شوکران

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

گياهى است از خانوادۀ Umbelliferae نام علمى آن Conium maculatum L. و مترادف آن Cicuta officinalis Crantz.

فارسی:بيخ تفت؛ در كتب قديم فارسى با نامهاى «شيكران» و «سيكران» و «دورس تفتى» و «بيخ كوهى»

و «بيخ تفتى» و «باريقون» و «قونيون» و «جقوطه» و «شوكران آتنى» آمده است (دهخدا)

عربی:عربى است و بغدادى كفته يونانى است و ابن بيطار كفته كه بعجمى اندلس حفوظه نامند

و بيوناني قونيون و سقونيون و باريقون و طفنيقون و منقوسيون و بفرنكي شبكنه

یونانی:شوکران

انگلیسی:Hemlock و Conium

فرانسه:Grande cigue و Cigue tachetee و Gigue de socrate

آلمانی:

ایتالیائی:

[pejuhesh237]

با لزوجة و ساقش پر گره مثل ساق رازيانه

و بزرگتر از آن و برگش مثل برگ شبت و گلش سفيد

و شبيه به گل شبت و بدبوى و شعبهاى شاخ او چتر دار

و تخمش مثل نانخواه و مايل به سفيدى و بيخش مجوف

و مشهور به بيخ تفتى است کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص -168


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و روفس كفته برك آن مانند برك يبروج و بسيار زرد و بيخ آن باريك و بى‌ثمر و تخم آن برنك نانخواه

و بزركتر از ان و بى‌طعم و بى‌بو و لعاب‌دار

و بعضي كفته‌اند بيخ نباتي است كه آن را دو سر و دورت و دورس نيز نامند

و بعضى كفته‌اند بزر البنج رومى است كه آن را دورس كويند و بهتر

و صاحب اختيارات كفته آن را شوكران نامند و بعضي كفته‌اند بيخ نباتي است كه بهندى موتهه نامند .کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 555


شوكران كبير گياهى است علفى  ٢  ساله. اين گياه كه همان شوكران معروف قديم است كه طبق گفتۀ تاريخ به سقراط خورانده شده است،

گياهى است بلند كه تا يك متر و يا بيشتر ارتفاع دارد. ساقۀ آن استوانه‌اى توخالى و قوى با شاخه‌هاى منشعب در قسمت فوقانى ساقه

و اغلب در قسمتهايى از ساقه بخصوص زير چتر گلها لكه‌هاى ارغوانى بنفش ديده مى‌شود.

برگهاى آن متناوب و در بعضى قسمتهاى ساقه متقابل، به رنگ سبز تيره با بريدگى زياد، كمى شبيه برگ جعفرى منتهى با رنگ سبز تيره‌تر

با يك بوى قوى سمّ بخصوص اگر آن را لاى انگشتان بمالند بوى آن خيلى بيشتر مى‌شود.

گلهاى سفيد به صورت گروهى مانند چتر در رأس ساقۀ گل‌دهنده ظاهر مى‌شوند.

ميوۀ آن گرد خيلى كوچك و داراى تعدادى برجستگى با سطح خارجى ناصاف است.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 5 ص 132

[pejuhesh237]

از تفت بلاد يزد مي خيزد کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص -168

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود.

شوكران كبير در ايران در مناطق شمال و جنوب ايران و در ساير مناطق مانند فارس و خراسان مى‌رويد.

در شمال ايران در دامنه‌هاى سنگى پوشيده از درختان سرو كوهى در ارتفاعات  ٢٠٠٠  متر و بالاتر ديده شده است.

به‌طور كلى اين گياه در اراضى سنگلاخ و متروكه و مرطوب مى‌رويد و گلهاى آن معمولا در تير و مردادماه سال دوم ظاهر مى‌شوند.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد5 ص 132

[pejuhesh237]

. تمام اعضاى گياه سمّى است و سميت آن در شرايط اقليمهاى متفاوت مختلف است مثلا شوكران كبير كه در مناطق شمال اروپا كه سرد

است مى‌رويد تقريبا سميت ندارد و خيلى سميت آن كم است به‌طورى كه حيوانات ضمن علوفه مى‌خورند و خطر ندارد،

ولى ارقامى كه در جنوب اروپا، آسيا و در ايران در آب‌وهواى گرم مى‌رويد خيلى سمّى و خطرناك هستند.

چين و هند و چين از گياه شوكران كبير در استعمال خارجى براى معالجۀ ناراحتى‌هاى جلدى و گرفتگى‌هاى غدد و سرطان استفاده

مى‌كنند. اين گياه را به عنوان داروى ضد اسپاسم، آرام‌بخش، ضد هارى   و ضد كزازمى‌شناسند.

از اين دارو به عنوان ترياق يا ضد سم در مورد مسموميتهاى ناشى از استريكنين   به كار مى‌برند.

ولى به‌هرحال ميوه‌ها، برگها و ريشه خلاصه تمام قسمتهاى گياه سمّى است.


معمولا شوكران كبير را براى درمان اقسام سرطان تجويز مى‌نمايند و در اقسام تومورهاى خنازيرى نتايج خوب داده است.

