فاشرا

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

گياهى است از خانوادۀ كدو Cucurbitaceae نام علمى دو گونۀ آن كه معروف‌اند Bryonia alba L.

(فاشراى سفيد با ميوۀ سياه و تك‌پايه) و Bryonia dioica (فاشراى دوپايه با ميوۀ قرمزرنگ) مى‌باشد.


فاشرا: و در تنكابن و طبرستان الامك نامند.

به فتح فا و الف و فتح شين معجمه و راى مهمله و الف معرب از فاشار سريانى است

و تفليسى گفته به سريانى كتبنا نامند و به رومى حليلوطن و به يونانى و به بربرى ارجالون و در تنكابن و طبرستان الاملك گويند.

فارسی:هزارچشان سفید، هزارفشان و هزارگشان كه معرب آن هزارجشان است

و معنى هزارگشان الف عاليج يعنى هزارشاخ و بعضى گفته‏ اند معنى الف ذراع است و نيست چنين بلكه به معنى اول است

و نيز به فارسى ماردارو و كرم دشتى و به شيرازى نخوشى جهت آنكه نبات آن در زمستان خشك نمى ‏گردد.


در ايران در مناطق مختلف با نامهاى محلى «روناس كوهى» و «هزار نشان» و «هزار فشان» و «گشان» و «هزار جشان» و «مار دارو» و

«سياه دارو» و «كرم دشتى» و «نخوشى» (شيراز) و «الامليك» (مازندران) ناميده مى‌شود.

در كتب طب سنتى با اسامى «فاشرا» و «كرمة البيضا» و «تاك سياه» و «ششبداز» و «شش پياز» و ميوۀ آن را «عنب الحيه» ذكر مى‌كنند

عربی:كرمة البيضا

یونانی:اغليطوس

انگلیسی: Bryony

فرانسه:Bryone و Bryone dioīque و Vigne noire و Navet du diable و Couleuvree

آلمانی:

ایتالیائی:

[pejuhesh237]

نباتيست شبيه به تاك انگور و خاردار برگش باملاست

و مايل به تدوير و بر مجاور خود مى پيچد

و ثمرش به قدر نخودى سرخ و براق و خوشه دار

و در زمستان ثمرش بى برگ مي ماند کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص –192



متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و طعم آن حاد با حرافت و قبوضت

و صاحب اختيارات بديعى گفته در هر خوشه قريب به ده دانه مى ‏باشد

و در ابتدا سبز و بعد از رسيدن سرخ مى‏گردد و آن را سياه دارو خوانند و بسيار مستعمل خصوصاً بيخ آن در سموم منهوشه

و آن را عود الحيه نامند و بسيار شبيه به قسط تلخ و عطاران به جاى قسط تلخ مى‏فروشند

و طعم آن با قبوضت و حاد حريف بسيار تلخ است.

در قانون در قفطارغان مذكور است كه هزارچشان است و مختار و مستعمل تر و تازه آنست.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 580

گياهى است چندساله تك‌پايه يا دوپايه بالارونده با گلهاى نر و ماده در مورد دوپايه گلها روى دو پايه مختلف.

گلها به رنگ سفيد مايل به سبز. ميوه‌هاى آن ابتدا زرد و بعدا قرمز مى‌شود و در مورد تك‌پايه به رنگ سياه درمى‌آيند.

ميوه در ابعاد يك نخود و برگهاى آن پنجه‌اى بزرگ شبيه برگ مو داراى  ۵  قسمت است.

ريشۀ آن ضخيم گوشتى كه ضخامت آن  ١۵ - ١٠  سانتى‌متر مى‌شود و وزن آن تا  ٢  كيلوگرم هم مى‌رسد.

ريشۀ گياه كه داراى خاصيت مسهلى قوى است در طب سنتى مصرف دارد. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 5 ص 199

[pejuhesh237]

و در كوهستان بلاد فارس كثير الوجود کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 580

.اين گياه در كنار و امتداد پرچينها در خاكهاى عميق و باير مى‌رويد. در اغلب مناطق اروپا و افريقاى شمالى و آسيا و در ايران انتشار دارد.

