نعنع

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

Mentha piperita l

نعنع‏ : گياهى است از خانوادۀ Labiatae

به فتح دو نون و سكون دو عين مهمله و آن را نعناع نيز

فارسی:هزارپا و به شيرازى راقوته نامند.

عربی:نعناع- لمام

یونانی:مشى


انگلیسی:Peppermint


فرانسه:Menthe poivree

آلمانی:Pfefferminze

ایتالیائی:M.Prima-Menta peperina-Menta pepe

[pejuhesh237]

و لطيفترين نباتات و در همه افعال قويتر از پودنه . کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص256-257



‏ نباتى است معروف برى و بستانى مى‏باشد برگ برى آن خشن‏تر و كوچكتر

و بستانى نازكتر و نرم‏تر و بهترين آن تازه املس بستانى آنست.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 773


گیاهی است علفی،پایا،و دارای ساقه های بر دونوع خزنده و زیر زمینی که از نوع اول آن در محل گره ها دسته ای از ریشه ها ی نابجا به درون زمین نفوذ کرده است

از سمت مقابل ان ، یک شاخه قائم و برگدار و کوچک خارج می شود که خاتمتا منجر به پیدایش پایه های علیحده در فواصل مختلف ساقه خزنده،در محل پیدایش ریشه های نابجا میگردد.

برگ های ان متقابل،بیضوی،نوک تیز،دندانه دار،کمی پوشیده از کرک،به درازای 4 تا 7 سانتی متر و به عرض 2 تا 3 سانتی متر است. ابعاد مذکور در شاخه های گلدار نیز کمتر از شاخه های عقیم است.

ازکلیه قسمت های هوائی این گیاه بوی معطر و مطبوع استشمام می شود ولی اگر جویده شود عاوه بر بوی اسانس احساس خنکی نیز در مخاط دهان میگردد.

ساقه این گیاه چهار گوش و به رنگ قرمزمایل به بنفش یا مایل به ارغوانی است و در محل هر یک از گره های ان دو برگ متقابل دیده می شود .

گل های ان در ماههای مرداد و شهریور ظاهر می شود رنگ گلی روشن یا کم و بیش ارغوانی مایل به بنفش دارند و به تعداد زیاد نیز در مجاور یکدیگر به نحوی مجتمع می شوند

که مجموعا در قسمت انتهایی ساقه ها به صورت سنبله های با شکل ظاهری بیضوی نوک تیز جلوه میکنند .

برخی از شاخه های این گیاه عقیم و عاری از گل می باشد .

این گیاه دارای فرمها و واریته های متعددی است که از بین انها دو گیاه زیر از نظر تولید اسانس بر سایرین ترجیح دارد:

1-Mentha piperita (نعنا کوهی ) فرم اول گیاه مذکور موسوم است و از اختصاصات ان این است که ساقه و برگ ان دارای لکه های مشخص می باشد

و مانند ان است که اعضای گیاه به رنگ نوعی قهوه ای که تا ارغوانی مایل به بنفش یا سیاه تغییر میکند . الوده شده باشد .

گل های ان نیز به رنگ قرمز قهوه ای است.

فرم دوم به Menthe poivree blanche (نعنا فلفلی ) موسوم است . ساقه و برگ های ان رنگ سبز دارد ولی گل هایش بع رنگ سفید است .

بو و عطر این گیاه کاملا متمایز از فرم اولی و ملایمتر و مطبوع تر است.

تکثیر گیاهان مذکور به ندرت از طریق بذر و معمولا به کمک ساقه های خزنده و هوائی انها صورت میگرد. از ساقه های خزنده گیاه طوری که ذکر شد ریشه ها نابجا در محل تماس انها با زمین خارج می شود

که در خاک فرو میرود . با این عمل در پاییز یعنی در زمانی گه گیاه اصلی در شرف از بین رفتن است اطراف انها از یک حلقه پایه های جوان ریشه دار احاطه می شود

که خود باعث میگردد زمین زراعتی به سرعت از گیاه مذکور مستور گردد.

