اذخر

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

اذخر:
دو قسم بود يكى مكي بلغت رومي سخس و سخيس نامند و بهندى كندهيس و كتدبيل و كنتول و سوندهي و روس و سوريا

و بفارسي بفتح كاف و سكون زاى معجمه و فتح نون و ها در آخر

و تصحيف كرده كسى كه آن را كربۀ دشتي بضم كاف فارسي و سكون راى مهمله و فتح باى موحده خوانده

نام علمی:( Cymbopogon schoenanthus) L. (Spreng. و مترادف آن Andropogon schoenanthus L. و Cymbopogon densiflorus stapf

مى‌باشد.

فارسی:«كاه مكّه» و «كاه مكّى» و «گور گياه» و «كور گياه» و «اذخر» و «كزنه دشتى»

و در برخى از جمله در كتاب شليمر «گربه دشتى» نوشته‌اند

عربی:تبن مكه و خلال ماموني و طيب الغريب

یونانی: و بعضى اطبا كفته‌اند كه سخيس يوناني است

انگلیسی:Sweet rush و Camels hay و Scenanth

فرانسه: Jonc odorant و Foin de chameau و Schenanthe

آلمانی: Citronengras و kamelshov

ایتالیائی:Squinante و fieno di camello

از غلات اسانس‌دار گونه‌هاى ديگرى از اين جنس نيز از نظر اسانس معروف و در صنعت عطرسازى كاربرد دارد

كه به شرح چند گونۀ آن مى‌پردازيم:

 ١ . Cymbopogon citratus) DC. (Stapf و مترادفهاى آن: Andropogon citratus DC. و A. schoenanthus sensu Lour.

و A. nardus L. var ceriferus Hack. مى‌باشد. به فرانسوى گياه را Herbe citron و به انگليسى Lemon grass و Melissa grass نام‌اند.


2. گونۀ Cymbopogon nardus) L. (Rendle و مترادف آن Andropogon nardus L. مى‌باشد.

اين گياه به انگليسى Citronella grass و به فرانسوى Citronnelle ناميده مى‌شود.

 ٣ . گونۀ Cymbopogon martini) Roxb. (Wats. و مترادف آن Andropogon martini Roxb. مى‌باشد.

اين گياه به انگليسى Rosha grass گفته مى‌شود.

[pejuhesh237]

نباتيست شبيه به كولان كه نوعى از اسل است

بيخش غليظ و بسيار شاخ و باريك و برگش ريزه تر از كولان

و از آن در حجم و قد كوچكتر و مایل به سرخى و زردى و ثقيل الرايحه

و شكوفه او بسيار و انبوه و سفيد و با عطريّه و تند طعم و گزنده

و ديسقوريدوس فرموده كه قسمى ازو را ثمرى می باشد سياه رنگ کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص 16

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق بخشي از تحفه بود

و سائيدۀ آن را با بيخ آن باصطلاح اهل مكه غسول نامند و بآن دست مى‌شويند

اما صنف دوم آن اذخر اجامي است و آن كياهى است كه از بيخ آن در هند خسخانه مى‌سازند و مشهور بخس است

و كياه آن در شكل شبيه باذخربرى است و ليكن كياه آن خوش‌بو نيست مانند اذخر برى و خشن است

و بيخ آن خوش‌بو و باريك و بسيار دراز قريب بذراعى و بفارسي بيخ و الا نامند

و اما اذخر برى كويند اين صنف غليظ مى‌باشد و تخم آن مخدر و بهتر و مختار

و مستعمل بيخ و فقاح اذخر عربي مكي خوش تركيب نيكو رائحۀ آن است كه كياه و بركهاى آن بسيار بلند و صلب و خشن نباشد

بلكه نرم و انبوه و كوتاه باشد و شيخ الرئيس نوشته آنچه فقاح آن مائل بسرخي

و چون شكافته شود بنفش و ساق آن باريك و در خوش‌بوئى شبيه ببوى ورد باشد چون نرم كنند و بدست بمالند

و چون بخايند زبان را بكزد و بسوزاند نكوست منفعت آن بسيار در كل و فقاح و بيخ و شاخهاى آن بود

و بهترين آن عربي صلب خوشبوى باريك صلب آن است کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 109-111





گياهى است پايا داراى ساقۀ راست به بلندى  ٣٠  سانتى‌متر و چون برگهاى فراوانى دارد به صورت انبوه در محيطهاى كشت در مى‌آيد.