در ايران در مناطق شمال ايران در فارس در ارسباران و در اشنويه در دامنه‌هاى البرز در هرزويل، لشگرك،

در ميان كوه بين اراك و كاشان و در خلجستان و نهاوند و كرمان ديده شده است.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 5 ص 200

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

در آخر دويم گرم و خشك و بيخش گرمتر از ثمر کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص –192

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين تفاوت:

برگ و ثمر آن در سيّم گرم و در دويّم خشك و بعضى در سيّم نيز گفته‏ اند کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 580

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

و برگ و با حدة و جالى و ملطف و محلل

و ترياق سموم هوام و قاتل جنين و مخرج آن

و مدر فضلات خصوصاً شير و مفتت حصاة

و جهة ورم سپرز خصوصا با سركه مجرب دانسته‌اند

و جهة صرع و نسيان و سدر و فالج

و با عسل جهة سرفهء كهنه و شدخ عضل و درد معده و پهلو و رياح معده و امعاء

و با ماء العسل مسهل بلغم و مقيى قوى

و قدر شربتش(+ تا یک مثقال است وآب او که در بهار درخت را زخم کرده بگیرند مسهل بلغم و مقیی قوی و قدر شربتش )

يك مثقال و از برگ و ثمرش دو درهم

و ضماد بيخ او جهة سپرز

و با سركه جهة جرب و تقشر جلد و کلف و ثاليل

و بثور لبنيه و آثار سياهى و گشودن دمل

و مستحكم نمودن عضو شكسته نافع

و روغنى كه در او بيخ او جوشانيده باشند

جهة جميع دردهاى بارد و بواسير و حصف و رفع چرك زخمها

و تحليل صلابات و با كرسنه جهة ازالهء آثار جلد مفيد.

و جلوس در طبيخ او جهة پاك كردن رحم

و اخراج جنين مؤثر و گويند اكثار بیخ فاشرا

و ثمرش مضر سپرز است و مورث اختلاط ذهن

و مصلح او بعد از قى كردن خوردن ربوب

و ثمر او در افعال قريب بيخ او

و ضمادش سترندهء موى و خوردن شاخهاى تازه كه پخته باشند

رافع وجع فؤاد و درد معده و مسهل و مدر شير است

و بدل بيخ و ثمر او و بوزن او درونج و نصف او بسباسه است کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص –192

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

مطبوخ آن در دهن زيت جهت كمنة الدم تحت چشم و چون عصاره آن را با

گندم طبخ نمايد و بياشامند شير را غليظ و زياده گرداند

و تسخين آن و به جهت اسهال و ادرار شير مؤثر

و بيخ آن محلل و گدازنده صلابت طحال و خصوصاً كه با سركه تا سى روز بياشامند و به سركه و انجير بر آن ضماد نمايد

و همچنين عصاره آن تناول مغز پخته آن نزد ابتداى روييدن

و خام آن نيز جهت اسهال بطن و ادرار بول نافع

و عصاره تازه آن يك درم با اندكى كثيرا كه مصلح آنست

و يا ماء العسل به قدر يك درم تا يك مثقال اسهال و قى قوى آورد و ادرار بول و شير

و ساير فضلات و تفتيت حصات كند و جنين را بكشد

و حمول آن و يا عصاره آن جهت اخراج جنين و تنقيه رحم

و به دستور جلوس در طبيخ آن و و نطول مطبوخ آن جهت تحليل اورام

و ضماد بيخ آن با سركه جهت تحليل اورام و بثور لبنيه و قطع ثواليل

و با شراب جهت تسكين وجع داخس و تحليل اورام صلبه و انفجار دبيله نافع.