برای تکثیر گیاهان مذکور معمولا تعدادی چندی در انها را در محل مساعدی میکارند و سپس پایه های جوان حاصل را که دارای ساقه ای به درازای 10 تا 15 سانتی متر همراه باریزوم و ریشه اند از گیاه اصلی

جدا میکنند و به زمین زراعتی منتقل میکنند

برداشت محصول اگرمنظور ، اسانس گیری از گیاهان مذکور باشد 2 مرتبه در سال در فواصل ماههای تیر تا شهریور صورت می گیرد.

بدنی نحو که با داس های مخصوص و یا وسائل مکانیکی جدید در امریکا قسمت هوایی گیاه را قطع می کنند و گاهی نیز این عمل را 3 مرتبه در سال در ماههای خرداد ، مرداد و مهر انجام میدهند .


.گیاهان دارویی دکتر زرگری جلد چهارم ص8

[pejuhesh237]

.و در ايران در آذربايجان نزديك تبريز و در بلوچستان به طور خودرو مى‌رويد.


در حال حاضر نعنا به صورت وسيع و تجارتى در رومانيا، اغلب ايالات امريكاى شمالى،

انگلستان، فرانسه، مصر، آرژانتين، شوروى، بلغارستان و مراكش كاشته مى‌شود.

در ايران نيز براى مصارف داخلى و بيشتر به عنوان ادويه در اغلب مناطق كشور به ميزان محدودى مى‌كارند.

Mentha spicata L. نيز در آذربايجان در اطراف تبريز و در بلوچستان مخلوط با M. Viridis مى‌رويد.

Mentha aquatica L. كه به فرانسوى Menthe aquatique ناميده مى‌شود در سرتاسر شمال ايران و ساير مناطق به حالت خودرو مى‌رويد.

 ۶ . Mentha arvensis L. كه در بلوچستان به حالت خودرو ديده مى‌شود

و واريته‌اى از آن به نام Mentha arvensis var piperascens Malinvaud در مساحت وسيعى در ژاپن، تايوان، برزيل، استراليا

و امريكاى شمالى به منظور تهيه مانتول كاشته مى‌شود. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 288-289

[pejuhesh237]

سرشاخه گلدار و برگ تازه گیاه ،اثر نیرو دهنده،مقوی معده، باد شکن و ضد تشنج دارد.

اسانس مانت به مقدار 1 تا 3 قطره مخلوط در یک نوشابه ساده در طی چندیم مرتبه در شبانه روز به عنوان مقوی معده و باد شکن

و ضد عفونی کننده و رفع دل پیچه ها و اسهال ساده و داروی اختصاصی رفع حالت چنگ زدگی در معده مصرف می شود .

از اسانس مانت در تهیه قرص ها و اب نبا ت ها و الیکسیرها و گرد دندان و محلول های زیبایی و عطرها و بم ترانکی و شربت مانت و الکلاتور و ولنرر و غیره استفاده به عمل می اید .

مانتول اثر ارام کننده دردهای موضعی داشته واز ضد عفونی کننده های خوب یه حساب میاید.

از مانتول به صورت مداد یا پماد برای رفع دردهای عصبی سطحی و سردرد های یک طرفه و سیاتیک و رفع دندان درد استفاده می شود

ضمنا ان را به صورت گرد و به صورت استنشاق و بالا کشیدن از بینی یا محلول های روغنی در بیماریهای گلو و بینی و سینوزیت حاد و بیماریهای منشا وجود طفیلی در پوست سر و غیره به کار می برند .