گياه بسيار معطّرى است و قسمت زيرزمينى يا بيخ گياه ضخيم و معطّر و از آن اسانس زرد رنگى تهيه مى‌شود.

گلهاى آن متعدد، انبوه، سفيد رنگ و معطّر مى‌باشد و با طعم تند و گزندۀ زبان است

از غلات اسانس‌دار گونه‌هاى ديگرى از اين جنس نيز از نظر اسانس معروف

و در صنعت عطرسازى كاربرد دارد كه به شرح چند گونۀ آن مى‌پردازيم:

 ١ . Cymbopogon citratus) DC. (Stapf :گياهى است پايا با برگهاى معطّر و داراى بويى شبيه ليمو از تقطير قسمت بالاى برگهاى

گياه اسانسى تهيه مى‌شود كه تا  ٨۵  درصد آن سيترال   است.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص 298-300

[pejuhesh237]

.اين گياه به حالت وحشى در شمال افريقا، ايران، عربستان تا جنوب غربى افغانستان و پنجاب هندوستان انتشار دارد.

در ايران در نواحى غرب ايران در قصر شيرين، صالح‌آباد، كوه جوبر و در بلوچستان مى‌رويد. در عربستان و بلوچستان علوفۀ شتران است.


 ٣ . گونۀ Cymbopogon martini) Roxb. (Wats. :اين گياه در پنجاب هند به‌طور وسيعى كاشته مى‌شود .کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد ص 299-300

[pejuhesh237]

.هيج جزء آن سمي نيست

از ساقه برگدار و گلدار گياه و حتي قاعده ساقه ان نوعي اسانس تهيه مي شود كه بوي مطبوع و معطر دارد.

بيرنگ يا داراي رنگ زرد روشن به وزن مخصوص و در الكل حل مي شود بدون اينكه انرا كدر نمايد.


در هند از جوشاندۀ گياه به عنوان تب‌بر استفاده مى‌شود. اسانس آن براى تسكين درد روماتيسم و دردهاى عصبى به مواضع مى‌مالند.

از نظر طبيعت طبق نظر حكماى طب سنتى خيلى گرم و خشك است.

ريشۀ آن خيلى قابض و كمى گرم است. خوردن دم كردۀ گياه براى رفع نفخ و گاز مفيد است.

مدرّ است و قاعده‌آور و مداومت در خوردن دم كردۀ آن براى تسكين درد مفاصل سرد مفيد است.

مضمضۀ آن در دهان و ماليدن آن به لثه‌ها براى رفع درد دندان و تقويت لثه‌ها نافع است.

اگر با  ۵  گرم فلفل دم كرده و بخورند براى رفع تهوع، آشفتگى و ترس مفيد است

و اگر با ترنجبين مخلوط و خورده شود براى سفتى طحال

و با داروهاى مناسب ديگر براى استسقا و ناراحتى كليه و ريه و تقويت دهانۀ معده

و تقويت كبد و باز كردن انسداد مجارى كبد و قطع خونروى از سينه نافع است.


١ . Cymbopogon citratus) DC. (Stapf :در چين تمام اندام گياه را قبل از گل كردن كنده و در آب و يا مخلوط با گوشت مى‌جوشانند

و سوپى به دست مى‌آيد كه براى معالجۀ سرفه، سرماخوردگى، قطع اخلاط خونى و صاف كردن صدا مفيد است

ريشۀ آن مدرّ است و معرّق در تمام مناطق خاور دور از دم كردۀ برگهاى آن براى استحمام معطّر استفاده مى‌كنند

كه براى كاهش ورمها، قطع بوى بد بدن، اصلاح گردش خون ، معالجۀ التهاب پوست و تاولها التيام بريدگى و جراحتهاى پوست،

ناراحتى‌هاى مثانه و جذام . مفيد است.

خوردن دم كردۀ برگهاى آن بادشكن و محرّك است و به هضم غذا كمك مى‌كند . و فشار مربوط به حملۀ آسم را كاهش مى‌دهد.

بركيل مى‌نويسد كه در مالايا برگهاى گياه را به عنوان مدرّ ملايم، تونيك و براى دورۀ نقاهت پس از وضع حمل به كار مى‌برند

و از اسانس آن به مواضع دردناك روماتيسمى و شكستگى استخوان مى‌مالند، مفيد است.

. در گزارش رومفيوس   آمده است كه دم كردۀ برگهاى آن براى شست‌وشوى دهان و تسكين درد دندان و ورم لثه‌ها بسيار نافع است.

