حماض

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

و به زبان فرنكي بستاني آن را اشليه كياتم و برى آن را اشليه پاتم كوين

و قسمي ديكر كه كوچك مى‌شود برك آن شبيه بسه بركه است آن را اطريفلين يعنى حماض سه بركه و به عربي حمضيض و به هندى امروله

فارسی:

و قسم مائی بستانی: و به تركى غوزى غلافى و به فارسى ترشه نامند

و قسم برّى : سلق جبلى نامند و بيخ او را در اصفهان حليمو گويند

هندی:چوكا

عربی: حماض

یونانی: طوطاق اغريون

Rumex acetosa:(ترشك درشت)

گياهى است از خانواده‏Polygonaceae نام علمى آن‏Rumex acetosa L . مى‏باشد.


انگلیسی: Common -sorrel -Sorrel --Sour--grass

فرانسه: Grande oseille -Oseille Commune

آلمانی: Wild-Sauerampfer-Grosser-Ampfer

ایتالیائی:Acetosa dei giardini-Saleggiola-Acetosa comune


Rumex Acetosella:ترشک کوچک:

عربیک حماض صغیر

انگلیسی: Sheeps-Dock

فرانسه: Sarcille-Petir Oseill-Oseillette

آلمانی: Kleiner Ampfer

ایتالیائی:Acetosella

[pejuhesh237]

برّى و بستانى می باشد :

و مائى نوع بستانى قسمي را برگ رقيق و ترش و نرم

و بيخ ساقش سرخ و خوشهء او متراكم

و تخمش سياه براق و در غلافهاى ريزهء مثلث سرخ

و قسمي را تخمش بدون گل متكون می شود و هر دو قسم ترش و بهترين انواعند

و قسم برّى عريض الورق شبيه به بارشك در مزه و در شكل شبيه به برگ چغندر

و قسم مائى : برگش با صلابت و شبيه به كاسنى است

و نباتش شبيه به نيلوفر و بيخش شبيه به چغندر کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص93


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود

Rumex acetosa:(ترشك درشت):

گیاهی است چند ساله، به ارتفاع 30ر.تا یک متر و دارای ریشه ضخیم و ساقه راست و بی کرک به حالت وحشی در چمنزار ها،کشتزارها،کنار رودخانه ها و جاده ها می روید

برگ های بیضوی،تیرکمانی شکل و گلهای کوچک با پوششی مرکب از 6 کاسبرگ به وضع مجتمع به صورت دسته های 3-8 تایی در قسمت انتهایی ساقه دارد.

رنگ گلهای آن سبز یا سبزمایل به قرمز است.پس از آمیزش گلهای آن، 3کاسبرگ هر گل،حالت واژگون بخود میگیرند

در حالی که 3 کاسبرگ دیگر که نازک و غشایی می باشند،رشد زیاد پیدا کرده، به صورت3 کفه، میوه را احاطه می نمایند.

پراکندگی این گیاه در طبیعت بیشتر از راه جوانه هایی است که بر روی ساقه زیرزمینی آن ظاهر میشود.

از این گیاه بر اثر کشت های متوالی،فرمها و نژاد های متعددی با برگهای پهن و بزرگ به دست آمده که از آن ها مانند سبزی خوردن،در تغذیه استفاده می گردد.

Rumex Acetosella:ترشک کوچک:

گیاهی است پایا،دارای ساقه منشعب به ارتفاع 25 تا 50 سانتی متر و به رنگ غالبا سبز مایل به قرمز که در زمین های سیلیسی و ماسه ای ، اراضی متروک و تورب زارها می روید.

از مشخصات آن این است که پایه های آن ، به صورت لکه های قرمز رنگی در محل رویش جلوه می کنند که از دور می توان پی وجود آن در ناحیه ای برد.

برگ های آن نسبتا کوچک ،باریک و کشیده،کمی تیر کمانی شکل و گلهای آن به رنگ مایل به سبز یا مایل به قرمز و مجتمع به صورت دسته های فاصله دار یا کم فاصله است.


علت پراکندگی سریع آن در طبیعت نیز برای آن است که جوانه هایی بر روی ساقه زیرزمینی و خزنده آن ظاهر می شود که جابجا، موجبات پیدایش پایه های جدید را فراهم می آورد.

انواع گونه ها :

ترشک شیرین:

Rumex sculatus :

به صورت بوته های پرپشت، به ارتفاع30تا 50 سانتیمتر در می آید.

گیاهی علفی،چند ساله و دارای ساقه های نسبتا چوبی در قاعده است.

اختصاصات درمانی و مصارف آن شباهت به گونه های قبلی دارد.

