جعده

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

«جُعْدَة» بضم الجيم. عنبربید،مریم نخودی کوهی-

گياهى است از خانوادۀ نعنا Labiatae :

Ajuga Chamaepitys

فارسی: جبلی ان «عنبر بيد» و كوهى آن را «گل اربه» - مریم نخودی- کلپوره- کلفوره-عنبر بید.

عربی: صنوبر الارض-عرصف

انگلیسی: Ground Pine و Yellow bugle و Bulge جعده بستانی و یا جعده خزنده: Bugle weed و Ajuga

فرانسه: Yvette و Bugle ، جعده بستانی و یا جعده خزنده:Ajuga و Bugle rampante

آلمانی: Acker gamander-Giller gunsel

ایتالیائی:Gamepizio-Bugula ivartetica

[pejuhesh237]

گياهيست كمتر از نيم زرع و برگش مفروش و يك روى بالا مزغب

و روى ديگر را اطراف محيط به خارهاى ريزه و اطراف شاخهاى او مثل قبه

و برآن خيوط شبيه به موى سفيد و پر از تخم و گلش سفيد مايل به زردى

و با عطريهء و اين نوع جبلى است و جعدهء صغير نامند و بستاني را جعدهء كبير گويند

و برگ او بزرگتر و كم بوتر است و مستعمل او جبلى است و بعد از هشت ماه قوتش كم می شود کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص72

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود

 ١ . جعدۀ كاجى، نام علمى آن Ajuga chamaepitys) L. (Schreb.

جعده كاجى گياهى است علفى، يكساله، ساقۀ آن چهارگوشه، پوشيده از تار و بلندى آن كمى كمتر از  ۵ / ٠  متر است.

برگهاى آن داراى بريدگى‌هاى عميق و معمولا بريدگى‌ها برگ را به سه قسمت تقسيم مى‌كند كه روى هريك از آن سه قسمت پوشيده از كرك

و در كنارۀ آنها خارهاى كوچك و حالت چسبندگى دارند. گسترده روى زمين است. گلهاى آن سفيد مايل به زرد با بوى تند و طعم آنها كمى تلخ است.


2-Ajuga reptans يا جعدۀ خزنده يا جعده بستانى

گياهى است علفى چندساله ساقۀ آن چهارگوشه و بدون كرك بلندى آن در حدود يك وجب و برگهاى آن بدون بريدگى و بيضى،

در بعضى از برگها دندانه‌هاى نامنظم و تقريبا بدون كرك. گلهاى آن آبى، گلى يا سفيد.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 6 ص 236-237

[pejuhesh237]

جعده بستانی: منبت آن كنار آبها و جاهاى نمناك و در فصل بهار رويد کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 305

جعده بستانی:

اين گياه در نقاط مرطوب و چمنزارها و مناطق جنگلى اروپا، آسيا و شمال افريقا انتشار دارد.

در ايران در شمال كشور در گيلان و در مراتع اطراف رشت ديده مى‌شود. .
جعده جبلی:

اين گياه در نقاط نمناك مناطق مديترانه مى‌رويد. در ايران در ارتفاعات البرز و حصاربند

و در شمال ايران در گيلان بين كبوترچاك و پاكده و در آذربايجان بين تبريز و خوى به‌طور خودرو ديده مى‌شود.

[pejuhesh237]

همه اجزاء استفاده مي شود.

هيج جزء آن سمي نيست.

جعده بستانی:

از نظر طبيعت و خواص دارويى شبيه گياه جعدۀ كاجى است.

از اين گياه به عنوان مقوى، قابض و تب‌بر و بيشتر براى معالجۀ آسم و نقرس استفاده مى‌شود.

برگهاى آن كه كمى تلخ است با سركه در سالاد خورده مى‌شود.

گونۀ ديگرى از اين گياه كه در چين مى‌رويد، به نام Ajuga decumbens Thumb.

از گياهان دارويى مفيد است. از اين گياه به عنوان مقوى، قابض و تب‌بر و بيشتر براى معالجۀ آسم و نقرس استفاده مى‌شود.

برگهاى آن كه كمى تلخ است با سركه در سالاد خورده مى‌شود.

گونۀ ديگرى از اين گياه كه در چين مى‌رويد، به نام Ajuga decumbens Thumb.از گياهان دارويى مفيد است.

در چين به عنوان ضد درد و حل‌كنندۀ .لخته خون مصرف مى‌شود.

از جوشاندۀ برگهاى آن براى رفع تب و اسهال و ناراحتى‌هاى چشم و بيمارى‌هاى مثانه مى‌خورند.

در ژاپن از شاخه‌ها و برگها و تخمهاى آن به عنوان دارو استفاده مى‌كنند.

عصارۀ برگهاى تازۀ آن به صورت ضماد روى محل نيش حشرات و بريدگى و سوختگى و براى كاهش تومور مى‌اندازند.

از برگهاى تازۀ آنكه كاملا خرد شده و با برنج جوشيده باشد، به صورت Fomentation گرم روى موضع سرطانى و تومورهاى سرطانى مى‌اندازند

و از جوشاندۀ شاخه و برگهاى آن براى شست‌وشو و حمام عضوهاى روماتيسمى و دردناك مصرف مى‌كنند.

جوشانده تخمهاى آن را براى كاهش دل‌درد و اسهال مى‌خورند اين گياه داروى مفيدى براى بيمارى‌هاى قارچى و دل‌درد است.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 6ص 236-237.

