از جنس خطميست
خبازی بری:برگش مستدير و بي مزه است و گلش كوچك و سرخ و مايل به تيرگى
و تخمش مايل به سياهى و مدور و پهن و در وسط او تعقيرى
و نبات او كوچكتر از خطمى است
خبازی بستانی: برگش دراز و گلش زرد و كوچكتر از گل خيار
و به قدر گياه پنبه می شود و تخمش سياه و دراز و شبيه به شونيز و بسيار تلخ
و غلاف او شبيه به کرم و مايل به سبزى برودت
كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص 98-99متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:مولانا نفيس كفته كه سه نوع مى‌باشد
يكى بستاني و آن مخصوص با سم ملوخيه و ملوكيه است
و ديكر برى و آن دو نوع است
يكى عظيم و آن مخصوص باسم خطمي است و دوم صغير و آن مخصوص باسم خبازى است و به فارسي خيرو نامند
و از مطلق آن مراد نوع صغير برى است و بعضى مائل بسياهي و لعاب پوست بيخ و پوست ساق آن بسيار كمتر از خطمي
و در ترى و تازكى اندك لعابى دارد و چون خشك و كهنه شود با كل برطرف مى‌كردد
و يك نوع ديكر نيز ديده شده كه بركهاى آن ريزه و نرم و كل آن كوچك كه در بهار مى‌رويد و تا تابستان مى‌ماند
و نبات اين بسيار بلند نمى‌شود بلكه بعضى اندك بر زمين مفروش مى‌باشد و برك كل اينها همه سواى خطمي بلند
و سرخ مائل به بنفشي و كرنائي شكل و بعضى بزرك و بعضى كوچك و كل خطمي بزرك و مدور و پهن و بعضى سرخ
و بعضى سفيد و زرد نيز مى‌باشد چنانچه ان شاء اللّه تعالى مذكور خواهد شد.
کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 376
١ . پنيرك كبير :پنيرك گياهى است علفى پايا يا دوساله بلندى آن ٨٠ - ۴٠ سانتى‌متر. برگها متناوب با دمبرگ بلند و با بريدگى عميق كه برگ را به ٧ - ۵ قسمت تقسيم مى‌كند.
گلهاى آن درشت و در ماههاى ارديبهشت تا تيرماه به رنگ قرمز مايل به بنفش ظاهر مى‌شود.
ريشۀ آن عمودى كمى ضخيم گوشت‌دار سفيدرنگ و ساقۀ آن پوشيده از كرك است.
تخمدان آزاد مدوّر داراى خانه‌هاى متعدد و ميوۀ آن كپسول گرد و مدوّر است كه در خانه‌هاى متعدد و مشخص آن در هر خانه يك دانه قرار دارد. اين گياه در ايران مى‌رويد.
٢ . پنيرك صغير:پنيرك صغير از نظر ارتفاع، برگ و گل در تمام قسمتها كوچكتر از پنيرك كبير است. بلندى آن در حدود يك وجب و حد اكثر تا ۵ / ٠ متر است.
برگهاى آن گرد گلهاى آن سفيد يا رگه‌هاى قرمز يا قرمز شرابى است
.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 6 ص 111-112
توسط pejuhesh237 » پنج شنبه ژانويه 03, 2013 9:32 am 
