تشميزج

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

تشميزج‏

به فتح تاى مثناة فوقانيه و سكون شين معجمه و كسر ميم و سكون ياى مثناة تحتانيه و فتح زاى معجمه و سكون جيم

گياهى است هندى از خانوادۀ Leguminosae نام علمى آن Cassia absus L. مى‌باشد.

هندى: چاكسو

فارسی:معرب از چشميزك فارسى است و او را چشمك و چشم نامند.

عربی:حبة السّودا و اهل حجاز بشمه

یونانی:

انگلیسی:Prickly poppy-Devils fig

فرانسه:Pavot epineux-Argemone

آلمانی:Doppelklappen-Stachelmohn

ایتالیائی:Argemone


شليمرSCHLIMMER درTERMINOLOGIE تحت عنوان چشم مى‏نويسد

لاتين آن‏CASSIAE ABSI SEMINA فرانسه‏SEMENCES DE CASSE D ,EGYPTE

انگليسى‏EGYPTIAN CASSIA SEEDS است‏ .

[pejuhesh237]

دانه ايست بقدر بهدانه مثلث و سياه و براق.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص63

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

بهترين آن بزرگ سياه براق آنست و ابن بيطار نوشته كه آنچه از بلاد سودان

و نواح آن آورند اندك بزرگتر است از حجازى آن و به گمان مردم آنجا آن افضل است از حجازى.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 260

گياهي علفي،يکساله و داراي برگهاي دراز و منقسم به لوبهاي نسبتا عميق مي باشد.گلهائي به رنگ زرد، غالبا منفرد و يا به تعداد دو تائي دارد. ميوه اش پوشيده از خار است.كتاب گياهان دارويي دكتر علي زرگري جلد يك ص 153

[pejuhesh237]

.در مکزيک،آنتيل و برخي از نواحي امريکاي شمالي مي رود بعلاوه به علت زيبائي گلهاي خود،پرورش مي يابد.اين گياه در ايران نمي رويد.كتاب گياهان دارويي دكتر علي زرگري جلد يك ص 154

[pejuhesh237]

قسمت مورد استفاده اين گياه، برگ،ميوه و دانه است

ميوه و برگ آن، اثر خواب آور و دانه اش اثر مسهلي دارد.از کليه قسمتهاي هوائي گياه نيز به عنوان معرق استفاده بعمل مي آيد

.مصرف روغن دانه آن به عنوان مسهل به مقدار 15 تا 30 قطره معمول است.كتاب گياهان دارويي دكتر علي زرگري جلد يك ص 154

[pejuhesh237]

و در آخر دويم گرم و خشك و جالى و با اندك حدت کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص63

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود.

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

و به غايت قابض

و محلل و مقوى باصره و جهة دمعه و غشاوه و جراحت قضيب و اعضاى عصبانى نافع

و چون در جوف پياز يا خمير گذاشته در زير آتش پخته پس مقشر كرده با نبات و زعفران

و ماميران كحل ترتيب دهند در اكثر امراض چشم قوى الاثر است. کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص63


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

جالى و با اندك حدت و مدبران با زعفران و ماميران چينى و شكر كه مقوى تحليل و زياده كننده جلاى آنند

جهت امراض مذكوره انفع كه با گلاب ساييده به طريق كحل ترتيب نموده استعمال نمايند

و سه نوع ديگر و نسخ ذرورات تشميزجى و قطور و كحل آن در قرابادين ذكر يافت.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 260

و ابو سهل آورده است كه چون بغايت سحق كنند تنها و به خمير پزند و بريش قضيب كنند زود نيك شود و مجرب است .اختيارات بديعى ؛ ص82

[pejuhesh237]

و به غايت قابض

و محلل و مقوى باصره و جهة دمعه و غشاوه و جراحت قضيب و اعضاى عصبانى نافع

و چون در جوف پياز يا خمير گذاشته در زير آتش پخته پس مقشر كرده با نبات و زعفران

و ماميران كحل ترتيب دهند در اكثر امراض چشم قوى الاثر است. کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص63


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

جالى و با اندك حدت و مدبران با زعفران و ماميران چينى و شكر كه مقوى تحليل و زياده كننده جلاى آنند

جهت امراض مذكوره انفع كه با گلاب ساييده به طريق كحل ترتيب نموده استعمال نمايند

و سه نوع ديگر و نسخ ذرورات تشميزجى و قطور و كحل آن در قرابادين ذكر يافت.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 260

و ابو سهل آورده است كه چون بغايت سحق كنند تنها و به خمير پزند و بريش قضيب كنند زود نيك شود و مجرب است .اختيارات بديعى ؛ ص82


قابض مى‌باشد و از آن براى رفع ناراحتى‌هاى پوست و دفع كرمك استفاده مى‌كنند

و به علاوه سابقا از آن به صورت ماليدنى در ورم ملتحمه چشم و قطع ريزش اشك و خارش چشم

و رفع كدورت چشم استفاده مى‌شده است. براى اين كار دانه‌ها را پوست كنده با گلاب نرم ساييده و نرم‌شدۀ آن را مى‌مالند.