Rumex obtusifolius

برگهای بیضوی نوک تیز دارد و در دشت ها می روید. ریشه اش اشتهاآور،تصفیه کننده خون،مدر و کمی قابض است.

از اختصاصات آن این است که ریشه اش آهن زمین را تغییر شکل می دهد و به صورت املاح آلی در می آورد، از این جهت در زمین های دارای املاح آهن،

میتوان با پرورش این گیاه، مقداراملاح آلی آنرا به 3 درصد رسانید.ضمنا این گیاه مقداری آهن نیز در خود ذخیره میکند.

بر روی دیوار های کهنه، زمین های سنگلاخی،گودالها و اماکن نظیر آن معمولا یافت میشود.در منطقه وسیعی از مدیترانه و آسیا پراکندگی دارد.

Rumex Crispus :گیاهی به ارتفاع 0.5 تا 1.5 متر است.در کنار جاده ها،چمنزارها و امکن سایه دار می روید.

برگهای آن دارای پهنک موجدار و گلهای آن به رنگ مایل به سبز یا مایل به قرمز است.از 6 کاسبرگ آن،3کاسبرگ که به میئه چسبیدگی دارند

،بیضوی و به شکل قلب وارونه اند.درترکیب شیمیایی آن،مانند گیاه قبلی مقداری املاح آهن وجود دارد.

سابقا ازآن به علت دارا بودن املاح آهن برای رفع کم خونی دختران جوان و درکم خونی ها استفاده بعمل می آمده است.

گرد ریشه اش به صورت کاشه های محتوی 0.50 تا0.75 گرم و به تعداد 2 تا4 کاشه در روز با غذا مصرف می شده است.

با مصرف آن تعداد گلوبولهای قرمز و در نتیجه مقدار گلبول خون افزایش می یابد.

ریشه این گیاه اثر اشتهاآور،مدر و قابض نیز دارد.

Rumex pulcher :گیاهی دو ساله و دارای برگ هایی با فرورفتگی محسوس در مجاور قاعده پهنک است بطوری که از نظر کلی، ظاهری ویلون مانند به برگ میدهد.

گلهای آن به صورت دسته هایی فاصله دار،بر روی محور گل آذین ظاهر میشود.

از نظردرمانی ریشه اش اثر اشتهاآور، مدر و کمی قابض دارد.

Rumex Abyssinica :گیاهی است که در حبشه پراکندگی دارد و از آن بعلت دارا بودن اسید کریزوفانیک بعنوان مسهل استفاده بعمل می آید. گیاهان دارویی دکتر زرگری جلد چهارم ص242-244

[pejuhesh237]

و قسم مائى كه در كنار آبها مي رويد .کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص93

Rumex acetosa:(ترشك درشت): به حالت وحشی در چمنزار ها،کشتزارها،کنار رودخانه ها و جاده ها می روید.

باغهای اطراف تهران،مغرب ایران، رزاب،قصر شیرین در ارتفاعات 1600 متری،گیلان:منجیل

Rumex Acetosella: ترشک کوچک

شمال غربی ایران، قره داغ

Rumex sculatus :

نواحی مختلف البرز،شمال ایران،مازندران:پل زنگوله،دره چالوس،دره هراز،گیلان:کلیشم،اطراف لنگرود،

آذربایجان:مشک عنبر،میانه،بین سلماس و ارومیه،کالیبار،کوه میشوداغ،کوه سهند،قره داغ،کردستان:سنندج در 1800متری،اصفهان ،

اطراف تهران،کوه توچال در2200-2400متری، قزوین،کرج،امام شهر و بسطام.

Rumex obtusifolius :

اطراف تهران،دامنه های البرز،گچسر،کرج،نواحی شمالی و مرکزی ایران،قم و آذربایجان.

Rumex Crispus :

نواحی مختلف البرز،مازندران:جنگل کندوان در 2900 متری،کجور،گرگان:بندر گز،آذربایجان:میانه،اردبیل در 1700متری، اراک، کردستان، لرستان: درود،خارون،ازنا(در 1800متری)،

کرمان:کوه لاله زار در 3000متری، اطراف تهران،قزوین و کرج.

Rumex pulcher:
این گیاه بیشتر در اطراف کرج، شمال غربی ایران،آستارا و جنوب غربی ایران یافت میشود(فلور ایران)
گیاهان دارویی دکتر زرگری جلد چهارم ص242-244

[pejuhesh237]

قسمت مورد استفاده این گیاه، برگ،دانه و ریشه آن است.

Rumex acetosa

قدما از وجود این گیاه و اثرات درمانی آن اطلاع داشته اند ولی در تغذیه از آن استفاده نمی نموده اند مانند آن که استفاده از آن، در آثار دیوسکورید وپلین ذکر گردیده است.

