قراصیا

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

درختى است از خانوادۀ Rosaceae

در زير به‌طور جداگانه نام علمى و محل رويش و نامهاى محلى و خواص گونه‌هاى مختلف اين جنس شرح داده مى‌شود:


قراصیا: اسم رومى است و اهل صقلب چراسيا و اهل مغرب و اندلس حب الملوك

و اهل دمشق نيز قراسيا

فارسی: و به فارسى شيرين آن را گيلاس و ترش آن را آلو بوعلى و عوام آلوبالو و آلوبولى و الى بالى نيز نامند

.نامهاى محلى آن در آستارا «گيلاس» ، در نور و كجور «الوكك، آلوكك و هلى‌كك» ، در مازندران «سياه‌هلى» ، در شيرگاه «هلار» ، در

گرگان «آلى‌كك» ، در طوالش «گيله‌بند» ، در شهسوار «هلدانه» و در كتب قديم با نام كرزبرّى آمده است


عربی: حبّ الملوك

یونانی:

انگلیسی: Cherry و درخت آن را Cherry tree و نوع ترش يا آلبالو را Griotte و درخت آن را Griottier و Merise و Merisier نامند.

فرانسه: نوع شيرين يا گيلاس را Cerise و درخت آن را Cerisier

 ١ . گيلاس: نام علمى گونه وحشى يا جد درختان پرورشى گيلاس Cerasus avium) L. (Moench. و مترادفهاى آن Prunus avium L. و Prunus cerasus L.

var avium L. و Cerasus dulci Borck. مى‌باشد.

به فرانسوى Cerisier des bois و Cerisier des oiseuax و Guignier sauvage و به انگليسى Cherry tree و Wild Cherry tree و Bird Cherry و Sweet cherry ناميده مى‌شود.ا

انواع پرورشى گيلاس را به فرانسوى Bigarreau و Guigne و درخت آن را Bigarreautier و Guignier و به انگليسى Cherry tree مى‌نامند.

ارقام Bigarreaux و Guignes و ساير ارقام شيرين از طريق انتخاب و كارهاى اصلاح نژاد از گونه وحشى Prunus avium به دست آمده‌اند

و ارقام گيلاس كه شيرين و كمى ترش هستند از آميختن ارقام شيرين نظير Bigarreau و ترش نظير Griotte به دست آمده‌اند.

 ٢ . آلوبالو: به فرانسوى Griottier و Merisier و به انگليسى Sour cherry و Wild cherry گفته مى‌شود. درختى است از خانوادۀ

Rosaceae نام علمى آن Cerasus vulgaris Mill. و مترادف آن Prunus cerasus L. است و آن را Cerasus acida نيز مى‌گويند.

 ٣ . آلوبالوى تلخ: به فرانسوى Mahaleb يا Cerisier-Seint-Lucie و Cerisier odorant و به انگليسى Rock cherry و Perfumed cherry و

The St. Lucie's cherry گفته مى‌شود. از خانوادۀ Rosaceae نام علمى آن Cerasus mahaleb) L. (Mill. و مترادف آن Prunus mahaleb L.

مى‌باشد.در ايران به‌طور كلى (محلب) گفته مى‌شود و در لرستان «ملحو» ، در كرج «ملحم» ، در پشتكوه «ملو» و در سردشت

«كنره-كنر» ناميده مى‌شود


آلمانی:

ایتالیائی:

[pejuhesh237]

گيلاس قسم شيرين اوست کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص-203


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

ثمر درختى است شاخ‏هاى آن پريشان و سرخ رنگ و برگ آن نيز سرخ رنگ و شبيه به درخت زردآلو در برگ و شاخ

و ثمر آن كوچك و مدور و به چوبى باريك بلند پيوسته به شاخه آن و اكثرى آويخته و دو عدد با هم و در خامى سبز

و عفص و نيم رس آن سرخ و ترش و رسيده آن بنفش و ميخوش يعنى چاشنى ‏دار با اندك تلخى غير محسوس