در مواردى كه از دانۀ تشميزج براى استعمال داخلى و خوردن استفاده مى‌شود

بايد قبلا آن را خيس كنند تا پوست آن نرم شده و سپس پوست آن را كنده و با گلاب ساييده و مصرف كنند. .کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 5ص 385




دستور مقشر نمودن تشميزج‏
بچند نوع است يكى آنكه در آب خالص بخيسانند تا پوست آن نرم كردد پس مقشر نمايند و بكار برند دويم آنكه تشميزج را در آب كياه ماميثا بجوشانند و سه روز در همان آب بكذارند پس براورده مقشر نموده و خشك كرده بكار برند سيّوم آنكه تشميزج را در كيسه كتانى كرده در آبى كه سركين حمار در آن طبخ نموده باشند بجوشانند پس براورده مقشر نموده خشك كرده بكار برند چهارم آنكه بكيرند تشميزج را و در ميان پياز كذارند و پياز را بخمير كرفته در زير آتش بپزند پس براورده مقشر نموده بكار برند نوع اول از براى خوردن و سه نوع ديكر از براى امراض عين بكار مى‏آيد
فصل در بيان ذروراتى كه اصل و عمود در انها تشميزج است‏
ذرورى كه رمد صعب دموى را نافع است‏
صنعت آن‏
تشميزج مقشر كرده پنج درم دم‏الاخوين يك درم كف سفيده تخم مرغ سه درم بايد كه سفيده تخم مرغ را در ظرف چينى كرده چندان برهم زنند كه تمام كف شود و آن را خشك ساخته مجموع را نرم صلايه نموده هنكام صبح و شام در چشم ذرور نمايند
ذرور تشميزج كه مستعمل اطباى مصر است در رمد اطفال و وردينج‏
صنعت آن‏
انزروت مربى ده درم چشميزج مقشر سه درم بسيار نرم ساييده استعمال نمايند
ذرور تشميزج نافع است از براى درد چشم اطفال‏
صنعت آن‏
تشميزج انزروت سفيد مربا بشير خر از هريك ده درم ماميران چينى دم‏الاخوين از هريك دو درم كوفته بيخته استعمال نمايند
[ذرور تشميزج مسمّى بذرور ابيض‏]
ذرور تشميزج كه مسمّى است بذرور ابيض بسيار لطيف و محلل رمد مجفف رطوبات عين است و بجهت امراض چشم اطفال نافع است‏
صنعت آن‏
چشميزج انزروت سفيد بشير خر پرورده از هريك جزوى حبة السودا نشاسته از هريك يك و نيم جزو سفيداب قلعى ربع جزوى صلايه كرده ذرور نمايند
[ذرور تشميزج ديكر مسمى بذرور اصفر]
ذرور تشميزج ديكر مسمى بذرور اصفر اين‏چنين كويد كه اين ذرور رمد و دردهاى چشم را كه از رطوبات باشد منفعت دارد
صنعت آن‏
تشميزج سه درم انزروت سفيد پانزده درم نشاسته شش درم همه را نرم ساييده بحرير بيخته وقت حاجت در چشم بپاشند
[ذرور تشميزج ديگر نافع بياض رقيق و جرب‏]
ذرور تشميزج ديكر بياض رقيق و جرب‏

