رعى الایل

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحيم

[pejuhesh237]

و در مصر آن را شوك الجمل

سرياني :رعاويلا

فارسی:مریم گلی-خوراک گوزن.

عربی:مریمیه- شلبیه-اسفاقس

انگلیسی:Sage -Garden- sage -Common -sage -Great-Sage-Sage

فرانسه:Sauge -Sauge officinale -Herbe Sacree -Grande-Sauge-

آلمانی:Salbei-GrosseSalbei-Gebrauchliche Salbei-Edelsalbei

ایتالیائی:Salvia-Salvia domestica-Salvia maggiore-S.Comune

[pejuhesh237]

گياهيست به قدر نبات زردك و برگش شبيه به برگ درخت سقز

و از آن باريكتر و درشت و شاخش پر شعبه و چترش شبيه به چتر شبت

و گلش سفيد و ريزه و تخمش مثل تخم شبت

و وسط او شكافدار و با اندك شيرينى

و بيخش بسطبرى انگشتى و در طول به قدر سه انگشت و سفيد و شيرين

و خام او را به دستور ساق تازهء او مي خورند. كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص127


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و رعي الایل از ان جهت نامند كه چون شتر و حيوانات ديكر از ان ابتداء چرا نمايند

سم هيچ حيواني باوشان ضرر نرساند و چون بكزد و ضررى در خود يابند در صحرا بكردند و كياه آن را پيدا كنند

و بخورند امان يابند و در تازكي آن را مى‌خورند و ديسقوريدوس كفته ساق آن شبيه بساق كندر و شاخها آن انبوه و بسيار و خميده

و برك آن بدرازى دو انكشت و از شاخها مانند خريطه چيزى آويخته چنانچه از درخت راتينج آويزان مى‌باشد و بيخ نبات آن بعرض دو انكشت و بطول سه انكشت است.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 451









مريم گلى گياهى است علفى چندساله با ساقه چهارگوش كرك دار.

بلندى گياه زياد نيست و در حدود 5/ 0 متر مى‏ باشد.

برگهاى آن متقابل پوشيده از كرك به رنگ سبز مايل به سفيد. برگهاى پايين ساقه دراز، بيضى، به طول 5- 4 سانتى‏ متر و نوك‏ تيز،

كناره برگها داراى دندانه ‏هاى منظم با دمبرگ ولى برگهاى واقع در قسمت بالاى ساقه بدون دمبرگ و كوچك است.

گلها به رنگ آبى كمرنگ يا ارغوانى معمولا در تابستان سال دوم ظاهر مى ‏شود.

گونه ديگرى از اين گياه كه از نظر طبى چندان مورد توجه نيست داراى گلهاى قرمز زيبايى است كه به نام سلوى در گل‏كارى كاشته مى‏شود، نام علمى آن‏Salvia ambigua مى‏باشد.

تكثير مريم‏ گلى اگرچه با بذر ممكن است ولى در باغبانى معمولا از طريق قلمه ازدياد مى ‏شود.

اين گياه در شرايط مختلفه وسيعى مى‏ رويد ولى بهترين رشد آن در خاكهاى رسى غنى زهك ش‏دار مى ‏باشد و اراضى رو به آفتاب را ترجيح مى‏ دهد.

براى توليد تجارتى فاصله بين خطوط كاشت را معمولا يك متر و فاصله بوته‏ ها در روى خطوط را در حدود 40 سانتى‏متر مى‏ گيرند.

محصول سال اول البته كم است ولى در سال دوم و در سالهاى بعد در حدود يك تن برگ خشك از هر هكتار برداشت مى‏ شود.

بديهى است اين مقدار برگ، محصول چند چين مى ‏باشد.

بهترين زمان برداشت از نظر بيشترين مقدار اسانس در برگ در آغاز ظهور گلها مى‏ باشد.

معمولا در حدود 20 سانتى‏متر از قسمت فوقانى ساقه‏ هاى گياه با برگهاى آن چيده مى‏شود

و پس از چيدن گل در مدت 8- 7 روز در سايه و در جريان هوا پهن مى‏كنند كه خشك شود تا ضمن اينكه حد اكثر اسانس در برگ مى‏
ماند

رنگ سبز خاكسترى برگ نيز به اين ترتيب حفظ شود.

پس از اينكه ساقه‏ ها خشك شد برگها را از ساقه‏ ها جدا كرده و در ظرفهاى كاملا سربسته‏اى حفظ مى ‏نمايند.

معمولا 4 سال يكبار چون گياه خشبى مى‏شود، مزرعه بايد تجديد و نو شود.معارف گياهى، ج‏2، ص: 412


به علت زیبایی خاصی که دارد در باغچه ها کاشته می شود. از مشخصات ان این است که ریشه ایی به رنگ مایل به قهوه ایی و ساقه های متعدد منشعب چهارگوش و پوشیده از کرک دارد.
گل های ان نوش فراوان و معطر تولید می کند به طوری که زنبور عسل با استفاده از ان عسل بسیار مطبوع فراهم میاورد . گیاهان داروئی دکتر علی زرگری جلد چهارم ص 61

[pejuhesh237]

. منبت آن بستانها کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 451

مريم‏ گلى وحشى در اراضى خشك و سنگلاخ مناطق مختلفه آسيا و شمال افريقا مى‏ رويد،

در ايران نيز اين گياه در آذربايجان شرقى و بعضى مناطق ديگر ايران در باغچه‏ ها كاشته مى ‏شود.

