زراوند

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

زراوند:

گياهى است از خانوادۀ . Aristolochiaceae نام علمى دو گونۀ دارويى آن كه در بازار دارويى هند و ايران به نام زرآوند عرضه مى‌شود يكى Aristolochia longa L.

كه بومى جنوب اروپاست و در بازار دارويى هند «زرآوند طويل» ناميده مى‌شود و ديگرى Aristolochia rotunda L. است كه در بازار دارويى هند نيز «زرآوند گرد» شناخته مى‌شود.

در طب سنتى ايرانى به‌طور كلى نوع دراز آن معمولا مطرح است و گونه‌اى كه در هندوستان بيشتر مصرف مى‌شود گونه A. indica L. مى‌باشد.

فارسی:لغة فارسى است و قسم نر را طويل و ماده را مدحرج نامند. و از مطلق او مراد قسم طويل است .در كتب طب سنتى با نامهاى «زرآوند» و «زريوند» آمده است.

دو نوع معروف دارد يكى را «زرآوند گرد» و به اصفهانى «نخود الوندى» و نوع دوم را «زرآوند دراز» گويند. در برخى مدارك از جمله پارسا در فلور ايران «خربزه ابو جهل» نامبرده است

عجمي: اندلس مسمقوره و معرب نزد ايشان بمسمقار مسمقران است و نزد اهل مغرب معروف بشجر رستم

عربی:

یونانی:ارسطولوخيا و معني ارسطو الفاضل و معني لوخيا نفساء است جهت آنكه براى عسر ولادت نافع است


انگلیسی: Birthwort و Aristolochia

فرانسه:Aristoloche

آلمانی:

ایتالیائی:

[pejuhesh237]

و آن بيخيست بسطبرى انگشتى

و زياده از آن و دراز و ظاهرش تيره مايل به سرخى

و باطنش سرخ مايل به زردى

و طعمش تلخ و با اندك زهومتى

و برگش شبيه به برگ لبلاب كبير

و از آن درازتر و عريض تر و شاخها به قدر شبرى

و باريك و گلش بنفش و به شكل شكوفهء امرود

و قسمى از آن ضعيف و غير مستعمل اطبا است

و بجهة عطريت و حدة داخل روغنها مي كنند

و آن بيخيست درازتر از زرعى و باريك و پوست او غليظ

و گلش شببه به گل سداب کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص134

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و بهترين آن سطبر زعفراني رنك آنست كه كهنه كرم‌خورده پوسيده نباشد و قوت آن تا دو سال باقي مى‌ماند .کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 467


مشخصات

زرآوند گياهى است علفى با ساقۀ زيرزمينى چند ساله و پايا. ساقۀ هوايى آن كوتاه به بلندى  ۴٠ - ٣٠  سانتى‌متر كه در محل اتصال برگها زاويه منفرجه‌اى دارد.

برگهاى آن كامل، متناوب، قلبى شكل و نوك‌تيز است و در مورد زرآوند گرد بى‌دندانه و زبر و در مورد زرآوند دراز با دندانه و دمبرگ است.

گلها كه از فاصلۀ بين برگ و ساقه خارج مى‌شوند ارغوانى يا صورتى با بوى نامطبوع هستند.

ساقۀ زيرزمينى يا بيخ آن كلفت و به ضخامت حدود يك انگشت چاق، رنگ ظاهر آن تيره مايل به سرخى با طعمى كمى تلخ است.

مرغوبترين آن بيخى است كه به رنگ زعفرانى و ضخيم باشد و كهنه‌تر از دو سال نباشد زيرا پس از آن قوت دارويى آن از دست مى‌رود.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص 361

[pejuhesh237]

اين گياه در اروپا، آسياى مركزى، هندوستان و مناطق مديترانه‌اى و گونه‌هايى از آن در ايران مى‌رويد.

گونه‌هايى از اين گياه كه در ايران مى‌رويند و خواص دارويى آنها بايد مطالعه شود عبارت‌اند از:

 ١ . A. olivieri Coll. ، در غرب ايران در قصر شيرين، كوه الوند همدان، بين اشتران‌كوه و كوه ساس، كوه چهار خاتون، كوه رازوند و عباس‌آباد همدان مى‌رويد.

 ٢ . A. maurorum L. ، اطراف تهران، كرج، ونك، اوين، شميرانات و در آذربايجان مى‌رويد.

 ٣ . A. iberica Fisch. ، در مناطق شمال بين درختان زيتون رودبار مى‌رويد. در طب سنتى معمول است ساقۀ زيرزمينى يا بيخ گياه مصرف مى‌شود و از هندوستان وارد شده

و در بازار به نام زرآوند عرضه مى‌شود. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص 360-361

[pejuhesh237]

همه اجزاء استفاده مي شود،

.در هند ريشۀ نوع زرآوند دراز را به عنوان ترياق در موارد گزش مار كبرى به كار مى‌برند.

ريشه نوع A. indica به عنوان تونيك، محرّك، قاعده‌آور، قى‌آور و براى كاهش تب تجويز مى‌شود

ضمنا از گرد آن مخلوط با عسل در مورد بيمارى لوكودرما كه نوعى لك و پيس با برص است، در مصرف داخلى تجويز مى‌شود.