2. گونۀ Cymbopogon nardus) L. (Rendle :ريشۀ اين گياه به عنوان مدّر، معرق و ضد تب و براى معالجۀ برونشيت به كار مى‌رود

در برخى مناطق ريشۀ گياه را با كمى زردچوبه مصرف مى‌كنند، خوردن دم كردۀ برگهاى آن براى رفع ناراحتى‌هاى كبد و مالاريا مفيد است

و معمولا پس از غذا خورده مى‌شود . بركيل معتقد است كه گياه C. nardus بايد در استعمال خارجى مصرف شود در حالى كه گياه

C. citratus براى استعمال داخلى است


 ٣ . گونۀ Cymbopogon martini) Roxb. (Wats. و در صنعت اسانس‌گيرى مورد توجه است.

براى اينكه مقدار اسانس گياه حد اكثر باشد، معمول است كه ساقه‌هاى برگدار گياه را قبل از فرا رسيدن نخستين يخبندان مى‌چينند. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص 298-302

[pejuhesh237]

در دويم گرم و خشك کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص 16

مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق بخشي از تحفه بود:

طبيعت عربي مكي و آنچه قريب بدان است كرم و خشك در دوم و در سوم نيز كفته‌اند

و اجامي آن مبرد و نزد ابن جريح همه اصناف آن بارد و بيخ آن شديد القبض و فقاح آن اندك كرم و با قبض كمي كمتر از كرمي آن کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 109-111

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

و محلّل و مفتح و مدّر بول و حيض و فضلات

و مقطع اخلاط و منضج و مفتت حصاة و مسكن اوجاع بارده باطنى

و مقاوم سموم هوام و جهة ورم جگر و سدّهء آن و ورم فم معده و رفع نفث الدم و بادها

و جهة استسقاء و علل گرده و ريه و شدخ عضل و با مصطكى جهة تنقيه فضلات دماغى

و با ترنجبين جهة سپرز و يك مثقال او را با فلفل بالسويّه جهة رفع غثيان مجرّب دانسته‌اند

و جهة ازالهء خوف نافع و ضماد او جهة ورم بارد جگر و مثانه و معده و سپرز و رياح جميع اعضاء

و جلوس در طبيخ او جهة ورم رحم و درد مفاصل

و مضمضه و سنون او جهة درد دندان و تقوية لثه و عمور و دفع رطوبات

و مداومت آشاميدن طبيخ او جهة مفاصل بارده به غايت مفيد

و با سكنجبين جهة اواخر تبهاى بلغمى مجرّب و شكوفهء او لطيف‌تر و در افعال ضعيف‌تر است

و مضرّ گرده به سبب شدة ادرار و مضر محرور و مصدع و مصلحش گلاب و صندل

و قدر شربتش از نيم مثقال تا يك مثقال و بدلش راسن و قسط و بدل فقاع او قصب الذريره است

و عرق اذخر به غايت لطيف و با قوة ترياقيّه و در افعال شبيه به اوست

و روغن او كه شكوفهء اذخر را در روغن زيتون به قدرى كه او را بپوشاند گذاشته باشند

و دو ماه تابستان در آفتاب پرورده و سه چهار مرتبه صاف نموده شكوفه را تازه كرده باشند

و سيم گرم و خشك و با قوهء قابضه

و آشاميدن او جهة تحليل ورم بارد باطنى

و طلاى او جهة دردهاى بارد و برص و رويائيدن مو و انواع خارش اعضاء

و رفع ماندگى و دلوك او جهة درد دندان و ورم لثه و جوشيدن دهان نافع است.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص 16

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و جهت فالچ و لقوه و تشنج رطب امتلائي و استرخا و خدر و نسيان

و ذكاى حفظ و ازالۀ خوف و درد دندان و تقويت لثه و عمور و دفع رطوبات دهان نافع جهت آنكه منقي سر است

از فضلات رديه و رطوبات بلغميه و جهت ورم معده و جكر و سدۀ آن و صلابت سپرز و رفع نفث الدم و بادها و استسقا

و علل كرده و رئه و تفتيت حصاة و ادرار بول و حيض و فضلات و ورم رحم

و اورام صلبۀ هر عضو كه باشد خواه معده و يا كبد و يا كرده و غيرها و تپهاى بلغمي در اواخر و شدخ عضل



و خائيدن آن بتنهائي براى فالج و همچنين با مصطكي و علك البطم

و آشاميدن يك مثقال آن جهت فالج و لقوه و تشنج رطب امتلائي و تنقيۀ فضول دماغي و رحم