[pejuhesh237]

.برگ این گیاه در فرمول الکلاتور و ولنرر وارد می شود . اسانس ان بسیار سمی است و نباید برای مصارف درمانی به کار رود.

سرشاخه گلدار مريم‏ گلى‏

مريم ‏گلى از روزگاران كهن در مجموعه گياهان طبى يونانى ‏ها و رومى ‏ها مورد شناخت و توجه خاص بوده است

و ابتدا به عنوان داروى مؤثر براى معالجه عوارض نيش حشرات به عنوان ضد سم و همچنين داروى تونيك و مقوى براى تقويت روح و بدن و افزايش طول عمر به كار مى‏رفته است.

آثار شفابخش اين گياه در معالجه بيمارى‏ها در كتابها و نوشته‏هاى طبيعى‏ دانها و حكماى طب سنتى روزگاران كهن نظير تئوفراست‏ ،

فيلسوف يونانى (BC 287- 372) و ديوسكوريدس، طبيب يونانى (قرن اول پس از ميلاد) و پلى ‏نى، طبيعى‏ دان رومى (اوايل قرن اول ميلاد مسيح) به تفصيل آمده است.

در دوران قرون وسطى حكماى طب سنتى اروپا از مريم‏گلى ضمن خواص متعددى كه براى آن قايل بودند براى معالجه يبوست،

وبا، سرماخوردگى و انواع تبها و اختلالات كبدى و صرع و فلج استفاده مى‏كرده‏اند و اين گياه را مقوى و مولد خون تازه و صالح مى‏ دانستند.

و براى تقويت عضلات و آرام كردن اعصاب تجويز مى‏شده است.

از قرن نهم اين گياه به اروپا راه يافت و بسرعت توسعه يافت و پس از آن به چين وارد شد و در چين براى معطر كردن انواع مشروبات مورد استفاده قرار مى‏ گرفت

و مصرف آن به قدرى زياد شد كه در قرن هفدهم چينى‏ها در مقابل گرفتن هريك كيلو از برگهاى خشك مريم‏گلى اروپايى حاضر بودند 4- 3 كيلوگرم چاى چينى بدهند.

در قرن شانزدهم در انگليس قبل از اينكه چاى به عنوان مشروب عمومى گرم معمول شود از برگهاى مريم‏ گلى دم كرده و مى ‏خوردند.

پس از آن در 300- 200 سال اخير اين گياه به امريكا وارد شد و به عنوان ادويه عالى مورد توجه خانه‏دارها قرار گرفت.

در حال حاضر اسانس مريم ‏گلى براى معطر كردن و خوش‏بو كردن گوشتهاى كنسرو و انواع سوسيس و گوشت مرغ

و در عطرسازى به عنوان اسانس پايه براى مخلوط كردن با ساير اسانسها براى تهيه عطر و آب توالت مردان به كار مى ‏رود.

برگ خشك مريم‏ گلى معطر و طعم آن تند و كمى تلخ است.

حكماى طب سنتى‏ ايرانى معتقدند كه تونيك و مقوى و قابض است و از خيسانده آن در استعمال خارجى براى التيام زخمها

و خراشهاى پوست و براى بند آوردن شير پستان در موقع از شير گرفتن بچه استفاده مى‏شود.

در هندوستان و چين از جوشانده برگهاى آن به صورت غرغره براى شست‏وشو و ضد عفونى كردن دهان و التيام زخمهاى دهان

و ناراحتى ‏هاى حلق استفاده مى ‏شود .

از دم‏كرده برگ و سرشاخه ‏هاى مريم‏ گلى به ‏طور استحمام براى تازه شدن و بخور نيز استفاده مى ‏شود.

از مريم‏ گلى براى قطع جريان و سيلان شير كه پس از شير دادن طفل در مادران باقى مى‏ ماند و گاه منجر به تب مى ‏شود نيز استفاده مى ‏شود.

البته از نعنا هم در مواردى نظير اين مورد استفاده مى ‏شود، ولى مريم‏ گلى خواص ديگر تقويتى نيز دارد.

از مريم‏ گلى براى التيام زخمهاى ساق نيز استفاده مى‏ شود به اين ترتيب كه آن را با عسل جوشانيده و پارچه‏ اى را در اين دم‏كرده وارد

و آلوده كرده و روى زخم مى‏ اندازند در التيام زخم تسريع مى‏ نمايد. دم‏ كرده ساده آن هم براى اين نوع كمپرسها مفيد است.

سرانجام از مريم‏ گلى به عنوان مدر و كمك به هضم غذا و ضد تشنج و كم كردن مقدار قند خون و قاعده ‏آور استفاده مى‏ شود.

مصرف جوشانده آن 10 گرم برگ گياه در 100 گرم سركه مقدار قند خون را به سرعت كاهش مى‏ دهد.