در برمه جوشاندۀ برگ گياه را در استعمال داخلى براى فروكش كردن تاول و جوش به كودكان مى‌دهند

و در هندوچين و ويتنام اين گياه براى قطع تبهاى نوبه‌اى و استسقا و بى‌اشتهايى تجويز مى‌شود

مصرف اين دارو بايد زير نظر پزشك باشد. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد4 ص363

[pejuhesh237]

و قسم اول در سيم گرم و در دويم خشك کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص134

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

و مدر بول و حيض و ترياق سموم حيوانى

و نباتى و قاتل اقسام كرم معده و جالى و جاذب

و محلل و مقطع بلغم و مفتح سدد

و مفتت حصاة و كشندهء قمل

و جهة بواسير و تشنج و استرخاى عصب

و تنقيه سينه صاف كردن رنگ رخسار

و رفع رياح و تنقيهء جگر

و با شراب جهة سموم

و با فلفل جهة احتباس حيض و تنقيهء رحم و اخراج جنين

و با سكنجين جهة سپرز

و يك مثقال او با شراب العسل مسهل قوى بلغم و اخلاط غليظه

و جهة صرع و كزاز و ضعف احشا نافع

و ضمادش جهة گزيدن عقرب و هوام

و رويانيدن گوشت در قرحهء رحم و ساير زخمها

و با عسل جهة قروح رطبهء مزمنه

و با سركه جهة سپرز بغايت مؤثر و سنون او جهة تنقيهء لثه

و فرزجهء او جهة احتباس حيض مجرب و درد رحم

و اخراج جنين بغايت مؤثر

و قدر شربتش از دو درهم تا دو مثقال

و گويند مضر سپرز و جگر است

و مصلحش عسل و بدلش زراوند مدحرج

و گويند در تحليل صلابت سپرز

و رياح مثل او زرنباد و نصف او انزرت و در تجفيف عسالچ الكرام است.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص134[/color

[color=#8000BF]متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود

[pejuhesh237]

و مدر بول و حيض و ترياق سموم حيوانى و نباتى

و قاتل اقسام كرم معده و جالى و جاذب

و محلل و مقطع بلغم و مفتح سدد

از نظر خواص معتقدند كه ترياق سموم نباتى و حيوانى است، از جمله براى سم مار كبرى ترياق مؤثرى است.

باز كنندۀ گرفتگى‌ها و انسداد مجارى عروق و مدّر است و قاعده‌آور. كرم معده و كرم كدو را مى‌كشد و براى پاك كردن رحم و اخراج جنين بسيار مفيد است.

و مفتت حصاة و كشندهء قمل

و جهة بواسير و تشنج و استرخاى عصب

و تنقيه سينه صاف كردن رنگ رخسار

و رفع رياح و تنقيهء جگر

و با شراب جهة سموم

و با فلفل جهة احتباس حيض و تنقيهء رحم و اخراج جنين

و با سكنجين جهة سپرز

و يك مثقال او با شراب العسل مسهل قوى بلغم و اخلاط غليظه

و جهة صرع و كزاز و ضعف احشا نافع

اگر با سكنجبين خورده شود براى طحال نافع است و اگر  ۵  گرم آن با شراب عسلى خورده شود براى صرع و كزاز و ضعف احشا مفيد است .و به عنوان مسهل بلغم مى‌باشد

و ضمادش جهة گزيدن عقرب و هوام

و رويانيدن گوشت در قرحهء رحم و ساير زخمها

و با عسل جهة قروح رطبهء مزمنه

ضماد آن براى محل گزيدگى عقرب و مار و رويانيدن گوشت در زخمهاى رحم و ساير زخمها مفيد است.

و با ايرسا و عسل براى پاك كردن زخمهاى عميق و التيام آنها نافع است.

و با سركه جهة سپرز بغايت مؤثر

و سنون او جهة تنقيهء لثه
ماليدن آن به دندان و لثه براى پاك كردن رطوبتها و چرك لثه نافع است.

و فرزجهء او جهة احتباس حيض مجرب و درد رحم

و اخراج جنين بغايت مؤثر

و قدر شربتش از دو درهم تا دو مثقال

و گويند مضر سپرز و جگر است

و مصلحش عسل و بدلش زراوند مدحرج

و گويند در تحليل صلابت سپرز

و رياح مثل او زرنباد و نصف او انزرت و در تجفيف عسالچ الكرام است کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص134



شياف آن در مهبل براى باز كردن عادت ماهيانه و رفع بند آمدن آن و براى اخراج جنين در موارد سختى زايمان مؤثر است.

مقدار خوراك آن  ١٠ - ٨  گرم است. زرآوند براى كبد و طحال مضّر است از اين نظر بايد با عسل خورده شود. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص362

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

از نظر تركيبات شيميايى در نوع هندى آن كه مورد تجزيه و مطالعه قرار گرفته مواد زير يافت مى‌شود:

ريشۀ گياه داراى يك مادۀ متبلور احتمالا يك گلوكوزيد و يك مادۀ عامل تلخ با طبيعت گلوكوزيدى به نام ايزوآريستولوچيك اسيد   و مادۀ آلانتوان   و در حدود  ٠۵ / ٠  درصد آلكالوئيد

آريستولوچين   و اسانس روغنى فرّار شامل تركيبات كاربونيل  ۴ و مقدار خيلى كمى روغنى با بوى ايزووانيلين  ۵ كه در حدود  ۵٢ / ٠  درصد ريشه را تشكيل مى‌دهد، مى‌باشد

آلكالوئيد اريستولوچين در موش و قورباغه موجب ايجاد فلج قلبى و تنفسى و در سگ ايجاد خونريزى و تحريك و آماس كليه يا نفريتيس مى‌نمايد.

در گزارش ديگرى آمده است كه در اسانس ريشۀ گياه علاوه بر مواد فوق مقدار كمى كافور و تعدادى سسكى‌ترپن وجود دارد.

در نوع دراز آن در ريشۀ گياه آلكالوئيد آريستولوچين يافت مى‌شود و در ريشه نوع گرد نيز وجود آلكالوئيد مزبور تأييد شده است. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص361-362