و همچنين آشاميدن ربع مثقالى از بيخ آن با فلفل جهت تشنج رطب امتلائي

و ضماد آن بر منبت اعصاب جهت استرخا و فالج

و با ادويۀ مناسبه جهت استسقا و علل كرده و رئه و ورم و تقويت فم معده و جكر و سدۀ آن و رفع نفث الدم و بادها نافع

و آشاميدن طبيخ آن جهت تحليل نفخ و رياح و ادرار بول و حيض

و ضماد برك تازه‌تر متصل بيخ آن جهت لسع هوام

و دهن آن جهت حكه و رفع اعياء نافع و   دهن آن

و شراب آن و عرق آن و قرص آن و معجون آن همه نافع‌اند از جهت امراض مذكوره و در قرابادين بتفصيل مذكور شد

با خواص و منافع و طريقۀ صنعت هريك المضار كويند بسبب شدت ادرارى كه دارد مضر است بكردۀ محرورين و مصدع است

مصلح آن كلاب و عرق نيلوفر و صندل کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 109-111

[pejuhesh237]

و محلّل و مفتح و مدّر بول و حيض و فضلات

و مقطع اخلاط و منضج و مفتت حصاة و مسكن اوجاع بارده باطنى

و مقاوم سموم هوام و جهة ورم جگر و سدّهء آن و ورم فم معده و رفع نفث الدم و بادها

و جهة استسقاء و علل گرده و ريه و شدخ عضل و با مصطكى جهة تنقيه فضلات دماغى

و با ترنجبين جهة سپرز و يك مثقال او را با فلفل بالسويّه جهة رفع غثيان مجرّب دانسته‌اند

و جهة ازالهء خوف نافع و ضماد او جهة ورم بارد جگر و مثانه و معده و سپرز و رياح جميع اعضاء

و جلوس در طبيخ او جهة ورم رحم و درد مفاصل

و مضمضه و سنون او جهة درد دندان و تقوية لثه و عمور و دفع رطوبات

و مداومت آشاميدن طبيخ او جهة مفاصل بارده به غايت مفيد

و با سكنجبين جهة اواخر تبهاى بلغمى مجرّب و شكوفهء او لطيف‌تر و در افعال ضعيف‌تر است

و مضرّ گرده به سبب شدة ادرار و مضر محرور و مصدع و مصلحش گلاب و صندل

و قدر شربتش از نيم مثقال تا يك مثقال و بدلش راسن و قسط و بدل فقاع او قصب الذريره است

و عرق اذخر به غايت لطيف و با قوة ترياقيّه و در افعال شبيه به اوست

و روغن او كه شكوفهء اذخر را در روغن زيتون به قدرى كه او را بپوشاند گذاشته باشند

و دو ماه تابستان در آفتاب پرورده و سه چهار مرتبه صاف نموده شكوفه را تازه كرده باشند

و سيم گرم و خشك و با قوهء قابضه

و آشاميدن او جهة تحليل ورم بارد باطنى

و طلاى او جهة دردهاى بارد و برص و رويائيدن مو و انواع خارش اعضاء

و رفع ماندگى و دلوك او جهة درد دندان و ورم لثه و جوشيدن دهان نافع است.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص 16

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و جهت فالچ و لقوه و تشنج رطب امتلائي و استرخا و خدر و نسيان

و ذكاى حفظ و ازالۀ خوف و درد دندان و تقويت لثه و عمور و دفع رطوبات دهان نافع جهت آنكه منقي سر است

از فضلات رديه و رطوبات بلغميه و جهت ورم معده و جكر و سدۀ آن و صلابت سپرز و رفع نفث الدم و بادها و استسقا

و علل كرده و رئه و تفتيت حصاة و ادرار بول و حيض و فضلات و ورم رحم

و اورام صلبۀ هر عضو كه باشد خواه معده و يا كبد و يا كرده و غيرها و تپهاى بلغمي در اواخر و شدخ عضل



و خائيدن آن بتنهائي براى فالج و همچنين با مصطكي و علك البطم

و آشاميدن يك مثقال آن جهت فالج و لقوه و تشنج رطب امتلائي و تنقيۀ فضول دماغي و رحم

و همچنين آشاميدن ربع مثقالى از بيخ آن با فلفل جهت تشنج رطب امتلائي

و ضماد آن بر منبت اعصاب جهت استرخا و فالج

و با ادويۀ مناسبه جهت استسقا و علل كرده و رئه و ورم و تقويت فم معده و جكر و سدۀ آن و رفع نفث الدم و بادها نافع