مانتول در مصارف داخلی دارای اثر رفع حالت استفراغ زنان باردارمسکن سرفه و دردمعده است ولی چون مخاط معده را تحریک مینماید مصرف ان توصیه نمیگردد. گیاهان دارویی دکتر زرگری جلد 4 ص 12



از نعنا براى ،آنفلوانزا، سينوسيتيس   ، ناراحتى‌هاى اعصاب در بچه‌ها، خونريزى از بينى و به عنوان ضد سم در موارد گزيدگى و نيش حشرات،

بيمارى‌هاى بينى و گلو، سردرد و دردهاى چهره استفاده مى‌شود.

دم‏كرده برگ نعنا

برگ نعناى خشك 5 گرم، آب‏جوش 1000 گرم مخلوط كرده دم نموده و در عرض روز چندين بار هربار يك فنجان ميل شود محرك و معرق بسيار خوبى است.

دم‏كرده مركب نعنا

برگ خشك نعنا 8 گرم، آب‏جوش 250 گرم را مخلوط نموده و 15 دقيقه دم كنند و صاف نمايند و سپس آن را به 8 گرم قند و 15 گرم تنطور هل اضافه نمايند.

اين مخلوط را دو قسمت كرده و در دو دفعه ميل نمايند محرك و بادشكن خوبى است.

تنطور نعنا

الكل 56 درجه 50 واحد، اسانس نعنا 15 واحد، برگ تازه اسفناج 10 واحد همه را خيسانده و با فشار از پارچه گذرانيده و با كاغذ صاف كنند تنطورى حاصل مى ‏شود

كه به عنوان محرك و بادشكن و ضد تشنج بسيار مفيد است و در هربار 5- 2 گرم آن را با شربت قند مى ‏توان مصرف نمود.

قرص نعناى فلفلى‏

قند كوبيده نرم 100 واحد، اسانس نعنا 1 واحد، لعاب صمغ عربى 10 واحد.

ابتدا اسانس را با 10 واحد قند مخلوط كرده و با باقى قند و لعاب خميرى مى ‏سازند و قرصهاى يك گرمى درست مى‏كنند.

اين قرصها خوشمزه، گوارا، محرك و ضد تشنج و براى رفع بدبويى نفس مفيد است و از 10- 2 عدد آن را مى ‏توان مصرف نمود.

مخلوط يك واحد مانتول و يك واحد تيمول محلول ضدعفونى‏ كننده‏اى است كه براى بينى و حلق مفيد است. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 293

[pejuhesh237]

در آخر دويم گرم و خشك کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص256-257

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و با رطوبت فضليه.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 773

[pejuhesh237]

.در کودکان و خردسال و نوزادان باید از مصرف مانتول در مصارف داخلی و استعمال خارج خوداری به عمل اورد زیرا مانتول با تاثیری که بر روی مخاط حلق و بینی میکند

میتواند به طور رفلکس موجب توقف حرکات تنفسی و قلب گردد.

ضمنا عوارض شدید و حتی منجر به مرگ نیز به به کاربردن ان در کودکان خردسال و نوزادان شیرخوار پیش امده است.

مانتول اگر به مقدار زیاد مصرف شود فشار خون بالا و انرژقلب را بالا می برد و موجب بروز حالت تهوع ، استفراغ، دردمعده،

فلج شدن حساسیت ها ، حرکات ارادی و رفلکس ها میگردد که خانمتا ممکن است منجر به مرگ شود . گیاهان دارویی دکتر علی زرگری جلد 4 ص12

[pejuhesh237]

و به غايت مقوى معده و دل و قوة ماسكه

و هاضمه و فم معده و مفرح و مرقق خون غليظ و محلل مواد بارده

و رياح معده و محرك باه و آروغ و كشنده اقسام كرم شكم


و آب او با سركه قاطع نفث الدم

و شرب دو سه شاخ او با آب انار ترش ممكن فواق و غثيان

و قى و هيضه و مشهى و مسكن درد معده و خفقان معدى

و وجع الفؤاد و جهة درد سينه و پهلو و نضج رطوباه قصبه ريهء (+ و سینه)

