و آن بیخ ريباس است
و بهترين او چينى است كه سرخ مايل به زردى ثقيل الرايحه باشد
و بعد از آن قسم تركى زعفران رنگ كم بو
و بعد از آن خراسانى و زبونترين او زنجى سیاه و براق صلب است
و ريوند دواب خشبى كثيف می باشد
و بيخ ريباس آنچه قريب بظاهر زمين است باريك و سياه و غير متشابه به ريوند است
و چون به قدر دو سه زرع حفر نمايند ريوند ظاهر می شود
كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص124متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:
و اكثر چوپانان و مردمي كه بدان نواح مى‌باشند و آن را مى‌شناسند بيخ آن را برمي اورند
و مى‌كويند كه بعد حفر زمين اول بيخ باريك سياه رنكى ظاهر مى‌كردد و از ان ريشها به اطراف در زمين رفته چون دو سه ذرع ديكر بكاوند
بر سر آن ريشها كرهها بشكل شلغم بزرك و كوچك برميايد آنها ريوند است برآورده هريك را بريده به دو قطعه و يا سه قطعه
و يا زياده كه سوراخ كرده براى سهولت باربردارى و آنكه بزودى خوب خشك كردد و كرم نزند و فاسد نشود و بر كردن حيوانات مى‌آويزند
و لهذا اكثر قطعهاى آن سوراخ‌دار مى‌باشد و بهترين همه خطائي و چيني و تبتي آنست كه قطعهاى آن بزرگ شبيه بسم اسپ
و رنك آن سرخ مائل بتيركي و زردى و تندبو و سنكين مستوى الاجزا و جوهر آن ما بين صلابت و رخاوت باشد
و چون بخايند بدشوارى نرم كردد و لزج باشد و چون ممضوغ آن را بر انكشت و يا بر عضو ديگر و يا بر پارچۀ بمالند زرد گرداند
و چون بشكنند موضع كسر آن زرد اندك مائل به تيرگي باشد و اين مستعمل اطبا است
و قوت آن تا يك سال باقي مى‌ماند پس ضعيف مى‌كردد و ماميران حافظ قوت آنست كه با آن نكاه دارند
و آنچه برخلاف اين اوصاف باشد زبون و غير مستعمل و گفته‌اند آنچه مشهور به زنجي آنست
از جهت رنك آنست كه سياه است نه از جهت آنست كه منبت آن زنج است و اين مشابه آنست در اكثر افعال و مخالف آنست
در هشاشت و خفت و رنك و بهترين اين آنست كه صلب سنگين و موضع قطع آن سياه و مانند شاخ باشد
و در دير كوبيده و خائيده شود و آنچه معروف به تركي و فارسي است نه از ان جهت است كه منبت آن آن بلاد است
بلكه از ان جهت است كه بدان بلاد مى‌آورند
و از ان بلاد بجاى ديكر نقل مى‌نمايند و اين در ميان هر دو صنف است در صنفات مذكوره و اندرون و بيرون آن هر دو بسيار زرد
و بهترين اين آنست كه موضع قطع آن و ممضوغ آن نيز بسيار زرد و كرم ناخورده باشد و يك صنف ديگر است كه از عمان مى‌آورند
و راوند شامي نامند و آن عروق خشن طولاني بغلظت انگشتى قويتر از ان نيز و صلب اغبر كمد اللون و موضع كسر آن املس
و ظاهر آن زرد آميخته بزرقت مى‌باشد و اين مشهور براوند دواب است براى آنكه بباطره آن را در امراض كبد دواب مستعمل دارند
عصارۀ صنف اول كه بطبيخ ترتيب دهند تا غليظ كردد بهتر است از آنكه بكوبند و بسايند و بسيار طبخ دهند تا منجمد گردد
و تازۀ آن تا يك سال نيكو است و كهنۀ دو سالۀ آن ردى و مضر
کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 443ريواس يا راوند گياهى است چند ساله داراى ساقهاى بلند تا يك متر و بيشتر، ساقه زيرزمينى متورم و ضخيمى دارد.
برگهاى آن بزرگ، پهن، پنجهاى، كناره آنها دندانهدار است و به صورت مجتمع در قسمت قاعده گياه قرار دارند،
دمبرگها دراز و گوشتى و قرمز ارغوانى هستند. ساقههاى مولد گل از درون انبوه برگها خارج شده و به 3- 2 متر ممكن است برسند
در قسمت فوقانى محور اين ساقهها گلهاى خوشهاى به رنگ سبز مايل به زرد و مايل به قرمز ظاهر مىشود.
تكثير ريواس و ريوند از طريق كشت بذر ولى معمولا با كشت سوش گياه در خزانه و انتقال به مزرعه انجام مىگيرد
و چون قوه ناميه بذر كمتر از سه سال است، اگر تكثير با بذر انجام مىشود بايد دقت شود، بذر تازه باشد.
ريوند گياه كوهستانهاى سرد است ولى در دوره رويش احتياج به آفتاب دارد، بنابراين بايد در نقاط آفتابگير كاشته شود.
دوران رويش بسته به شرايط اقليمى 5- 4 ماه است يعنى از اواسط بهار تا اوايل زمستان ولى براى رشد كافى ساقههاى زيرزمينى
به سرماى زمستان احتياج دارند. معمولا در خاك مرغوب و زراعت خوب از هر گياه 8- 6 كيلوگرم ساقه زيرزمينى ضخيم
براى مصارف دارويى مىتوان تهيه كرد. گياه در دوران رويش احتياج به آب فراوان دارد.
مشخصات انواع ريوند در بازار
1. ريوند چينى به شكل قطعاتى است مدور به رنگ زرد چرك و خيلى سخت.
طعم آن تلخ و زير دندان به شدت صدا مىكند (صداى خرد شدن بلورهاى اكسالات آهك است).
رنگ گرد آن پس از كوبيدن ريوند، نارنجى و معمولا در يك طرف هر قطعه ريوند سوراخى است
كه محل آويزان كردن آن در موقع خشك كردن بوده است.
2. ريوند مسكو كه در حقيقت آن هم ريوند چينى و نوع مرغوب آن است ولى چون از تاتارستان به سيبرى و از آنجا به بازار ايران مىآيد،
آن را ريوند مسكو نامند و به شكل قطعات نامنظم به رنگ زرد تيره است اگر شكسته شود مقطع آن مانند مرمر سفيد و زرد،
بوى آن تهوعآور و طعم آن تلخ و قابض و بزاق را مانند زعفران رنگين مىكند.
اين نوع را ريوند تاتارRheum tataricum نيز مىگويند كه همانRheum Palmatum چين است كه شرح آن در ابتداى اين قسمت آمده است.
در موقع خريد ريوند بايد دقت شود كه حتى الامكان ريوند سالم و كرم نخورده باشد،
زيرا اغلب در اثر كهنگى زياد كرم مىگذارد و آن را سوراخ مىكند و فروشندگان از گرد ريوند و آب،
خميرى درست كرده و سوراخها را با خمير پر مىكنند
.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد1 ص 94
توسط pejuhesh237 » يکشنبه ژانويه 06, 2013 10:10 pm 