و تخم آن كوچك به قدر نخودى متوسط، پوست آن صلب و سفيد رنگ و مغز آن سفيد

و گيلاس درخت آن نيز مانند درخت آلوبالو است

و ليكن ثمر آن از آن بزرگ‏تر و بعد از رسيدن شيرين مى‏گردد و هسته آن مانند هسته آلو و نيز قسمى ديگر مى ‏باشد

در جميع امور شبيه به آلوبالو الا آنكه ثمر آن كوچك‏تر و بعد از رسيدن عفص مى‏باشد و بهترين همه رسيده شاداب آنست.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 611

گیلاس :درختى است بزرگ كه بلندى آن تا  ٢٠  متر مى‌رسد، پوست تنۀ درخت تيره، پوست شاخه‌هاى جوان آن صاف سبز

و سپس قهوه‌اى و سرخ براق مى‌شود. برگها تخم‌مرغى با نوك كشيده، با دندانه‌هاى اره‌اى. گلها سفيد،

ميوۀ آن شفت كروى كوچك به قطر يك سانتى‌متر كمى سرخ يا سياه براق، مزۀ آن ترش و شيرين، هستۀ آن تخم‌مرغى است.

ميوۀ گيلاس پرورشى درشت، شيرين، آبدار و بسيار لذيذ است.


آلوبالو درختى است كوچك يا درختچه‌اى است كه برگهاى آن سبز و كوچكتر از برگهاى گيلاس و گلهاى آن سفيد مى‌باشد.

ميوۀ آن كوچكتر از گيلاس به رنگ قهوه‌اى تيره يا سياه، ترش، كمى تلخ و آبدار است. هستۀ آن تخم‌مرغى مى‌باشد.


مشخصات آلوبالوى تلخ

درختى است به بلندى تا  ١٠  متر، پوست تنۀ آن تيره ولى شاخه‌هاى جوان آن ابتدا سبز و سپس قهوه‌اى مى‌شود.

برگها سبز روشن براق صاف تخم‌مرغى با نوك كمى كشيده و قاعدۀ قلبى، رگبرگ پشت برگ خزى است به ابعاد  ٨ - ۶ * ۶ - ۵  سانتى‌متر

كه با دمبرگى به طول  ٣  سانتى‌متر به شاخه‌ها متصل هستند.

گلهاى آن سفيد و معطر با عطر بادام تلخ است. ميوۀ آن شفت تخم‌مرغى صاف به رنگ ابتدا زرد و سپس سرخ و سياه و ترش‌مزه به ابعاد  ١٢ - ٧ * ١٠ - ۶  ميلى‌متر است.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 2 ص 20-21-22

[pejuhesh237]

اين درخت در اروپا و آسيا انتشار دارد. در ايران در سرتاسر جنگلهاى شمال از طوالش تا گرگان به‌طور خودرو مى‌رويد.

آلوبالو:درخت يا درختچۀ آلوبالو در ايران در ارتفاعات درۀ كرج، دامنه‌هاى اشتران‌كوه و در خرم‌آباد لرستان به‌طور خودرو ديده مى‌شود

و در باغهاى ايران كاشته مى‌شود.

آلوبالوى تلخ:اين درخت بومى اروپاى جنوبى است و در آسيا و امريكا نيز انتشار دارد.

در ايران در جنگلهاى ارسباران، لرستان، كردستان، بختيارى و همچنين در همدان و درۀ كرج مى‌رويد.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد2 ص 20-21

[pejuhesh237]

همه اجزاء استفاده مي شود،

مغز هسته آن سمي است


.در هندوستان از نظر دارويى از ميوۀ گيلاس به عنوان قابض و تونيك استفاده مى‌شود.

در مورد آلوبالو پوست درخت تلخ، قابض، تب‌بر و ضد نقرس است و مغز هستۀ آن تونيك اعصاب است

و در همان مواردى كه HCN يا اسيد سيانيدريك به كار مى‌رود و در همان حد مجاز از نظر مقدار، تجويز مى‌شود.

