طرفا

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

طرفا

گياهى است از خانوادۀ Tamaricaceae نام علمى آن Tamarix gallica L. و مترادفهاى آن T. Mannifera Ehr. و

T. mannifera var persica Bge. و T. gallica var mannifera Ehern. و T. nilotica var mannifera Schwein.

از طرف گياه‌شناسان مختلف نامگذارى شده است.

و انگبينى كه از آن گرفته مى‌شود «جزمازج» و «گزمازج» و «جزمازق» گفته مى‌شود كه شبيه گال مازو مى‌باشد

و به علت گرفتن انگبين از اين درخت است كه آن را درخت گزانگبين مى‌نامند.

فارسی:به فارسى درخت گز گويند بزرگ او اثل است.

هندى جهاو و به رومى موريقا و به سريانى عرا

عربی:«طرفا» و «طرفة المنّ» و «حطب احمر»

یونانی:اريغا بوشا و بعضى گفته به يونانى مورسقى نامند

انگلیسی:Manna و French tamarisk و Manna tamarisk


فرانسه:Tamarix يا Tamaris و اين گونه را Tamaris ā manne و Tamaris mannifere .گز انگبین:Manne du desert

آلمانی:

ایتالیائی:

[pejuhesh237]

و ثمرتش عذبه و مذكور شد و برى او بى ثمر

و كوچك آن مخصوص به اين اسم و شكوفه اش سفيد و مايل به سرخى

و ثمرش مثلث و كزمارج نامند .کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص –177-176

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

چهار صنف مى‏ باشد:

يكى درختى است عظيم و برگ آن مانند برگ سرو و اين را به عربى اثل و ثمر آن را عذبه

و به هندى ننهى مايى و درخت آن را سال نامند

و دويّم درخت آن نيز عظيم شبيه به اثل و اين را صنف برّى است و بى ثمر

و سوم‏ كوچك برگ‏هاى آن كم و گل آن سفيد مايل به سرخى و در خوشه و نحل يعنى زنبور عسل آن را دوست مى‏ دارد

و ثمر آن مانند مازوى با عطريت و خوشبو و به هندى اين را برّى مايى گويند

و چهارم ثمر آن بى‏گل به هم مى‏رسد و به قدر حب شاهدانه و سرخ مايل به سبزى و صباغان ثياب را به آن رنگ مى‏ نمايند

و اين صنف در بلاد عراق و فارس نمى‏ باشد .کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 529

گزانگبين درخت كوچكى است به بلندى  ١٠ - ۶  متر. قطر آن به  ٣٠  سانتيمتر مى‌رسد. داراى انشعابهاى زياد و چوب آن سخت است

و برگهاى آن خيلى كوچك و صاف و رنگ آنها غبارى سفيد مى‌باشد.

شكل آنها لوزى و تخم مرغى با نوك‌تيز است و گلهاى آن خوشۀ كوتاه و متراكم، قسمت چوبى خارجى آن سفيد

و چوب داخلى يا مغز چوب سرخ رنگ است. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص 38-39

[pejuhesh237]

.و بهترين آن آنست كه در كنار آبهاى شيرين رويد.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 530

درخت گزانگبين در خاورميانه از مصر-دامنه‌هاى سينا تا عربستان و افغانستان و پاكستان و ايران انتشار دارد.

در ايران بيشتر در اراضى شوره‌زار و مناطق خشك و نيم‌گرم مى‌رويد. در راه تهران تا اصفهان، كاشان، يزد، شيراز، كرمان، شهداد تا زاهدان

و بندر عباس و نيز در گوتوند و در خوزستان در باتلاق گاوخونى و شمال خراسان از اترك تا بجنورد و شيروان

و در جاجرود و بهرام و اراضى شوره‌زار جنوب كرج و نيز در شرفخانه آذربايجان غربى و كرمانشاه و لرستان بين خرم‌آباد و انديمشك انتشار دارد

و در ارتفاعات از  ١١٠٠  متر در بهرام تا  ٢٢٠٠  متر در كرمان ديده مى‌شود. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص 39

براي Myricaria germanicaنيز که درختچه اي کوچک به ارتفاع 1 تا 2 متر است و ساقه راست و منشعب با برگهاي ريز مشخص دارد،اثر درماني مشابه انواع Tamarix ذکر شده است

اين گياه در کتب فارسي به نام شيشعان ناميده شده است. اعراب آنرا عراثاء مي نامند.