و تنقیهء آن مفيد خصوصاً چون با پرسياوشان بجوشانند

و چون دو شاخ آن را در شير بمالند مانع انجماد او و با سركه و ترشيها رافع ضرر انست به اعصاب

و با لبنيات رفع مضرت او می كند و ضماد او مقوى معده

و با آرد جو جهة جراحات و ادرار فرمودن شير منجمد پستان و نضج دمل

و با نمك جهة گزيدن سگ ديوانه و ممضوع او جهة گزيدن عقرب

و به تنهائى جهة بواسير به غاية نافع و رافع درد سر بارد

و با مويز جهة ورم انثيان و درد آن

و حمول او قبل از جماع مانع حمل

و قطور او با ماء العسل جهة درد گوش

و سعوط يكدانگ از عصارهء او با روغن گل سرخ تا

سه دفعه جهة خنازيري كه در گردن (+ظاهر گردد) به غايت مؤثر

و گويند مولد رياح است و مصحلش كرفس

و بدلش پودنه نهرى و شربتش تا دو مثقال است. کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص256-257

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

طلاى آن بر پيشانى خصوص با آرد جو جهت درد سر بارد

و ماليدن آن بر زبان رافع خشونت آن

و خاييدن آن رافع درد دندان آشاميدن

عصاره آن قاطع نزف الدم و نفث الدم و جهت درد سينه و پهلو

و با سركه قاطع نزف الدم

و چون با قدرى عود و يا مصطكى بخايند فواق و خفقان را زايل كند

و مقوى دل و مفرح و يرقان را مفيد و تقويت باه بخشد و با حب الرمان نيز جهت هيضه

و ضماد آن مسخن و مقوى معده و اشتها و به تنهايى جهت بواسير

و اكثار آن مولد حكه در گلو، . ضماد آن با آرد جو جهت خراجات

و نضج دماميل و شراب و عرق آن در قرابادين كبير ذكر يافت و سكنجبين آن نيز.[size=85]کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 773
[/size]

[pejuhesh237]

و به غايت مقوى معده و دل و قوة ماسكه

و هاضمه و فم معده و مفرح و مرقق خون غليظ و محلل مواد بارده

و رياح معده و محرك باه و آروغ و كشنده اقسام كرم شكم


و آب او با سركه قاطع نفث الدم

و شرب دو سه شاخ او با آب انار ترش ممكن فواق و غثيان

و قى و هيضه و مشهى و مسكن درد معده و خفقان معدى

و وجع الفؤاد و جهة درد سينه و پهلو و نضج رطوباه قصبه ريهء (+ و سینه)

و تنقیهء آن مفيد خصوصاً چون با پرسياوشان بجوشانند

و چون دو شاخ آن را در شير بمالند مانع انجماد او و با سركه و ترشيها رافع ضرر انست به اعصاب

و با لبنيات رفع مضرت او می كند و ضماد او مقوى معده

و با آرد جو جهة جراحات و ادرار فرمودن شير منجمد پستان و نضج دمل

و با نمك جهة گزيدن سگ ديوانه و ممضوع او جهة گزيدن عقرب

و به تنهائى جهة بواسير به غاية نافع و رافع درد سر بارد

و با مويز جهة ورم انثيان و درد آن

و حمول او قبل از جماع مانع حمل

و قطور او با ماء العسل جهة درد گوش

و سعوط يكدانگ از عصارهء او با روغن گل سرخ تا

سه دفعه جهة خنازيري كه در گردن (+ظاهر گردد) به غايت مؤثر

و گويند مولد رياح است و مصحلش كرفس

و بدلش پودنه نهرى و شربتش تا دو مثقال است. کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص256-257