و آشاميدن طبيخ آن جهت تحليل نفخ و رياح و ادرار بول و حيض

و ضماد برك تازه‌تر متصل بيخ آن جهت لسع هوام

و دهن آن جهت حكه و رفع اعياء نافع و   دهن آن

و شراب آن و عرق آن و قرص آن و معجون آن همه نافع‌اند از جهت امراض مذكوره و در قرابادين بتفصيل مذكور شد

با خواص و منافع و طريقۀ صنعت هريك المضار كويند بسبب شدت ادرارى كه دارد مضر است بكردۀ محرورين و مصدع است

مصلح آن كلاب و عرق نيلوفر و صندل کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 109-111

[فقاح اذخر يعنى شكوفه آن‏]

و فقاح اذخر يعنى شكوفه آن كه بهندى سندهيه كويند لطيف‏تر در افعال بهتر از حشيش آن است و نافع است از براى لقوه و فالج و نسيان و

نيكو ميكرداند حفظ را و منقى سر است از فضلات رديه و رطوبات بلغميه مضر است بكرده بسبب شدت ادرار و مضر بمجرورين و مصدع است

و مصلحش كلاب و عرق نيلوفر و صندل و قدر شربتش از نيم مثقال تا يك مثقال و بدلش راسن و قسط و فقاح آن قصب الذريره است‏

[دهن فقاح اذخر]

دهن فقاح اذخر در سيوم كرم و خشك است و با قوت قابضه و آشاميدن آن جهت تحليل اورام بارده باطن و طلاى آن جهت دردهاى بارده و

برص و رويانيدن موى و انواع خارش اعضا و دفع ماندكى و دلوك آن بجهت درد دندان و ورم لثه و جوشيدن دهان نافع است و چون اين دهن را

بر سر بمالند نافع است از براى كابوس حادث از برد شديد كه برسد بسر دفعة نزد خواب شيخ رئيس كفته كه تدهين باين دهن خصوص بر


سر و اصول اعصاب نافع است از براى سكته بلغمى بجهت آنكه مقوى روح نفسانى و جواهر اعصاب است و محلل فضول دماغ و فضول

اعصاب از غير فشف و خصوص وقتى كه فراگيرد قوتى از زوفا و صعتر و فودنج و حاشا و مانند اينها

صنعت آن‏

بكيرند فقاح اذخر تر را و در شيشه كرده زيت بقدرى كه آن را بپوشاند بر روى آن كرده دو ماه در افتاب كذارند و درين مدت سه چهار بار صافى

نموده هربار شكوفه تازه داخل نمايند پس از افتاب برداشته نكاه دارند و در وقت حاجت بكار برند و اكر داخل نمايند درين دهن قدرى زوفا و

صعتر و حاشا و فودنج ميكردد اقوى آن زمان دهن فقاح اذخر مركب خواهد بود

[دهن ثمر اذخر]

دهن ثمر اذخر نافع از براى برص و انواع حكه عامه و كاه خلط كرده ميشود در ادويه كه مى‏برند اعيار

صنعت آن‏

بكيرند ثمر پخته اذخر را و به‏پزند با آب تا پخته شود و بعد از آن روغن كنجد تازه يا روغن زيت داخل كرده به‏پزند تا آب رفته روغن بماند

و احتياط كنند كه نسوزد و استعمال نمايند

[شراب اذخر]

شراب اذخر نافع است از براى كبد و سدها و رياح متولد در معده و شراسيف و بجهت مغص و يرقان و ابتداى استسقا منقول از خط حكيم

محمد باقر كه از منهاج الدكان نقل نموده‏

صنعت آن‏

اذخر مكى مصطكى رومى اصل السوس از هريك نيم اوقيه سليخه سياه اسارون دارچينى پوست پنج كبر زيره كرمانى كرويا يا زوفاى خشك

رازيانه تخم كرفس از هريك دو درم عود بلسان اشنه از هريك سه درم قاقله كبار قاقله صغار از هريك يك مثقال تخم خطمى نيم اوقيه ادويه

نيم كوفته در چهار رطل آب يك شب بخيسانند و صبح بجوشانند تا بنصف رسد صافى نموده دو رطل شكر سفيد صافى دو رطل عسل

سفيد خوشبوى جيد داخل كرده بقوام اورند شربتى يك اوقيه‏

[عرق اذخر ساده مقوى معده‏]

عرق اذخر ساده مقوى معده و محلل و مفشى رياح و مفتح سدها و بى‏عديل است از براى قولنج ريحى و بنهايت لطيف است و با قوت