نواحي مختلف البرز: دماوند ،پلور در 1900 متري، شمال و جنوب ايران،اذربايجان،ديلمان، چاه ريک، مشبک عنبر.کرمان:بين شهداد و کرمان.قزوين،کرج،نواحي شرقي تهران در 1700 متري.لار، چالوس.كتاب گياهان دارويي دكتر علي زرگري جلد يك ص 318

[pejuhesh237]

.هيچ جزئ ان سمي نيست.

پوست اين درختچه و گونه هاي مختلف آن به علت دارا بودن تانن فراروان اثر قابض دارد بعلاوه مدر، اشتهاآور و مقوي است.

سابقا اعراب شيره تغليظ شده گياه مذکور را به عنوان بند اوردنده خون بکار مي بردند

خاکستر حاصل از سوزاندن اين گياه داراي اثر خشک کننده اولسرهاست بعلاوه سوختگيهاي مختلف را بهبود مي بخشد

از اين گياه تحت اثر گزش حشره اي نوعي مان به خارج ترشح مي شود که به گزانگبين موسوم است.

اين ماده داراي ساکارز، قند تبديل يافته و طبق بررسيهاي سالهاي اخير،علاوه بر موارد فوق داراي يک موسيلاژقابل هيدروليز و پراکسيدازهاست

گزانگبين ماده اي است به رنگ سفيد مايل به زرد با طعمي کمي شيرين و ملايم که علاوه بر مصارف تهيه شيريني، در مداواي بيماريهاي سينه نيز بکار مي رود

گز خوانسار نوعي مان است که از Astragalus adscendens Boiss ترشح مي شود..كتاب گياهان دارويي دكتر علي زرگري جلد يك ص 316

[pejuhesh237]

در اول سرد و در دويم خشك کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص –177-176


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و بعضى در دويّم نيز سرد گفته‏ اند.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 530

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

و قابض و مجفف و رادع و محلل

و طبيخ بيخ آن را با سركه جهة جذام مجرب يافته‌اند

و به دستور جهة سپرز و يرقان

و رفع سدد و ورم صلب جگر مجربست و بايد هر روز سى و پنج مثقال بنوشند

و بخور شاخ و برگ او جهة زكام و خشك كردن آبله و زخمها و اخراج زلو از حلق مؤثر

و خاكستر او جهة استرخاء و خروج مقعد و قروح رطبه و سوختگى آتش

و سه دفع بخور برگ او جهة ساقط كردن دانهء بواسير و ثاليل مجرب است

و در ساير خواص مثل اثل و ثمرش در جميع صفات مانند عذبه و تكرار موجب اطنابست.

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و با سركه جهت يرقان حادث از ضعف مراره و ضبط و حبس صفرا در آن

و مضمضه به طبيخ برگ آن جهت تقويت لثه و دندان

و آشاميدن آن جهت حبس اسهال و نزف الدم رحم و رفع سيلان و تجفيف رطوبات آن مجرب

و آشاميدن عصاره برگ يا طبيخ لحا و يا گل و يا تخم آن نرم و كوچك كننده طحال صلب بزرگ شده

خصوصاً كه در سركه و انجير طبخ نموده باشند

و جلوس در طبيخ آن جهت نزف الدم مقعده و رحم و بواسير

و شستن سر بدان جهت رفع شپش و صيبان كه رشك نامند نافع

و ضماد برگ كوبيده مطبوخ آن با سركه جهت ورم حار و تحليل صلابت طحال

خصوصاً با اشق و سكبينج و بيخ كبر و صبر

و به دستور تكميد بدان جهت طحال

و ذرور خشك آن مجفف قروح رطبه و زخم آبله. آتش و دخان

و ذرور آن جهت قروح رطبه و سوختگى آتش

و ثمر آن جهت نفث الدم مزمن و تقويت لثه مسترخيه و فساد هوا و گزيدگى رتيلا

و آشاميدن آب و طعام در ظرف مصنوع چوب آن جهت طحال مفيد.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 530


[color=#8000FF]حاشیه تحفه حکیم مومن:

طبقا شلمیراست.

طبرزد اسم فارسی؟ افسانه صله است مثل قند و نبات و نمک سنگ.

طرخشت اسم صمغ مامیثاست. کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص –177-176[/color]

[pejuhesh237]

و قابض و مجفف و رادع و محلل

و طبيخ بيخ آن را با سركه جهة جذام مجرب يافته‌اند

و به دستور جهة سپرز و يرقان

و رفع سدد و ورم صلب جگر مجربست و بايد هر روز سى و پنج مثقال بنوشند .