ضماد بيخ آن با نمك جهت قروح رديه خبيثه و داخل مراهم آكله و حمره كرده مى‏شود

و ثمر آن جهت جرب متقرح و غير متقرح و تقشر جلد شرباً و لطوخاً و طلاءً مؤثر

آشاميدن يك مثقال از بيخ آن جهت لسع افعى و ساير هوام

و ضماد آن با شراب نيز و برگ و ثمر آن در اين فعل ضعيف‏اند

ضماد بيخ آن با آرد كرسنه و حلبه جهت رفع كلف و آثار سياهى بعد از جروح و قروح مانده
.
و جلاى ساير آثار و تنقيه بشره و صاف كننده آن .کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 581

[pejuhesh237]

و برگ و با حدة و جالى و ملطف و محلل

و ترياق سموم هوام و قاتل جنين و مخرج آن

و مدر فضلات خصوصاً شير و مفتت حصاة

و جهة ورم سپرز خصوصا با سركه مجرب دانسته‌اند

و جهة صرع و نسيان و سدر و فالج


و با عسل جهة سرفهء كهنه و شدخ عضل و درد معده و پهلو و رياح معده و امعاء


خوردن روزى  ٢ - ١  گرم از گرد ريشۀ خشك آن براى رفع صرع و فلج و سستى اعضا و فراموشى مفيد است

و اگر با عسل مخلوط و پخته و انگشت‌پيچ شود براى خّناق بلغمى و سرفه كهنه و درد پهلو و نفخ آن مفيد است

و با ماء العسل مسهل بلغم و مقيى قوى


و قدر شربتش(+ تا یک مثقال است وآب او که در بهار درخت را زخم کرده بگیرند مسهل بلغم و مقیی قوی و قدر شربتش )

يك مثقال و از برگ و ثمرش دو درهم

و ضماد بيخ او جهة سپرز

و با سركه جهة جرب و تقشر جلد و کلف و ثاليل

و بثور لبنيه و آثار سياهى و گشودن دمل

و مستحكم نمودن عضو شكسته نافع

و روغنى كه در او بيخ او جوشانيده باشند

جهة جميع دردهاى بارد و بواسير و حصف و رفع چرك زخمها و تحليل صلابات


پختۀ ريشۀ آن در روغن زيتون براى بواسير و نواسير مقعد و تمام دردهاى سرد و نرم كردن سفتى‌ها و رفع چركهاى زخم نافع است

و با كرسنه جهة ازالهء آثار جلد مفيد.

ضماد ريشۀ آن با آرد خلّر و شنبليله براى تحليل ورم و سرباز كردن دمل مفيد است.

و جلوس در طبيخ او جهة پاك كردن رحم

و اخراج جنين مؤثر و گويند اكثار بیخ فاشرا

و ثمرش مضر سپرز است و مورث اختلاط ذهن

و مصلح او بعد از قى كردن خوردن ربوب


اسراف در خوردن فاشرا خطرناك است و براى طحال مضّر است و ايجاد اختلال در ذهن و عقل مى‌نمايد

و در اين قبيل موارد بايد فورا كتيرا خورد و با قى كردن و خوردن ربّ ميوه‌هاى ترش از شدت آثار بد آن جلوگيرى كرد

و ثمر او در افعال قريب بيخ او

و ضمادش سترندهء موى و خوردن شاخهاى تازه كه پخته باشند

رافع وجع فؤاد و درد معده و مسهل و مدر شير است .

. ضماد ميوۀ آن براى كندن و ستردن مو مؤثر است و از اين خاصيت دباغان براى پاك كردن موى پوستها استفاده مى‌كنند.