در مورد محلب از مغز هستۀ آن به عنوان جانشين HCN و در همان مواردى كه HCN مصرف مى‌شود تجويز مى‌گردد

و چون به علت وجود گلوكوزيد آميگدالين در آن كه مولد HCN است، سمّى مى‌باشد،

مصرف داخلى و اصولا مصرف آن بايد با كمال احتياط صورت گيرد. به علاوه تونيك اعصاب است و در موارد عقربزدگى مفيد مى‌باشد.

درختان گيلاس و آلوبالو اغلب صمغى از خود بيرون مى‌دهند كه به فارسى «انگوم» ، «جدو» ، «زدو» ، «ازدو» و «صمغ فارسى» گويند

و به فرانسوى Gomme notras ناميده مى‌شود.

اغلب درختان خانواده Rosaceae نظير هلو، زردآلو، گوجه، آلو و نيز از اين نوع صمغ ترشح مى‌كنند، رنگ آن زرد تيره

و از نظر شيميايى داراى ماده‌اى به نام سرازين است. فرق اين ماده با آرابين   كه در صمغ عربى است، اين است كه در آب سرد حل

نمى‌شود ولى چون آن را بجوشانند در آن تغيير حاصل و شبيه صمغ عربى مى‌شود

دم‌كرده يا جوشاندۀ دم گيلاس و آلوبالو مدرّ است و بايد دم گيلاس يا آلبالو را قبلا در آب سرد مدت  ١۵ - ١٠  ساعت خيسانده

و بعد جوشاندۀ  ٣٠  در هزار آن را تهيه و پس از صاف كردن به عنوان مدر مصرف نمود.

شربت آلوبالو و گيلاس براى كاهش تب و براى مبتلايان به ناراحتى‌هاى كبدى و ورمهاى مزمن روده و معده و كليه تجويز مى‌شود.

از دم‌كردۀ پوست درخت آلوبالو به عنوان قابض و تب‌بر استفاده مى‌شود. .کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 2 ص 23-24

[pejuhesh237]

و آلوبالو در دويم سرد و در اول خشك

و گيلاس در اول سرد و تر و صمغ هر دو گرم و خشك .کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص-203


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين تفاوت:

آنچه خام است سرد و خشك و قابض در اول و آنچه نيم رس و سرخ و ترش است سرد و خشك در اول دويّم.

رسيده چاشنى‏ دار آن در آخر دويّم و رسيده شيرين آن گرم و تر در آخر اول و در اول دويّم نيز گفته‏ اند و با قوّت قابضه.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 612

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

و آلوبالو قابض و مسكن تشنگى و حدة خون و صفرا و مقوى و رافع غثيان و التهاب

و دانه او را چون شيره گرفته با عشر آن رازيانه بنوشند جهة سنگ مثانه و حرقة البول بيعديل

و خشك او قابض تر و چون مغز دانه او را با پنبه كهنه نرم كوفته فتيلهاى باريك ساخته

در احليل بگذارد رافع جراحت مجارى بول و منقى بول المدة و حرقة البول

و گيلاس ملين طبع و سريع الاستحاله به خلط غالب و محرك باه محرورين

و بعد از طعام مورث تخمه و مضعف معده و جهة خشونة حلق و شش مفيد است

و مصلحش جوارشات

و صمغ هر دو جالى و مغرى و در قطع سرفه مجرب و مقوى باه

و مفتت حصاة و محرك اشتها و رافع خشونت حلقوم و التيام دهندهء زخمهاى باطنى

و ضماد او جهة نيكوئى رنگ رخسار مؤثر

و اكتحال او مقوى باصره و رافع جرب چشم

و قدر شربتش يك مثقال است.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص-203

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و تفتيت حصات نافع زيرا كه خشونت سينه اگر از يبس باشد تغريه آن را مى‏ نمايد

و اگر از بلغم لزج چسبنده آن را تقطيع مى‏كند و جلا مى‏دهد و جهت سرفه مزمن با آب سرد بايد كه بياشامند.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 612

[pejuhesh237]

و آلوبالو قابض و مسكن تشنگى و حدة خون و صفرا و مقوى و رافع غثيان و التهاب

گيلاس تازه ملين است. آلوبالو عطش را تسكين مى‌دهد، حدت و حرارت خون و صفرا و آشفتگى، دل‌به‌هم‌خوردگى، قى صفراوى و

اسهال را تسكين مى‌دهد. مقوى معده و كبد گرم است. قابض است و نيروى قابضۀ خشك آن بيشتر از تازۀ آن است.