قابض است و محلل. ريشه پخته آن با روغن زيتون براى جذام كه از سموم ايجاد شده باشد، ورم طحال و گرفتگى‌ها و انسداد مجارى طحال مفيد است

و با سركه براى يرقان كه ناشى از ضعف كيسۀ صفرا باشد، نافع است. اگر روزانه  ١۵٠  گرم از آن را بخورند براى ورمهاى سفت كبد و باز شدن انسداد و گرفتگى‌هاى كبد مفيد است.


و بخور شاخ و برگ او جهة زكام و خشك كردن آبله و زخمها و اخراج زلو از حلق مؤثر


گرد پوست و برگهاى خشك آن براى خشك كردن زخمهاى مرطوب و زخم آبله و بخور شاخه و برگ آن براى زكام و خارج ساختن زالوى در حلق مانده

و خشك كردن آبله و زخمهاى تر مفيد است. جانشين آن از نظر خواص اثل است.

و خاكستر او جهة استرخاء و خروج مقعد و قروح رطبه و سوختگى آتش

و سه دفع بخور برگ او جهة ساقط كردن دانهء بواسير و ثاليل مجرب است

و در ساير خواص مثل اثل و ثمرش در جميع صفات مانند عذبه و تكرار موجب اطنابست.

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و با سركه جهت يرقان حادث از ضعف مراره و ضبط و حبس صفرا در آن


و مضمضه به طبيخ برگ آن جهت تقويت لثه و دندان


و آشاميدن آن جهت حبس اسهال و نزف الدم رحم و رفع سيلان و تجفيف رطوبات آن مجرب


مضمضه با دم كردۀ برگ آن براى تقويت لثه و دندان و خوردن آن براى بند آوردن اسهال و خونريزى رحم و رفع ترشحات و خشك كردن آن نافع است.



و آشاميدن عصاره برگ يا طبيخ لحا و يا گل و يا تخم آن نرم و كوچك كننده طحال صلب بزرگ شده

خوردن عصارۀ برگ يا دم كردۀ پوست و يا گل و يا دانۀ آن براى كوچك كردن و نرم كردن طحال كه سفت و بزرگ شده باشد، مفيد است.


خصوصاً كه در سركه و انجير طبخ نموده باشند

و جلوس در طبيخ آن جهت نزف الدم مقعده و رحم و بواسير

و شستن سر بدان جهت رفع شپش و صيبان كه رشك نامند نافع






و ضماد برگ كوبيده مطبوخ آن با سركه جهت ورم حار و تحليل صلابت طحال

خصوصاً با اشق و سكبينج و بيخ كبر و صبر

و به دستور تكميد بدان جهت طحال



ضماد برگ پختۀ كوبيدۀ آن با سركه براى ورمهاى گرم و تحليل سختى طحال مفيد است، خصوصا اگر با اشق و سكبنيج و صبر خورده شود.


و ذرور خشك آن مجفف قروح رطبه و زخم آبله. آتش و دخان

و ذرور آن جهت قروح رطبه و سوختگى آتش

و ثمر آن جهت نفث الدم مزمن و تقويت لثه مسترخيه و فساد هوا و گزيدگى رتيلا

و آشاميدن آب و طعام در ظرف مصنوع چوب آن جهت طحال مفيد.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 530


حاشیه تحفه حکیم مومن:

طبقا شلمیراست.

طبرزد اسم فارسی؟ افسانه صله است مثل قند و نبات و نمک سنگ.

طرخشت اسم صمغ مامیثاست.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص –177-176

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

.

صور داروئي

جوشانده 15 تا 30 در هزار پوست گياه در آب يا در شراب گرد پوست به مقدار 2 تا 4 گرم در شراب يا در يک جوشانده.كتاب گياهان دارويي دكتر علي زرگري جلد يك ص 316

[pejuhesh237]

.از نظر تركيبات شيميايى در گالهاى پوست اين درخت در حدود  ۴٠  درصد تانيك اسيد   وجود دارد

و به علاوه در پوست درخت گاليك اسيد   و برگ آن داراى اسكولين   مى‌باشد.

و در اثر نيش حشره‌اى به نام Coccus manniparus از برگ و شاخه‌هاى جوان اين درخت،

عصارۀ شيرينى به خارج تراوش مى‌كند كه در مجاورت هوا سفت شده و به نام گزانگبين جمع‌آورى مى‌شود.

گزانگبين در حدود  ۵٠  درصد ساكاروز و در حدود  ٢٠  درصد لوولوز و در حدود همين مقدار دكستروز دارد. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص 40