ضمنا براى كنترل آسم و سياه‌سرفه و سرفه‌هاى شديد و بيشتر اختلالات عصبانى سودمند است. در رفع سل ريه نيز تجويز مى‌شود. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد5 ص 132 -133


شوکران در قدیم برای کشتن محکومین به اعدام مصرف می‌شده است.

نوشیدن جام شوکران توسط سقراط قدیمی‌ترین مورد ثبت شده در این رابطه است.

در یونان باستان، مجازات اعدام بوسیله خوراندن شوکران به طور معمول در مورد اشخاص ذی الحقوق، یعنی کسانی که واجد حقوق

مدنی و اجتماعی بودند، به کار گرفته می شد، چراکه مقرر گردیده بود که اعدام این افراد در کمترین زمان ممکن و با کمترین میزان رنج و

درد و عذاب صورت بپذیرد. به همین منظور، وقتی شوکران به فرد محکوم به مرگ خورانده می شد، بدن وی به تدریج کرخت

و بی حس می گردید و این بی حسی از پا آغاز می شد و چون به قلب می رسید موجب هلاکت فرد می گشت.از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

[pejuhesh237]

در چهارم سرد و در سيم خشك کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص -168

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود

[pejuhesh237]

.شوكران اگر به مقدار بيش از حد مجاز مصرف شود موجب بروز تهوع و سردرد و سرگيجه مى‌شود.

ابتدا عضلات اراده را فلج مى‌كند بعد عضلات تنفسى سينه و در آخر عضلات ديافراگم فلج مى‌شود

و حالت اختناق عارض شده و موجب مرگ مى‌گردد، ولى مقدار كم آن از عوامل مؤثره براى تسكين دردها مى‌باشد. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 5 ص 133

[pejuhesh237]

و مخدر و مسكن و منوم و دو درهم او قاتل

و طلاى عصارهء او جهة باد سرخ و نمله و اوجاع حاره

و ضماد تخم و برگش رافع احتلام و ورم انثيان

و مانع بزرگ شدن پستان و قاطع شير و نزف الدم و رعاف و اسهالست

و قدر شربتش نيم دانگ و چون بيخ او را با بزر البنج از هر يك پنج درهم كوبيده

و با صد و پنجاه عدد مويز بزرگ دانه

و صد و پنجاه مثقال آب بجوشانند تا آب بسوزد و مويز را خشك كرده از او

و به جدا سازند مسكن قوى در استمساك منى مجرب

و حقير او را مويز عمر دانسته

و قدر شربتش از يك عدد تا سه عدد و زياده از آن منوّم قويست.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص -168

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

مقدار شربت آن نيم دانك بدل آن بزر البنج و دو درم آن قتال بقوت سميت بارده بزوال عقل و اختلاط فكر و ذهن و كلام و سدر و ظلمت و

غشاوه بصر كه چيزى را نبيند و فواق و برودت باطن و اطراف در آخر تشنج و خناق از تنكي كه در قبضۀ رئه و حنجره پيدا كند پس موت و

مداواى آن مبادرت بقي و اسهال بطن تا كه نقا حاصل كردد

پس آشاميدن اشياى نافعۀ ترياقيه مانند طلاى صرف كه نوعى از شراب است پس اندك مهلت داده بعد از ان شير الاغ و افسنتين با فلفل

و جند بيدستر و سداب با طلا بنوشند و با قردمانا و ميعه و فلفل با تخم انجره با طلا

و يا روغن غار انجدان و حلتيت و روغن حار مناسبى و باقي تدابير آن مانند تدبير افيون خورده است

و چون خوشۀ آن را پيش از آنكه تخم آن خشك شود بكيرند و بكوبند

و عصارۀ آن را كرفته در آفتاب خشك نمايند نفع بسيار دارد و از ان جمله آنكه ادويۀ مسكنه اوجاع چشم است

و ضماد آن بر قضيب مضعف باه و مانع بزرك شدن آن و بر عانه و هر عضوى كه خواهند مو نرويد

مانع آن و بر شكم حابس اسهال و نزف الدم و بدستور طلاى آن بر پيشاني حابس رعاف .کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 556

[pejuhesh237]

و مخدر و مسكن و منوم و دو درهم او قاتل

و طلاى عصارهء او جهة باد سرخ و نمله و اوجاع حاره

و ضماد تخم و برگش رافع احتلام و ورم انثيان

و مانع بزرگ شدن پستان و قاطع شير و نزف الدم و رعاف و اسهالست

و قدر شربتش نيم دانگ و چون بيخ او را با بزر البنج از هر يك پنج درهم كوبيده

و با صد و پنجاه عدد مويز بزرگ دانه

و صد و پنجاه مثقال آب بجوشانند تا آب بسوزد و مويز را خشك كرده از او

و به جدا سازند مسكن قوى در استمساك منى مجرب

و حقير او را مويز عمر دانسته

و قدر شربتش از يك عدد تا سه عدد و زياده از آن منوّم قويست.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص -168


اگر  ٢٠  گرم از ريشۀ آن را گرفته و با  ٢٠  گرم بنگ دانه باهم كوبيده با  ٧۵٠  گرم آب مخلوط و  ١۵٠  گرم مويز درشت نيز در آن بريزند

و روى آتش بگذارند تا آب آن بكلى تبخير شود،

بعد مويزها را از داروها جدا كرده و نگهدارند. خوردن  ٣ - ١  عدد از اين مويزها مسكر قوى است و ترشح اسپرم را قطع مى‌كند

و اگر بيشتر از  ٣  دانه بخورند خواب‌آور است.