و حكه حمره ملتحمه و بقاياى رمد و حرقت و قرحه و دمعه حاره را نافع و حافظ صحت چشم است‏
صنعت آن‏
تشميزج بيست مثقال با بيست مثقال آب كياه ماميثا بجوشانند و سه روز در همان آب بكذارند پس براورده مقشر نمايند و خشك كنند و ده درم از آن را بكيرند و با صمغ عربى و سماق و صمغ الو و انزروت سفيد مدبر و نبات سفيد و كرد بزرقطونا كه در حين كوبيدن از آن جدا ميشود از هريك دو درم افيون دو نخود اجزا كوفته نرم بيخته ذرور نمايند
ذرور تشميزج كه جراحت قضيب را نافع است‏
صنعت آن‏
بكيرند چشميزج را و نرم سوده بر جراحت بپاشند و با دم‏الاخوين و مرداسنك و كل ارمنى و امثال اينها نيز مفيد است‏
سفوف تشميزج جهت بواسير خونى و سرعت انزال و سيلان منى نافع‏
صنعت آن‏
تشميزج مقشر محرق سه رتى‏تال‏مكهانه مدبر كه دواى هنديست ششماشه باب كسير و با پوست پانزده دانه چند روز متوالى بنوشند و طريق مدبر نمودن تالمكهانه آنست كه قدر تالمكهانه را بكوبند و در آب بخيسانند و تالمكهانه درست را در آن آب بخيسانند پس برآورده خشك نموده بكار برند
قطور تشميزج ابتداى رمد را نافع و مسكن وجع است‏
صنعت آن‏
تشميزج بهدانه تخم خبازى از هريك ده دانه نيم‏كوفته نشاسته نيم درم حضض مكى دو دانك در آب بجوشانند تا غليظ كردد و با قدرى سفيدى تخم مرغ در شيشه كردد و با قدرى سفيدى تخم مرغ در شيشه كرده برهم زنند و نيم كرم نموده در چشم بچكانند
قطور تشميزج ديكر كه در ايام تزايد رمد نافع است‏
صنعت آن‏
تشميزج بهدانه از هريك سى عدد نيم كوفته با يك درم و نيم انزروت سفيد مدبر در شيشه كرده باب عصى الراعى و شير دختران باتش ملايم بجوشانند و صاف نموده در چشم بچكانند و اكر آب عصى الراعى نباشد آب بارتنك عوض آن نمايند
كحل تشميزج رمد مزمن و بياض و سبل و تكدر و امثال اينها را نافع‏
صنعت آن‏
بكيرند تشميزج را و در جوف پياز و خمير كذاشته در زير آتش پخته مقشر كرده با نبات سفيد زعفران ماميران چينى سرمه اصفهانى كوفته بيخته مانند كحل ساخته در چشم كشند
كحل تشميزج كه آن قدس سره ترتيب داده‏اند جهت امراض مذكوره عين‏
صنعت آن‏
بكيرند تشميزج را و در كيسه كتانى كرده در آبى كه در آن سركين حمار طبخ نموده باشند بجوشانند پس بر آورده مقشر كرده انزروت سفيد مدبر از هريك دو مثقال سفيداب قلعى شسته توتياى كرمانى مغسول ماميران چينى اقليمياى ذهبى حضض مكى از هريك يك مثقال كوفته نرم بيخته مانند سرمه در چشم كشند و اكر خواسته باشند ازين شياف ساخته و عند الحاجت با لعاب حلبه ساييده شب در چشم كشند
[عرق تشميزج‏]
و اطباى هند فرامى‏گيرند از آن عرقى و ميكويند نافع از براى بواسير و نواصير و كسر رياح و منافع بسيارى بران ذكر كرده‏اند
صنعت آن‏
بكيرند چشميزج يازده سيرواس كرده سعد هندى دو سير و در دو من آب بجوشانند تا به نصف نرسد پس در خم كرده پانزده سير قند سياه كهنه داخل كرده خم را در سركين اسب دفن كنند و نه روز بكذارند كه برسد پس براورده قرنفل جوزبوا بسباسه از هريك دو درم خولنجان پنج درم نيم كوفته داخل كرده عرق كشند و در شيشه نكاه دارند و بنوشند شربتى پنجاه مثقال و همچنين تشميزج مقشر را بدستور مسطور نرم سوده و چون در چشم كشند همان منافع بخشد.کتاب قرابادین کبیر ص 824-825

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

.از نظر تركيبات شيميايى در مغز دانۀ گياه در حدود  ۵ / ١  درصد انواع بازها شامل چاكسين   و ايزو چاكسين وجود دارد.

مادۀ چاكسين ضعيف‌كنندۀ قلب و تنفس و اعصاب است بنابراين بايد در استعمال خارجى مصرف شود.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 5ص 385

اعضاي مختلف گياه داراي بربرين و الکوئيدهاي مختلف است.

بررسي هاي نشان داده که به خلاف آنچه که شهرت دارد،مرفين در آن يافت نمي شود.دانه آن داراي 36 درصد ماده روغني است.كتاب گياهان دارويي دكتر علي زرگري جلد يك ص 153