و دانه او را چون شيره گرفته با عشر آن رازيانه بنوشند جهة سنگ مثانه و حرقة البول بيعديل

و خشك او قابض تر و چون مغز دانه او را با پنبه كهنه نرم كوفته فتيلهاى باريك ساخته

در احليل بگذارد رافع جراحت مجارى بول و منقى بول المدة و حرقة البول


گر مغز هستۀ آن را كوبيده عصاره گرفته و با  ١ / ٠  وزن آن رازيانه بخورند براى خرد كردن سنگ كليه و مثانه

و التيام قرحه‌هاى مجراى بول و سوزش مجراى بول نافع است. قاعده‌آور مى‌باشد.

و گيلاس ملين طبع و سريع الاستحاله به خلط غالب و محرك باه محرورين

و بعد از طعام مورث تخمه و مضعف معده و جهة خشونة حلق و شش مفيد است

و مصلحش جوارشات

در مورد خواص آن معتقدند كه گيلاس براى رفع خشونت حلق و ريه مفيد است ولى چون معده را ضعيف و غذا را ترش مى‌نمايد

و مانع هضم سريع غذا مى‌شود، توصيه اين است كه بعد از غذا خورده نشود و اگر بى‌درنگ بعد از غذا خورده مى‌شود

براى رفع عوارض آن بايد از جوشانده يا دم‌كردۀ گياهان گرم و مقوى براى كمك به تسريع هضم غذا استفاده نمود.

و صمغ هر دو جالى و مغرى و در قطع سرفه مجرب و مقوى باه

و مفتت حصاة و محرك اشتها و رافع خشونت حلقوم و التيام دهندهء زخمهاى باطنى

و ضماد او جهة نيكوئى رنگ رخسار مؤثر

و اكتحال او مقوى باصره و رافع جرب چشم

و قدر شربتش يك مثقال است.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص-203

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و تفتيت حصات نافع زيرا كه خشونت سينه اگر از يبس باشد تغريه آن را مى‏ نمايد

و اگر از بلغم لزج چسبنده آن را تقطيع مى‏كند و جلا مى‏دهد و جهت سرفه مزمن با آب سرد بايد كه بياشامند.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 612


صمغ: اخلاط لزج را قطع مى‌كند، بنابراين براى رفع خشونت قصبه ريه نافع است ضمنا براى روشن شدن رنگ صورت و تحريك اشتها و خرد كردن سنگ مثانه نيز مفيد است.

اگر با آب سرد خورده شود، براى تسكين سرفه‌هاى مزمن مفيد است و مقدار خوراك آن  ۵  گرم است.

ماليدن آن براى افزايش ديد چشم و رفع خارش و جرب پلك مفيد است و ماليدن آن به پوست پاك‌كننده و جلادهنده است. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 2 ص 23-25

[pejuhesh237]

نظرى به باورهاى غير علمى و همچنين تحقيقات علمى جديد دربارۀ

خواص درمانى گيلاس در مغرب‌زمين

.در كتب طب سنتى يونان قديم آمده است كه پزشكان، گيلاس را براى درمان صرع تجويز مى‌نموده‌اند.

در قرن نوزدهم و در سالهاى  ١٩٢٠  و پس از آن در امريكا پزشكان از گيلاس سياه براى معالجۀ سنگ كليه و ناراحتى‌هاى كيسه صفرا

استفاده مى‌كردند. در  ١٩۵٠  دكتر لودويگ بلو در كتابى كه با عنوان گزارشهاى تكزاس در زيست‌شناسى و پزشكى منتشر كرده ادعا

نموده است كه او عده‌اى از بيماران مبتلا به نقرس را كه براى راه رفتن ناچار به استفاده از چرخ   بودند با تجويز خوردن  ٨ - ۶  گيلاس در روز

درمان كرده است و ما دام كه به خوردن گيلاس ادامه مى‌دادند نقرس از آنها دور بوده است.