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

مقدار شربت آن نيم دانك بدل آن بزر البنج و دو درم آن قتال بقوت سميت بارده بزوال عقل و اختلاط فكر و ذهن و

كلام و سدر و ظلمت و غشاوه بصر كه چيزى را نبيند و فواق و برودت باطن و اطراف در آخر تشنج و خناق از تنكي كه در قبضۀ رئه و حنجره

پيدا كند پس موت و مداواى آن مبادرت بقي و اسهال بطن تا كه نقا حاصل كردد.

پس آشاميدن اشياى نافعۀ ترياقيه مانند طلاى صرف كه نوعى از شراب است پس اندك مهلت داده بعد از ان شير الاغ

و افسنتين با فلفل و جند بيدستر و سداب با طلا بنوشند و با قردمانا و ميعه و فلفل با تخم انجره با طلا

و يا روغن غار انجدان و حلتيت و روغن حار مناسبى و باقي تدابير آن مانند تدبير افيون خورده است

این داروی معروف به عنوان مخدر و سکر آور و میزان خوراک داروئی آن نیم دانگ(39/0گرم) است.

دو درم آن کشنده است که با علامات دیوانگی و اختلال مشاعر و ذهن و یا تیرگی و تاری چشم همراه بوده و با برودت داخلی و سکسکه

و در نهایت تشنج و خناق از نفس تنگی ادامه داده و به مرگ خاتمه پیدا می کند.

مداوای آن با استفراغ و اسهال شکم است تا زمانی که بهبودی حاصل گردد و پس از آن با مواد تریاقی قوی و شیرالاغ افسنتین با فلفل

و جندبیدستر و سداب یا قردمانا خوب خواهد شد




و چون خوشۀ آن را پيش از آنكه تخم آن خشك شود بكيرند و بكوبند

و عصارۀ آن را كرفته در آفتاب خشك نمايند نفع بسيار دارد و از ان جمله آنكه ادويۀ مسكنه اوجاع چشم است

و ضماد آن بر قضيب مضعف باه و مانع بزرك شدن آن و بر عانه و هر عضوى كه خواهند مو نرويد

مانع آن و بر شكم حابس اسهال و نزف الدم و بدستور طلاى آن بر پيشاني حابس رعاف .کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 556


از نظر ساير خواص معتقدند كه اگر خوشۀ دانه بستۀ آن را قبل از آنكه تخم آن كامل و خشك شود گرفته و بكوبند

و عصارۀ آن را گرفته در آفتاب خشك كنند، داروى بسيار نافعى است، براى تسكين دردهاى چشم خيلى مفيد است

و اگر بر پستان دختران گذارده شود مانع بزرگ شدن بيش از حد متعارف پستان مى‌گردد

و اگر ضماد آن بر بيضۀ پسران و يا بر كشالۀ ران پسران گذارده شود مانع احتلام و مانع نعوظهاى دردناك شديد مى‌شود،

اگر بر قضيب گذارده شود نيروى جنسى را ضعيف مى‌كند و مانع بزرگ شدن خارج از حد متعارف قضيب مى‌گردد

و اگر بر زهار يا هر عضوى كه بخواهند مو بر آن نرويد بگذارند مانع رويش مو مى‌شود.

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

.از نظر تركيبات شيميايى در گياه شوكران كبير آلكالوئيدهاى دى-كونى‌ئين كه سابقا آن را سيكوتين و يا كونى‌سين   نيز مى‌ناميده‌اند

گاما-كونى‌سئين ، كونيدرين   ، ان-متيل كونى‌ئين ، هسپريدين   و اسانس وجود دارد.

نسبت درصد مقدار آلكالوئيدها در اعضاى مختلف گياه به شرح زير است:

در ساقه‌ها و شاخه‌ها ( ٠۶ / ٠ - ٠١ / ٠ ) درصد، در برگها ( ٨ / ٠ - ٠٣ / ٠ ) درصد، در گل‌ها ( ٢۴ / ٠ - ٠٩ / ٠ ) درصد

و در ميوۀ نارس و سبز آن ( ٩٨ / ٠ - ٧٣ / ٠ ) درصد در گزارش ديگرى در مورد تركيبات شيميايى گياه شوكران كبير چنين آمده است.

در گياه وجود كونى‌ئين، متيل كونى‌ئين   ، كونيدرين، پزودو كونيدرين ، كونى‌سئين و روغن ثابت تأييد شده است.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 5 ص 133