن ديكر كه مناسب باشد مقدار پنج استار داخل كنند و در منهاج الدكان بجاى روغن كنجد زيت صافى است پس باتش ملايم بجوشانند تا سركه رفته روغن بماند پس بپالايند و روغن را على‏حده نكاه دارند در شيشه سربسته و ثفل آن را على‏حده نكاه دارند كويند ثفل دهن زعفران قرقومعما است كه در اكثر دواها مستعمل است و بعضى كفته‏اند كه ادويه را سواى قردمانا هفت روز در سركه بخيسانند و روز هشتم قردمانا را نيز در سركه انكورى بخيسانند و روز نهم با پنج استار روغن كنجد در قدر مضاعف طبخ نمايند تا سركه برود و روغن بماند و بعضى كفته‏اند كه ادويه را سواى زعفران كوفته و با زعفران آن را در شراب انكورى بخيسانند تا هشت روز پس روغن داخل كرده در شيشه نموده چهل روز در آفتاب كذارند و پس بپالايند و روغن را على‏حده و ثفل را على‏حده و آن را قرقو معما كويند و ظاهر آنست كه قرقومعما ثفل دهن زعفران ساده است كه در زعفران مذكور شد
قرص زعفران ساده اكثر خواص زعفران دارد
صنعت آن‏
بكيرند زعفران يك مثقال و با كلاب و اندك مشك نرم سوده در چهل مثقال نبات سفيد بقوام اورده داخل كرده بر روى سنكى يا تخته يا سينى نقره يا مس تازه قلعى كرده ريخته بشكل لوز بريده تناول نمايند بقدر حاجت و اكر فلفل و عود هندى و دارچينى و مصطكى و قرنفل و دانه هيل‏بوا و مشك و عنبر جهة تقويت داخل نمايند مى‏كردد اقوى و آن زمان جوارش يا خميره خواهد بود نه قرص‏
[قرص زعفران مركب كه نافعست از براى بدبوئى دهان‏]
قرص زعفران مركب كه نافعست از براى بدبوئى دهان كه بسبب بلغم متعفّن در سطح دندان و لثه باشد بعد ازاله و تنقيه بدن از آن بلغم نافع است‏
صنعت آن‏
زعفران بيخ سوسن زاج سوخته از هريك يك جزو كوفته و بيخته بعسل سرشته اقراص سازند و در وقت حاجت يك قرص آن را بسركه انكورى يا آبى كه در آن ابهل جوشانيده صافى نموده باشند حلّ كرده بعد خائيدن پوست اترج و قرنفل و سداب و ساذج هندى و مصطكى رومى و عود خام و كبابه و جوزبوا و بسباسه و قاقله و فرنجمشك و زنجبيل و كندر و اكر مادّه غليظ باشد بعد از خائيدن مويزج و ماليدن بر بن دندان و دهان صبر و مر صافى بان مضمضه نمايند
مرهم زعفران وجع مقعده و سوزش آن را نافع است‏
صنعت آن‏
زعفران خالص شش مثقال مغز ساق كاو نه مثقال زرده تخم مرغ يك عدد على الرسم در هاون بدسته نيكو بمالند و استعمال نمايند باذن اللّه تعالى نافع است.کتاب قرابادین کبیر ص 990-991

[pejuhesh237]

.
گیاهی خوش عطر برای پیشگیری از سرطان کبد

سرطان کبد پنجمین سرطان شایع جهان و سومین عامل مرگ در مبتلایان به سرطان به شمار می رود.

به گزارش خبرنگار کلینیک باشگاه خبرنگاران، تحقیقات نشان می دهند که زعفران اثر قابل توجهی در پیشگیری از سرطان کبد دارد.

به این صورت که تقسیم سلولی را مهار کرده و مرگ برنامه ریزی شده سلول (آپوپتوز) را تحریک می کند.

آپوپتوز یا مرگ برنامه ریزی شده سلولی یک روش طبیعی بدن برای رها شد از سلول های غیر ضروری یا غیر طبیعی است.

اصلی ترین عامل خطر در ابتلا به این سرطان، عفونت مزمن ناشی از ویروس هپاتیت B و C است.

سایر عوامل خطر عبارتند از:

مصرف بیش از حد آهن، کبد چرب، مصرف الکل و مواجهه با سرطان زاهای محیطی که در دخانیات، مواد آرایشی،

بنزین و غذاهای فرآوری شده از جمله فرآورده های شیر و گوشت یافت می شوند.

زعفران یک فرآورده گیاهی است که به عنوان ادویه برای ایجاد طعم و رنگ به غذاها افزوده می شود.

مطالعات قبلی نشان داده بودند که این گیاه دارای خاصیت آنتی اکسیدانی، ضد سرطان و ضد التهاب است

و می تواند به عنوان یک ماده ضد سرطان کاربرد گسترده داشته باشد.

تحقیقات نشان می دهند که مصرف زعفران خطر ایجاد سلول های سرطانی در کبد را مهار کرده،

همچنین با مصرف این گیاه کاهش پروتئین هایی که نشانه اولیه وجود سرطان

هستند، به وضوح مشاهده می شود و آغاز و روند پیشرفت بیماری به مراتب کندتر می گردد.

این مطالعه ثابت کرد که زعفران با کمک به فرآیند مرگ برنامه ریزی شده سلولی (آپوپتوز)،

جلوگیری از تکثیر بی رویه سلول های سرطانی و اثر ضد التهابی نقش ضد سرطانی خود را ایفا می کند. سایت باشگاه خبرنگاران

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

.از نظر تركيبات شيميايى پياز زعفران سمى است و مصرف بيش از حد مجاز آن براى حيوانات جوان مهلك و كشنده است.

خوردن كلاله گل يا خوردن زعفران بيش از حد مجاز مخدر است. در زعفران گلوكوزيد كروسين‏، كروستين‏، پيكروكروسين‏

و اسانس روغنى فرّار وجود دارد و به علاوه در زعفران سافرانول‏، بتا- گاما- كاروتن‏، ليكوپن و پيكروسين‏ (يك گلوكوزيد تلخ) وجود دارد.


در زعفران خشك محصول كشمير در حدود 10 درصد آب و 13- 5 درصد خاكستر وجود دارد.

در گرده پرچم گل زعفران يك گلوكوزيد متبلور وجود دارد كه مقدار آن در حدود 56/ 0- 3/ 0 درصد مى‏باشد.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد2 ص 343