اقراص

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمن الرحیم

[pejuhesh237]

تحفه حکیم مومن:[/color][/b]

قسم ثانى از دستورات از جامع موسوم به تحفة المؤمنين كه آن مشتمل است بر تشخيصات ودستورات
در بيان اعمالى كه متعلق است به ادويهء مركبه
و اگر هر يك از مركبات ... هر علتى و مرضى را به دواى مفرد مداوا نميتوان نمود بنابراين موافق هريك بايد تركيب از مفردات كرده
و هر چند از مركب قليل الاجزاء مقصود حاصل شود بهتر از كثير الاجزاء است
و سبب كثرة اجزاء بسيار مى باشد مثل ادخال چيزی كه بدرقه دواى مقصود باشد و يا مصلح گردد يا معاون شود يا تقوية و نفوذ او منظور باشد و امثال آن از مايحتاج اليه از دفع كراهة طبع و حفظ قوت و اختلاف كيفية استعمال او
و بايد در مركبات اجزائی كه اصل و عمده باشد و از كبار ادويه باشد حذف نكنند مثل قرص افعى كه از ترياق كبير
و هر چه مفسد آن باشد داخل ننمايند مثل بلادر كه مفسد قرص افعى و اكثر ادويهء ترياق است
و هرچه از ادويه كه اثر هر يك ضد ديگرى باشد در قدر شربت مساوى نكنند كه فعل يكديگر را مانع نشوند مثل تساوى اجزاى مسهل با اجزاى قابض
و بايد طبيعت علل و طبيعت اعضاى معلوله طبيعت ادويه و خصوصيت آن به هر عضوى و خلطى و فصلى و مكانى و عادتى و سستى منظور باشد
و چون بعضى از ادويه شديد القوة اند مثل افيون و فرفيون
و بعضى ضد فعل دواى شديد القوه اند
و بعضى ضعيف القوة
و بعضى ضد فعل دواى شديد القوة
و بعضى كثير المنفعة و با منفعت خاص اند مانند غاريقون
و بعضى قليل المنفعة كه زياده از يك منفعت نداشته باشد
و بعضى شريف الفعل
و بعضى خسيس
و بعضى مشترك النفع اند با ديگرى
و بعضى در منافع منفرد
و بعضى مضعف قوة ادويهء نافعه اند
پس در تركيب شرط است كه از كثير المنفعة و شريف و از ضعيف القوة و كثير المنفعة قدر زياده داخل كنند
و از قوى القوه و قليل المنفعة كمتر
و از آنچه در منافع متفرد بود و از هر چه شريف الفعل قليل المنفعة باشد بقدر مقصود كنند
و از انچه قوة دواى نافعه را ضعف كنند بقدر ضرورت
و از دواى قوى كثير المنفعة و از ضعيف قليل المنفعة قدر متوسط كنند
و به دستور در مرعاة عضو عليل قلت و كثرت مقدار ادويه مختلف مى شود
چه هرگاه عضو بعيد باشد از دواى كثير المنفعة شريفهء ضعيف القوة قدری را زياده بايد کرد
و هر گاه عضو قريب باشد مثل معده و مرى بقدر اعتدال كنند
و اگر با كثرة منافع قوى القوة باشد از مقدار معتدل نيز كمتر بايد گردد
اما
طريق دانش مزاج مركبات آنست كه
اجزاء حاره و بارده و رطبه و يابسه هريك از مفرداة آن تركيب را از قرار قدر شربت آن حساب نمايند
و اقل را از اكثر وضع نموده
باقى را بر سمّى عدد ادويه كه عبارت از عدد شربت هر يك است قسمت كنند
و خارج قسمت از مزاج مركب دانند
مثل مزاج مركبى از زنجبيل كه در دويم گرم و خشك است
و كندر كه در سيم گرم و خشكست
و بنفشه كه در دويم سرد و تر است
هر گاه از زنجبيل دو شربت باشد
و از كندر و بنفشه يک شربت
اجزاى حارهء اين مركب يازده
و بارده شش
و يابسه مثل حاره
و رطبه مانند بارده خواهد بود
بدينصورت
حاره(11 جرو) بارده(6 جزو) رطبه(6 جزو) يابسه(11 جزو) زنجبيل(شربت که هر شریت حکم مفردی دارد) كندر( یک شربت) بنفشه( یک شربت) اجزاء حاره(زنجبیل 6 جزو)یابسه( زنجبیل 6 جزو) اجزاء حاره(کندر 4 جزو) يابسه(کندر 4 جزو) اجزاء حاره(بنفشه 1 جزو) يابسه(بنفشه 1 جزو) بارده(زنجبیل 2 جزو) رطبه(زنجبیل 2 جزو) بارده(کندر 1 جزو) رطبه(کندر 1 جزو) بارده (بنفشه 3 جزو)رطبه(بنفشه 3 جزو)
پس چون اقل كه اجزاء بارده و رطبه است از اكثر كه حاره و يابسه است كم شود
پنج جزو از حاره و پنج جزو از يابسه(+باقی) ميماند
و چون پنج را به سمّى عدد ادويه كه به حسب عدد شرباة چهار است قسمت كنند
خارج قسمت يك و ربع است
پس مزاج مركب مذكور در اوايل درجهء دويم گرم و خشك خواهد بود و على هذا القياس
اما
طريق دانش قدر شربت مركبات آنست كه
بعد از تحقيق وزن و عدد شربات مفردات آن جزوى از مركب اخذ نمائيم كه نسبت آن به مجموع وزن مركب چون نسبت واحد باشد به عدد شربات
مثلا وزن مجموع او سى درهم باشد و عدد شربات مفردات ده جزو چون واحد را نسبت به ده كه عدد شرباتست نسبت عشر است پس از سى كه وزن مركب است عشر اخذ نموديم كه او سه درهمست
و اگر فرضا عدد شربات سى باشد و وزن مركب ده شربت آن مركب ثلث م خواهد بود زيرا كه نسبت ثلث به ده چون نسبت واحد است به عدد شربات كه سى باشد

کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص228-299

[pejuhesh237]

تحفه حکیم مومن:

اقسام قرص مثل اقسام حب است و حد وسط سفوف و معاجين اند و مخترع او اندروماخس قديم است
و انچه مشتملست بر ادويهء كبار و ذوالخاصیة و افيون دار قوتش تا چهار سال باقيست
و مسهله و غيره اقسام آن در بقاى قوت مثل حبوبند
و حفظ قوه ادويه در قرص زياده بر سفوفست

کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم- ص324

[pejuhesh237]

تحفه حکیم مومن:

قرص افعى
در اول سيم گرم و خشك
و ملطف و مبهى و مقوى حرارة غريزى و پادزهر سموم
و جهة بقاياى جذام و رفع تحليل خلط محترق بطريق دفع به ظاهر جلد نافع
قوتش تا دو سال باقيست و بعد از شش ماه استعمال نمايند
و بعد از تحويل شمس به حمل افعى ماده را صيد بايد نمود
و بلافاصله ايام بعيده سرش را با دنبالش بسته بر روى تخته بقدر چهار انگشت از سر و چهار انگشت از دنباله يک ضرب قطع كنند
و پوستش را بيرون كرده به آب بشويند
و با اندكى شبت و نمك در ديك سنگى يا سفالين بجوشانند تا مهرا شود
پس استخوان را دور كرده گوشت او را با ربع او نان ميدهء خشك در هاون سنگ با مرق او مهرا بكوبند تا يكسان شود
و قرصى بقدر يك مثقال بسازند
و در روى پرويزن خشك كرده در شيشه ضبط نمايند
و در وقت ساختن دست را به روغن بلسان چرب كنند
و اگر نباشد به روغن زيتون كهنه
و بايد افعى قوى الحركة باشد و گردنش باريك و چهار دندان داشته باشد كه علامت مادگيست
و اشقر و سياه و ابلق و سرخ بكار نمى آيد

کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم- ص324

[pejuhesh237]

تحفه حکیم مومن:

قرص اسقيل
كه از اجزاى ترياق فاروقست
جهة سموم و ربو و عسر نفس و جبر كسر نافع
و جهة استسقا بيعديل
عنصل مشوى در خمير گرفته را كوبيده به وزن او آرد کرسنه با شراب معجون ساخته
با روغن گل دست را چرب نموده قرص سازند
و بدل شراب مثلث ميتواند بود
و اندروماخس حكيم اسقيل را دو وزن و آرد کرسنه را يک وزن كرده

کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم- ص324

[pejuhesh237]

تحفه حکیم مومن:

قرص اندروخورُون
كه از اجزاى ترياق فاروقست
جهة گزيدن هوام و ادويهء قتاله و تخفيف سم
و تنقیه اعضاى رئيسه و ضعف جگر و استسقا و تفتیح سدد نافع است
و نسخهء او مختلف و بهترين نسخها از حنين بن اسحق است كه صاحب كامل الصناعة ترجيح داده
دارشيشعان قصب الذريره اسارون عود بلسان سليخه جعده مصطكى فو از هر يك ٦ ل فقاح اذخر زعفران از هر يك ١٢ ل
دارچينى حماما مرصاف از هر يك ٢٤ ل
اقحوان بيست ل
سنبل الطيب ١٦ ل
با شراب يا نبیذ عسل يا جمهورى قرص بسازند

کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم- ص324

[pejuhesh237]

تحفه حکیم مومن:

قرص اندروجون الملك
كه مؤلف آن به اسم پادشاه آن عصر تاليف كرده
و جزو اعظم ترياك غرزه و بعضى معاجين كبار است
مقوى معده و دماغ و جگر و با قوة ترياقيه
و جهة علل باردهء اعضاى رئيسه مفيد
بابونهء سرخ و سفيد سماق بيدانه مرصاف اسارون انيسون اشنه قصب الذريره عود بلسان بالسويه با شراب جمهورى با مثلث يا نبیذ قرص بسازند

کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم- ص324

[pejuhesh237]

تحفه حکیم مومن:

قرص لك
كه از اجزاى معاجين كبار است
فيلجوش كه لوف باشد يک جزو لك مغسول دو جزو
با شراب يا جمهورى يا مثلث قرص بسازند

کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم- ص324

[pejuhesh237]

تحفه حکیم مومن:

قرص آذر معمو
كه از جملهء اجزاى مخلصه است كه سوطيرا گويند
ملطف و مفتح و جهة استسقا و امراض جگر و سپرز و معده نافع
و ضماد او محلل اورام بارده
و جهة درد سر بلغمى و نزلات قديم بسيار مؤثر است
حماما دار شيشعان قسط تلخ قصب الذريره فلفل سفيد قرنفل نانخواه از هر يك ٣ ل
دارچينى مصطكى زعفران مرصاف از هر يك ٦ ل
فو يك ل
سنبل الطيب ساذج هندى از هر يك 7 ل
با شراب يا امثال آن از مذكورات قرص بسازند

کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم- ص324

[pejuhesh237]

تحفه حکیم مومن:

قرص اقروقومعما
يعنى قرص زعفران
از جملهء اجزاء دواء الخطاطيف است در خواص مانند آذر معمو و بعضى هر دو را به اين اسم خوانده اند
زعفران دارچينى بيخ سوسن اسمانجونى ساذج هندى از هر يك دو ل
گلسرخ حماما قسط تلخ از هر يك 1 ل
مرصاف ٤ با شراب و مانند آن به دستوری كه گذشت قرص بسازند
(+قرص قوفیون از اجزای مثرودیطوس است مفتح و ملطف و محلل و منقی احشاء و جهت امراض بارده اعضا رئیسه نافع با قوه تریاقیه است ص مویز ... ل علک البطم 14 ل مرصاف ... جزو هریک 12 ل دارچینی مقل از ...)

کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم- ص324