ترياقيت و مدر بول و حيض و مقطع اخلاط و مسكن اوجاع بارده باطنى و جهت ورم جكر و استسقا و علل كرده و فم معده و رياح و تفتيت

حصاة و تبهاى بلغمى مفيد و عرق فقاح اذخر الطف از عرق نبات آن است و مصدع محرورين و مصلحش كلاب‏

صنعت آن‏


بكيرند اذخر مكى يكمن و سه من آب داخل كرده بطريق كلاب عرق كشند و اكر از فقاح اذخر عرق كشند نيز بهمين طريق است‏


[قرص فقاح اذخر اسهال باز دارد]


قرص فقاح اذخر اسهال باز دارد و استسقاى زقى كه با حرارت و اسهال باشد سود دارد


صنعت آن‏

طباشير سفيد كل سرخ كلنار فارسى زرشك منقى سماق منقى از حب ايارج تخم حماض بريان تخم كاسنى تخم فرنجمشك خرفه مقشر

بريان از هريك يك درم سعد كوفى فقاح اذخر انيسون سنبل الطيب ريوند چينى لك مغسول پوست بيخ كبر افيون از هريك نيم درم كافور يك

دانك ادويه كوفته پخته بدستور اقراص سازند شربتى از يك مثقال تا دو درم‏

[معجون اذخر]

معجون اذخر نافع است كسى را كه بواسطه درد معده طعام قى كنند

صنعت آن‏

بيخ اذخر سعد كوفى از هريك يك درم اشنه فلفل هليله كندر نانخواه از هريك نيم درم مصطكى عود خام از هريك دو دانك قرنفل سك اصلى

از هريك دانكى زنجبيل دارچينى سليخه پودنه از هريك ربع درمى مويز با دانه دو چند همه ادويه اوّلا دانهاى مويز را براورده بسيار نرم


سائيده پس با لبّ مويز بسايند و آب داخل كرده باتش ملايم طبخ نمايند تا غليظ كردد ادويه كوفته بيخته بان بسرشند شربتى مقدار


بادامى و در نسخه ديكر مصطكى عود خام قرنفل سك اصلى داخل نيست و بجاى ربع درم سدس درم است درم است.کتاب قرابادین کبیر ص 600-601

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

Cymbopogon citratus) DC. (Stapf :برگهاى گياه اسانسى تهيه مى‌شود كه تا  ٨۵  درصد آن سيترال   است.

مقدار سيترال در اقليمهاى مختلف كه گياه مى‌رويد متفاوت است. و از  ٨۵ - ٧٠  درصد تغيير مى‌كند.

بهترين موقع تهيۀ اسانس از گياه در سن  ٢۴ - ١٨  ماهگى است .

در اسانس گياه علاوه بر سيترال در حدود 7 درصد سيترونلول  ٢ و حدود  ۴  درصد ژرانيول يافت مى‌شود.

رنگ اسانس زرد و معمولا اگر تازه باشد در  ٣  برابر حجم خود الكل  ٧٠  درجه حل مى‌شود.

معمولا اين گياه را پرورش مى‌دهند. در يك گزارش آمده است كه به‌طور وحشى در منطقۀ ميسورى هند مى‌رويد.

در ايران تا حال شناسايى نشده است. در گزارش ديگرى آمده است كه در اسانس اين گياه سيترال و ميرسن   يافت مى‌شود .


از نظر تركيبات شيميايى در گياه و در ساقۀ زيرزمينى گياه اسانس بسيار معطّرى وجود دارد.

در گلهاى گياه در حدود  ٣  درصد اسانس وجود دارد كه شبيه اسانس زيره   است و در عطرسازى كاربرد دارد.

در مكّه به ساييدۀ اين گياه و ريشۀ آن «غسول» گويند كه در آب محلول نيست و براى خوشبويى، دست را با آن مى‌شويند

 ٣ . گونۀ Cymbopogon martini) Roxb. (Wats. :از دو واريته از اين گياه به نامهاى C. martini var motia و دومى بنام C. martini var sofia

اسانس تهيه مى‌شود. اسانس اولى را Palma rosa گويند .]S. G. I. M. P[ كه داراى  ٩۵ - ٩٠  درصد ژرانيول است

و دومى را اسانس ginger grass نام‌اند. اسانس ginger grass داراى مقدار زيادى ژرانيول و دى‌هايدروكومى‌نيك اسيد

و مقدار كمى كاروون   مى‌باشد.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص 299-302