[pejuhesh237]

و در آخر دويم گرم و خشك کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص72

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و بعضى در سوم خشك كفته‌اند کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 305

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

و مفتح و با قوهء ترياقيه و مدر بول و حيض و ملطف

و طبيخ او جهة گزيدن هوام و يرقان سياه و استسقاء و تبهاى بلغمى و سوداوى

و رفع كرم معده و حب القرح و تحليل رياح و عسر بول مفاصل و حصاة و تنقيهء رحم

و رفع نسيان و با سركه جهة سپرز و ضماد او جهة تنقيهء قروح مزمنه و التيام آن نافع

و مضر معده و سر و مصدع و مصلحش حماما و قدر شربتش تا سه درهم و از طبيخش تا بيست مثقال

و بدلش پودنهء كوهى و در تحليل رياح شيح و در اخراج كرم پوست بيخ انار و سليخه است.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص72

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق بخشي از تحفه بود:

و طمث و آشاميدن طبيخ آن دو اوقيه و نيم جهت تذكيۀ ذهن و رفع نسيان و نهش هوام و عقرب و استسقاى بارد

و يرقان اسود سدى و تپهاى بلغمي و سوداوى و اخراج ديدان و حب القرع و تحليل رياح و اوجاع جنين و عسر البول

و وجع مفاصل و تفتيت حصاة و ادرار حيض و تنقيۀ رحم

و با سركه جهت تحليل سپرز

و ضماد تازۀ آن جهت رطوبات صداع و تنقيۀ قروح مزمنه و اوجاع آن و التزاق و اندمال آنها خصوصا نوع كبير آن

و ذرور صغير آن جهت اندمال قروح رديه و نشف رطوبات آنها و افتراش آن

و دود كردن آن و پاشيدن آب منقوع آن نيز جهت كريزانيدن هوام نافع مصدع

و اكتحال عصارۀ آن با عسل جهت حدت .کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 305

[pejuhesh237]

و مفتح و با قوهء ترياقيه و مدر بول و حيض و ملطف
و طبيخ او جهة گزيدن هوام و يرقان سياه و استسقاء و تبهاى بلغمى و سوداوى

و رفع كرم معده و حب القرح و تحليل رياح و عسر بول مفاصل و حصاة و تنقيهء رحم

و رفع نسيان و با سركه جهة سپرز و ضماد او جهة تنقيهء قروح مزمنه و التيام آن نافع

و مضر معده و سر و مصدع و مصلحش حماما و قدر شربتش تا سه درهم و از طبيخش تا بيست مثقال

و بدلش پودنهء كوهى و در تحليل رياح شيح و در اخراج كرم پوست بيخ انار و سليخه است.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص72

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق بخشي از تحفه بود:

و طمث و آشاميدن طبيخ آن دو اوقيه و نيم جهت تذكيۀ ذهن و رفع نسيان و نهش هوام و عقرب و استسقاى بارد

و يرقان اسود سدى و تپهاى بلغمي و سوداوى و اخراج ديدان و حب القرع و تحليل رياح و اوجاع جنين و عسر البول

و وجع مفاصل و تفتيت حصاة و ادرار حيض و تنقيۀ رحم

مدّر و قاعده‌آور است و اخلاط را لطيف مى‌كند. خوردن در حدود  ٧٠  گرم از دم‌كردۀ آن براى كاهش فراموشى، تقويت ذهن، استسقاى سرد،

يرقان سياه و تبهاى بلغمى و سوداوى نافع است. ضد كرم است و براى اخراج كرم كدو و كرم روده و تحليل گاز، نفخ، سخت ادرار كردن،

درد مفاصل، خرد كردن سنگ مثانه و پاك كردن رحم مفيد است.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد ص 237

و با سركه جهت تحليل سپرز و ضماد تازۀ آن جهت رطوبات صداع و تنقيۀ قروح مزمنه و اوجاع آن و التزاق و اندمال آنها خصوصا نوع كبير آن

و ذرور صغير آن جهت اندمال قروح رديه و نشف رطوبات آنها و افتراش آن

و دود كردن آن و پاشيدن آب منقوع آن نيز جهت كريزانيدن هوام نافع مصدع

و مضر معده مصلح آن حماما

مضرات آن اين است كه سردرد مى‌آورد و مضر معده است و از اين نظر بايد با حماما خورده شود.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد ص 237

مقدار شربت از جرم آن تا سه درهم و از طبيخ آن تا بيست مثقال بدل آن پودنۀ كوهي و در تحليل رياح شيح و در اخراج كرم معده يك وزن و دو ثلث وزن آن

پوست بيخ انار تازه و در ادرار سليخه است

مقدار خوراك آن از گرد گياه تا  ١٢  گرم و از دم‌كرده‌هاى آن تا  ١٠٠  گرم است.

جانشين آن در اين خواص پونه است و براى نفخ و گاز، شيح و در اخراج كرم معده دو برابر وزن آن پوست تازۀ ريشۀ انار است. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد ص 237

و اكتحال عصارۀ آن با عسل جهت حدت بصر نافع

ضماد آن براى پاك كردن زخمهاى كهنه و التيام آنها و گرد برگ آن براى خشك كردن و التيام زخمها نافع است.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 6 ص 237

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

.در خاكستر گياه مقدار قابل ملاحظه‌اى (حدود  ٣٠  درصد) املاح پتاسيم و  ٢٠ - ١۵  درصد املاح كلسيم و تركيبات منيزيوم

و اكسيدهاى آهن مشخص شده است. گياه مورد تجزيه گياهى بوده كه در اراضى آهكى مى‌روييده است.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد6 ص 238