از قرن هفدهم میلادی به بعد از آن در تغذیه استفاده میشده ضمنا استفاده های درمانی متعدد از این تاریخ به بعد از آن بعمل می آمده است مانند آنکه Desbois و Rochefrot در سال 1789 میلادی،

شیره تازه گیاه مذکور را به عنوان ضدعفونی کننده و تب بر به کار می برده اند. Dr.Missa در سال 1775 آنرا در خنثی کردن سموم بعضی نباتات در بدن، موثر می دانسته است.

خواص درمانی- جوشانده برگ گیاه می تواند در نارسایی عمل دستگاه دفع ادرار موثر واقع شود

و در بیماری های التهابی یا ناشی از اسکوربوت و همچنین در امتلاء معده، کمی اشتها،بواسیر، ورم لثه دندان و بیماری های پوستی مفید واقع گردد.

بررسی های H.Schulz در سال 1929 نشان داد که اگر مدوا با آن ادامه پیدا کند، یبوست های مزمن،زردی و همچنین عوارض گواتر درمان خواهد پذیرفت.

در رفع تب های نوبه،اگر 150تا 200 گرم شیره گیاه به بیمار داده شود،اثر مفید ظاهر می گردد مشروط بر آن که این عمل قبل ازبروز شدت بیماری صورت گیرد.

تجارب مختلف،اثر آنرا در رفع برخی مسمومیت های گیاهی مانند سموم گیاهانی نظیرArum ها، Bryoniaها، Euphorbiaها و بطور کلی انواعی که شیره تند و سوزاننده و تحریک کننده دارند، تایید نموده است.

در استعمال خارج، ضماد مخلوط برگ پخته گیاه با آرد دانه کتان و پیه خوک، دارای اثر مفید در رفع دانه ها و جوش صورت، سودا و بیماری های پوستی دیگر است.

ریشه و دانه گیاه اثر قابض، مقوی، رفع قولنج ها(Coliques)، اسهال، اسکوریوت و درد کمر دارد.در مصرف این گیاه باید به این نکته توجه گردد که فرآورده های آن برای مبتلایان به درد مفاصل، نقرس، سنگ های صفراوی،

وجود اکسالات در ادرار، مسلولین و مبتلایان یه سوء هضم(به علت اسیدیته که دارد) نه تنها مفید نیست بلکه خطراتی نیز همراه دارد.

در حقیقت اسید اکسالیک زیاد که در این گیاه وجود دارد، چون به خلاف سایر اسید های آلی در بدن از بین نمیرود، به علت تراکم و جمع شدن در اعضا،

موجبات ناراحتی در مجاری ادرار، کم شدن و قطع ادرار، اورمی و حتی جراحاتی را در کلیه فراهم می آورد.

مسمومیت با مصرف فرآورده های این گیاه، مشابه مسمومیت باQxalis هاست و به همان روش معالجه می شود.

Rumex Acetosella

خواص درمانی و اختصاصات دیگر آن شبیه گونه قبلی است.از برگ آن نیز در بعضی نواحی در تغذیه استفاده بعمل می آورند.

در چمنزار ها اگر گوسفندان به مقادیر زیاد از آن مصرف نمایند، دچار حالت اسهالی می شوند که ممکن است خطرناک باشد و این حالت نیز به علت وجود اکسالات در گیاه ، پیش می آید. گیاهان دارویی دکتر زرگری جلد چهارم ص242-244

[pejuhesh237]

در دويم سرد و خشك و تخم او در اول سرد و در دويم خشك

تخم او در اول سرد و در دويم خشك

و قسم مائى : سرد و خشك و قابض کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص93

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

و با قوهء قابضه و مسكن قى و غثيان صفراوى و مشهّى

و جهة رفع خمار و خواهش گل خوردن و امثال آن و يرقان و تقويه جگر و التهاب نافع

و پختهء او ملين طبع و ضماد او با روغن گل و زعفران جهة قروح شهديه

و خوردن مطبوخ او جهة جراحت امعأ و سحج مفيد

و مضر باه و مصلحش شيرينيها و قدر شربتش تا هجده درهم

و بدلش ترشى ترنج
و تخم او : و قابض و جهة قرحهء امعا و خفقان حار و يرقان و التهاب و گزيدن عقرب