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

طلاى آن بر پيشانى خصوص با آرد جو جهت درد سر بارد

و ماليدن آن بر زبان رافع خشونت آن

و خاييدن آن رافع درد دندان آشاميدن

عصاره آن قاطع نزف الدم و نفث الدم و جهت درد سينه و پهلو

و با سركه قاطع نزف الدم

و چون با قدرى عود و يا مصطكى بخايند فواق و خفقان را زايل كند

و مقوى دل و مفرح و يرقان را مفيد و تقويت باه بخشد و با حب الرمان نيز جهت هيضه

و ضماد آن مسخن و مقوى معده و اشتها و به تنهايى جهت بواسير

و اكثار آن مولد حكه در گلو، . ضماد آن با آرد جو جهت خراجات

و نضج دماميل و شراب و عرق آن در قرابادين كبير ذكر يافت و سكنجبين آن نيز.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 773



به‌طور كلى گياهى است گرم‌كننده، مقوى دل، رقيق‌كنندۀ خون غليظ،

اگر چند قطره از عصارۀ آن مخلوط با آب عسل در گوش چكانيده شود درد گوش را تسكين مى‌دهد و اگر برگ آن به زبان ماليده شود خشونت زبان را از بين مى‌برد.

جويدن آن موجب تسكين درد دندان است.

آشاميدن عصارۀ آن خونريزى را قطع مى‌كند بخصوص اگر از سينه خون بيايد و براى تسكين درد سينه و پهلو مفيد است.

خوردن جوشاندۀ آن مخلوط با پرسياوشان براى دردهاى قلب و خفقان معدى و تقويت معده و افزايش نيروى ماسكه و هاضمه

و تحليل و دفع بادهايى كه در معده جمع مى‌شود بسيار نافع است.

براى كشتن انواع كرمهاى شكم مؤثر است. اگر  ٣ - ٢  شاخۀ آن با آب انار ترش خورده شود براى تسكين سكسكه و دل‌به‌هم‌خوردگى و قى نافع است.

اگر با سركه و ترشى‌ها خورده شود رفع ضرر آنها را از جهت سردى مى‌نمايد و به همين دليل در سكنجبين مى‌جوشانند.

نعنا تنفس را سريع كرده و بدن را گرم مى‌كند و ترشح مخاط را كم مى‌كند و موجب نقصان ترشح مى‌گردد.

ولى در عين حال ادرار را زياد مى‌كند و تعريق پوست را افزايش مى‌دهد

و به همين علت آن را در موارد اختلالات ضعفى و عصبى معده و در هنگام شيوع وباى آسيايى (التور) استعمال مى‌كنند.

در اين قبيل موارد اگر  ٢  گرم نعناى خشك را با حدود  ٣٠  گرم آب جوشانده دم كنند و آن را صاف نموده با كمى قند شيرين نمايند و بخورند بسيار مؤثر است.

در فرانسه  ٢٠ - ١٠  گرم نعنا خشك را در يك ليتر آب‌جوش دم‌كرده به عنوان ضد اسپاسم در موارد سوءهاضمه و قولنج

و دردهاى روده يا Coliques intestinales يك فنجان صبح و يكى عصر مى‌خورند.

دم‌كردۀ برگ نعنا

برگ نعناى خشك  ۵  گرم، آب‌جوش  ١٠٠٠  گرم مخلوط كرده دم نموده و در عرض روز چندين بار هربار يك فنجان ميل شود محرك و معرق بسيار خوبى است.


دم‌كردۀ مركب نعنا

برگ خشك نعنا  ٨  گرم، آب‌جوش  ٢۵٠  گرم را مخلوط نموده و  ١۵  دقيقه دم كنند و صاف نمايند و سپس آن را به  ٨  گرم قند و  ١۵  گرم تنطور هل اضافه نمايند.

اين مخلوط را دو قسمت كرده و در دو دفعه ميل نمايند محرك و بادشكن خوبى است.