دكتر لودويگ دربارۀ اين ادعاى خود هيچ گونه توجيه علمى ارائه نداده ولى اضافه مى‌كند كه حد اقل  ١٢  بيمار ديگر مبتلا به نقرس نيز كه

از رژيم گيلاس و يا خوردن عصارۀ گيلاس استفاده كردند شفا يافتند.

در مجلۀ پرى ونشن   نيز توصيه‌هايى در اين باره درج شده و به علاوه تعداد زيادى از مردم مبتلا به نقرس نيز اعلام كرده‌اند

كه با خوردن روزانه  ٢٠ - ١۵  عدد گيلاس قرمز يا سياه در ابتداى امر و سپس ده گيلاس در روز نقرس آنها كنترل شده است.

توجه شود كه نظريات فوق ظاهرا توجيه علمى جديد ندارد و فقط براى استحضار اهل تحقيق در اينجا آمده است

ولى آنچه كه در تحقيقات علمى جهان تحقق يافته اين است كه طبق آزمايشهاى علمى جديد كه دربارۀ خواص درمانى گيلاس شده

محقق شده است كه عصارۀ گيلاس يك ضد باكترى قوى بر ضد فساد دندان و يا به اصطلاح كرم‌خوردگى دندان است.

در يك بررسى علمى كه در مركز تحقيقات دندان‌پزشكى فورسيت   به عمل آمده دريافته‌اند كه عصارۀ گيلاس سياه تا  ٨٩  درصد فعاليت

آنزيمهايى كه موجب تشكيل پلاكهاى دندانى مى‌شوند متوقف كرده است.

پلاكهاى دندانى توده‌اى از موجودات ذره‌بينى سقزى‌شكل مى‌باشند كه در قسمت تاج دندان رشد كرده و تا ريشۀ دندان گسترش

مى‌يابند و پيشاهنگ كرم‌خوردگى و فساد دندان مى‌باشند. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 2 ص 25-26

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

.از نظر تركيبات شيميايى در برگهاى گيلاس باريوم  ١ وجود دارد و در ميوۀ آن  ١۵ - ١٠  درصد قند يافت مى‌شود.

در آلوبالو كه ترش است مقدار اسيدها بيشتر و بخصوص داراى اسيد سيانيدريك ) HCN( است.

در هستۀ آلوبالو مقدار HCN بيشتر و از نظر دارويى جانشين HCN مى‌باشد.

در برگ آلوبالو مقدارى پروسيك اسيد   كه همان اسيد سيانيدريك است وجود دارد و لذا عرق برگ آلوبالو از مسكنها مى‌باشد.

در گونۀ محلب از نظر تركيبات شيميايى كومارين، ساليسيليك اسيد، و آميگدالين وجود دارد.

در هريك صد گرم گوشت ميوۀ گيلاس شيرين خام مواد زير وجود دارد:

آب  ٨٠  گرم، پروتين  ٣ / ١  گرم، مواد چرب  ٣ / ٠  گرم، هيدراتهاى كربن  ١٧  گرم، خاكستر  ۶ / ٠  گرم، كلسيم  ٢٢  ميلى‌گرم، فسفر  ١٩ 

ميلى‌گرم، آهن  ۴ / ٠  ميلى‌گرم، سديم  ٢  ميلى‌گرم، پتاسيم  ١٩١  ميلى‌گرم، ويتامين A  ١١٠  واحد بين المللى، تيامين  ٠۵ / ٠  ميلى‌گرم،

رايبوفلاوين  ٠۶ / ٠  ميلى‌گرم، نياسين  ۴ / ٠  ميلى‌گرم، ويتامين C 10 ميلى‌گرم.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 2 ص 22