در فرانسه از دم‏كرده 30- 15 گرم مريم ‏گلى در يك ليتر آب جوش به عنوان قاعده ‏آور استفاده مى‏كنند و يك فنجان در هنگام خواب مى ‏خورند.

دم‏كرده مريم‏ گلى: 5 گرم برگ خشك مريم‏ گلى را با 1000 گرم آب جوش دم و صاف كرده و براى تحريك تقويت و عرق كردن متدرجا

در عرض روز فنجان فنجان مثل چاى بخورند. دم‏كرده 30- 15 گرم برگ در 1000 گرم آب جوش به عنوان مقوى معده و براى ضعف اعصاب بسيار نافع است.

دود كردن مريم ‏گلى: برگ خشك مريم‏ گلى را گرفته خرد كرده مثل توتون در چپق بريزند و دود كنند و پس از كشيدن دهان و بينى را ببندند، نفس را بشدت از ريه خارج كنند

و چندين دفعه در عرض روز اين عمل را تكرار كنند، براى سنگينى گوش و اختلالات نزله و سرماخوردگى و ورمهاى حلق ناشى از سرماخوردگى نافع و سودمند است.

تهيه تنطور مريم‏ گلى براى تقويت مو: برگهاى مريم‏ گلى را در الكل (5 برابر وزن برگ) مدت 2 هفته خيس مى ‏كنند

و پس از آن مايع حاصل را به نسبت مساوى با مشروب الكلى‏Rhum مخلوط مى کنند و با اين مخلوط در موقع استحمام پوست سر را خوب مالش مى ‏دهند.[color=#FF00FF]معارف گياهى، ج‏2، ص: 416[/color

[pejuhesh237]

و در دويم خشك و در اول گرم

و گويند در سيم گرم و خشك است. كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص127




متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود

[pejuhesh237]

و گويند چون شتر مسموم گردد از اين گياه خورده خلاص می شود

و به اين جهة رعى الابل ناميده اند.. كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص127

[pejuhesh237]

مفتح سده و محلل اخلاط بارده و رياح و مقام سموم حيوانى

و ضماد او با سركه جهة ورم سپرز

و خائيدن او جهة تسكين درد دندان و رفع عسر النفس مؤثر

و تخمش جهة گزيدن هوام و سيلان رحم و بواسير نافع و مصدع محرور

و مضر احشأ و مصلحش قرفه و سنبل

و قدر شربتش تا دو در همست و بدلش وحشيرك كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص127

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

بارده و طبيخ آن سياه كنندۀ موى و چون با حنا بسرشند و بر موى بمالند آن را طويل كرداند و ليكن زود سفيد سازد.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 451

[pejuhesh237]

مفتح سده و محلل اخلاط بارده و رياح و مقام سموم حيوانى

و ضماد او با سركه جهة ورم سپرز

و خائيدن او جهة تسكين درد دندان و رفع عسر النفس مؤثر

و تخمش جهة گزيدن هوام و سيلان رحم و بواسير نافع و مصدع محرور

و مضر احشأ و مصلحش قرفه و سنبل

و قدر شربتش تا دو در همست و بدلش وحشيرك كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص127

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

بارده و طبيخ آن سياه كنندۀ موى و چون با حنا بسرشند و بر موى بمالند آن را طويل كرداند و ليكن زود سفيد سازد.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 451

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

.




دم کرده 15 تا 30 گرم برگ گیاه در یک لیتر اب به مقدار یک فنجان بعد از غذا به عنوان مقوی معده
یک فنجان قبل از خوابیدن جهت رفع عرق شبانه و ضعف اعصاب .
لیکور
تنطور
اسانس این گیاه در فرمول ترکیبات حشره کش وارد می شود و در عطر سازی مورد استفاده قرار میگیرد. گیاهان دارویی دکتر علی زرگری جلد 4 ص63

[pejuhesh237]

.

.از نظر تركيبات شيميايى برگهاى مريم ‏گلى داراى اسانس روغنى فرّار و ساپونين و يك ماده تلخ به نام پيكروسالوين‏ با خاصيت متوقف كردن رشد باكترى و همچنين اسيدهاى آلى مى ‏باشد.

از تقطير برگهاى خشك مريم‏گلى 5/ 2- 5/ 1 درصد اسانس گرفته مى‏ شود كه رنگ آن زرد كمرنگ است و در الكل 80 درجه حل مى شود و اسانس مريم‏گلى عنبرى است

و از نظر مقدار كافور خيلى غنى است. اگر گياه در هواى آزاد خشك شود و براى خشك كردن آن از حرارت آتش استفاده نشود، مقدار اسانس آن بيشتر خواهد بود

و همچنين مقدار اسانس و مقدار ماده سينئول اسانس در دوران ظهور شكوفه ‏ها و باز شدن گل بيشترين است.

مقدار سينئول كه در اسانس وجود دارد در اسانس شاخه‏هايى كه تازه خشك شده‏اند در حدود 25 درصد مى ‏باشد. از گياه ديترپن‏ و پيكروسالوين نيز گرفته مى ‏شود.معارف گياهى ؛ ج‏2 ؛ ص412