و بدل بيخ و ثمر او و بوزن او درونج و نصف او بسباسه است کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص –192

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

مطبوخ آن در دهن زيت جهت كمنة الدم تحت چشم و چون عصاره آن را با

گندم طبخ نمايد و بياشامند شير را غليظ و زياده گرداند

و تسخين آن و به جهت اسهال و ادرار شير مؤثر

و بيخ آن محلل و گدازنده صلابت طحال و خصوصاً كه با سركه تا سى روز بياشامند و به سركه و انجير بر آن ضماد نمايد

و همچنين عصاره آن تناول مغز پخته آن نزد ابتداى روييدن

و خام آن نيز جهت اسهال بطن و ادرار بول نافع

و عصاره تازه آن يك درم با اندكى كثيرا كه مصلح آنست

و يا ماء العسل به قدر يك درم تا يك مثقال اسهال و قى قوى آورد و ادرار بول و شير

و ساير فضلات و تفتيت حصات كند و جنين را بكشد



اگر تا  ۴  گرم از گرد ريشۀ آن با كتيرا و آب عسل مخلوط و خورده شود مسهل قوى است كه با قى و استفراغ همراه است

و ترشح ادرار و شير را افزايش مى‌دهد.

و حمول آن و يا عصاره آن جهت اخراج جنين و تنقيه رحم

و به دستور جلوس در طبيخ آن و و نطول مطبوخ آن جهت تحليل اورام

و ضماد بيخ آن با سركه جهت تحليل اورام و بثور لبنيه و قطع ثواليل


. ضماد ريشۀ آن كه با سركه تهيه شود براى تحليل ورم و قطع زگيل مفيد است. ضماد ميوۀ آن براى جرب پوست نافع است.

و با شراب جهت تسكين وجع داخس و تحليل اورام صلبه و انفجار دبيله نافع.

ضماد بيخ آن با نمك جهت قروح رديه خبيثه و داخل مراهم آكله و حمره كرده مى‏شود

و ثمر آن جهت جرب متقرح و غير متقرح و تقشر جلد شرباً و لطوخاً و طلاءً مؤثر

آشاميدن يك مثقال از بيخ آن جهت لسع افعى و ساير هوام

خوردن  ۵  گرم از ريشۀ آن براى مقابله با نيش افعى و ساير گزندگان سمّى ترياق نافعى است.

و ضماد آن با شراب نيز و برگ و ثمر آن در اين فعل ضعيف‏اند

ضماد بيخ آن با آرد كرسنه و حلبه جهت رفع كلف و آثار سياهى بعد از جروح و قروح مانده
.
و جلاى ساير آثار و تنقيه بشره و صاف كننده آن .کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 581





ضماد ريشۀ آن با آرد خلّر و شنبليله براى رفع لكه‌هاى سياه كه بعد از جراحات و زخمها مى‌مالند مفيد است

. دم‌كردۀ برگ و سرشاخه‌هاى جوان آن براى تقويت معده و پاك كردن معده از مواد لزج و براى رفع درد قلب و درد معده مفيد است

و مسهل خوبى بوده ترشح شير و ادرار را زياد مى‌كند.


تهيه گرد فاشرا: ريشۀ فاشرا را به مقدار مورد نظر گرفته رنده كرده و در گرم‌خانه  ۴٠  درجه سانتى‌گراد مى‌خشكانند

و در هاون آهنى نرم كوبيده از الك ردّ مى‌كنند.

2-1 گرم از اين گرد به صورت حب، مسهل قوى مى‌باشد.

در فرانسه معمول است  ۴۵  گرم ريشۀ پوست‌كندۀ آن را در  ٧۵٠  گرم سركه و  ۵٠٠  گرم عسل در حدود نيم ساعت مى‌جوشانند

و  ٣ - ٢  قاشق سوپ‌خورى در روز مى‌خورند، براى نرم كردن سينه و در موارد آسم بسيار مفيد است. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد5 ص -202 201

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

.از نظر تركيبات شيميايى در ريشۀ گياه يك مادۀ عامل سمّى تلخ گلوكوزيد به نام بريونين   وجود دارد.

اين گلوكوزيد در آب و الكل حل مى‌شود و به علاوه در ريشه مقدار اسانس و رزين به نام بريورزين و مقدار زيادى نشاسته يافت مى‌شود. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 5 ص 200