تنطور نعنا

الكل  ۵۶  درجه  ۵٠  واحد، اسانس نعنا  ١۵  واحد، برگ تازه اسفناج  ١٠  واحد همه را خيسانده و با فشار از پارچه گذرانيده

و با كاغذ صاف كنند تنطورى حاصل مى‌شود كه به عنوان محرك و بادشكن و ضد تشنج بسيار مفيد است و در هربار  ۵ - ٢  گرم آن را با شربت قند مى‌توان مصرف نمود.

قرص نعناى فلفلى

قند كوبيده نرم  ١٠٠  واحد، اسانس نعنا  ١  واحد، لعاب صمغ عربى  ١٠  واحد.

ابتدا اسانس را با  ١٠  واحد قند مخلوط كرده و با باقى قند و لعاب خميرى مى‌سازند و قرصهاى يك گرمى درست مى‌كنند.

اين قرصها خوشمزه، گوارا، محرك و ضد تشنج و براى رفع بدبويى نفس مفيد است و از  ١٠ - ٢  عدد آن را مى‌توان مصرف نمود.

مخلوط يك واحد مانتول و يك واحد تيمول محلول ضدعفونى‌كننده‌اى است كه براى بينى و حلق مفيد است. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 293-294


[شراب النعنع‏]
شراب النعنع در نفع اقوى از شراب فودنج است و در فودنج ذكر يافت‏
شراب النعنع شرف كبير صاحب خلاصة التجارب كفته كه اين از مخترعات والد منست‏
صنعت آن‏
پوست بيخ كبر ده درم پوست بيخ باديان سى درم پوست بيخ كاسنى بيست درم اصل السوس مقشر ده درم بزر باديان بزر شبت نانخواه بزر كاسنى سياه دانه از هريك پنج درم نعناع تر دو دسته كل سرخ پانزده درم انجير ده عدد مويز سياه ده درم عناب پنجاه عدد سپستان بيست عدد زرشك منقى الو از هريك پانزده درم سيب امرود شفتالو از هريك سه عدد ماء الرمانين سركه و دوشاب از هريك پياله آب سماق نيم پياله شهد و قند آن مقدار كه چاشنى‏دار شود اصول را نيم‏كوب نموده در پنج من خراسان آب بجوشانند ساعتى نيك آن كاه جمله را نيكو بپالايند و قند و شهد را اضافه نموده بقوام اورند و از آتش فرود اورده ورق نعناع خشك سه درم در آن بپاشند و برهم زنند و خشك ساخته در ظرف چينى يا شيشه نكاه دارند و در اثناى جوشانيدن اكر آب كمى كند قدرى آب اضافه كنند
[شراب نعناع شرف صغير]
شراب نعناع شرف صغير صاحب خلاصة التجارب كفته كه از مخترعات اهل رى است‏
صنعت آن‏
اصل السوس خراشيده مرضوض پوست بيخ كاسنى تر از هريك ده درم پوست بيخ باديان تر بيست درم بيخ كرفس پنج درم عناب بيست و يك عدد امرود و سيب و به از هريك يك عدد تخم كراويا پنج درم پوست نارنج نيم درم نعناع خشك يك دسته آب انار شيرين كوچك آب انار ترش سركه از هريك نيم پياله شهد ابلوج آن مقدار كه چاشنى‏دار و خوش طعم كردد اول بيخها را نيم كوفته در سه من آب يك شبانه‏روز بخيسانند پس بجوشانند و بعد از ساعتى عناب و تخم كراويا و پوست نارنج را بيندازند و بعد از لمحه نعناع و بعد از نيم ساعت كه بجوشد جمله را صاف كنند و باقى اجزا را بيندازند و چاشنى كرده بقوام اورند و در ظرف چينى يا كاشى نكاه دارند شربتى يك ملعقه‏
[عرق النعنع‏]
عرق النعنع اقوى از عرق فودنج است و آن نيز ذكر يافت و هم‏چنين ساير تراكيب و سكنجبين منعنع در سكنجبينات نيز مذكور شد.کتاب قرابادین کبیر ص 1265

[pejuhesh237]

.