و برشتهء او جهة اسهال كبدى و دموى و صفراوى

و تعليق او بر بازوی چب زنان مانع آبستنى

و مضر گرده و سپرز و مصلحش رازيانه و قند و قدر شربتش دو درهم

و بيخ او جهة سيلان رحم و يرقان و اسهال دموى و سحج و قطع خون حيض

و ضماد او جهة جرب متقرح و قوبا و شقاق ناخن و داخس

و با آرد وجو جهة خارش بدن

و طلاى پختهء او با سركه جهة ورم سپرز

و تعليق او بر گردن جهة خنازير

و آشاميدن طبيخ او جهة تفتيت سنگ مثانه و احتباس حيض و يرقان سددى نافعست

و قسم برّى: و در افعال قويتر از بيخ بستانی

و با نبات جهة سرفه وضماد او جهة مفاصل و كوفتگى اعضا و نقرس حار نافع

و خوردن آب گياه او و برگ پختهء او جهة سحج صفراوى و یبسى مفيد

و بيخ او بقدر يك مثقال با آب خبث الحديد جهة بواسير مجرب

و فتيلهء او با مقل ازرق و موم روغن تخم كتان جهة بواسير باطنى

و بخور او با بيخ كبر جهة خشك كردن و انداختن بواسير ظاهرى مفيد

و قسم مائى : در قوه و فعل نزديك به بستانى و جهة خفقان و غثيان نافع است

و جهة جرب و جراحات و قروح خبيثه و اورام حاره و منع زياده شدن زخمها مفيد و بدلش بطباط است. کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص93

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود

[pejuhesh237]

و با قوهء قابضه و مسكن قى و غثيان صفراوى و مشهّى

و جهة رفع خمار و خواهش گل خوردن و امثال آن و يرقان و تقويه جگر و التهاب نافع

و پختهء او ملين طبع و ضماد او با روغن گل و زعفران جهة قروح شهديه

و خوردن مطبوخ او جهة جراحت امعأ و سحج مفيد

و مضر باه و مصلحش شيرينيها و قدر شربتش تا هجده درهم

و بدلش ترشى ترنج
و تخم او : و قابض و جهة قرحهء امعا و خفقان حار و يرقان و التهاب و گزيدن عقرب

و برشتهء او جهة اسهال كبدى و دموى و صفراوى

و تعليق او بر بازوی چب زنان مانع آبستنى

و مضر گرده و سپرز و مصلحش رازيانه و قند و قدر شربتش دو درهم

و بيخ او جهة سيلان رحم و يرقان و اسهال دموى و سحج و قطع خون حيض

و ضماد او جهة جرب متقرح و قوبا و شقاق ناخن و داخس

و با آرد وجو جهة خارش بدن

و طلاى پختهء او با سركه جهة ورم سپرز

و تعليق او بر گردن جهة خنازير

و آشاميدن طبيخ او جهة تفتيت سنگ مثانه و احتباس حيض و يرقان سددى نافعست

و قسم برّى: و در افعال قويتر از بيخ بستانی

و با نبات جهة سرفه وضماد او جهة مفاصل و كوفتگى اعضا و نقرس حار نافع

و خوردن آب گياه او و برگ پختهء او جهة سحج صفراوى و یبسى مفيد

و بيخ او بقدر يك مثقال با آب خبث الحديد جهة بواسير مجرب

و فتيلهء او با مقل ازرق و موم روغن تخم كتان جهة بواسير باطنى

و بخور او با بيخ كبر جهة خشك كردن و انداختن بواسير ظاهرى مفيد

و قسم مائى : در قوه و فعل نزديك به بستانى و جهة خفقان و غثيان نافع است

و جهة جرب و جراحات و قروح خبيثه و اورام حاره و منع زياده شدن زخمها مفيد و بدلش بطباط است. کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص93

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

.Rumex acetosa:

جوشانده یک قاشق سوپخوری از برگ گیاه در 2 فنجان آب (مدت جوشیدن یک ربع) به مقدار یک فنجان در روز مشروط بر آنکه اولا مقدار مذکور در طی چند دفعه صورت گیرد


و ثانیا نخستین آب در هنگام تهیه جوشانده،چون دارای مقدار زیادی اسیداکسالیک است، دور ریخته شود.جوشانده ریشه گیاه به مقدار5 گرم برای هر فنجان تهیه می گردد(Fournier).گیاهان دارویی دکتر زرگری جلد ٤ ص ٢٤٢-٢٤٤

[pejuhesh237]

.Rumex acetosa

در اعضای مختلف این گیاه، اسیداکسالیک به حالت ترکیب با پتاسیم و به صورت بی اکسالات و کوادری اکسالات و یا به حالت آزاد وجود دارد.

در شیره گیاه،مقدارکمی قند،چربی و ترکیبات آنتراکینون(رومی سینrumicine) یافت میشود.


ریشه اش دارای رومی سین و گلوکزیدی است که براثر تجزیه، گلوکز و اسید کریزوفانیک می دهد.دانه اش دارای درصد مواد روغنی است.گیاهان دارویی دکتر زرگری جلد 4 ص 242-244