ريگ جن در استان اصفهان
كشور ما ايران يكي از اقليم هاي بزرگ كويري و بياباني (اقلیم بیابانی معتدل) جهان را در خود جا داده و دربين يكي از بزرگترين كمربند هاي بيابان زايي دنيا ( كه شامل صحراي بزرگ آفريقا ، صحراي عربستان ، تركمنستان ، گبي و تار ميشود ) واقع شده كه شامل يك چهارم از وسعت كل ايران برابر ۳۴ میلیون هكتار كویرها و شنزارها و مراتع فقیر ۱۶ میلیون هكتار میشود کویرها و بیابانهای ایران به 5 قسمت عمده تقسیم شده اند.
کویر مرکزی از شمال به سلسله جبال البرز شرقی و کوه های بینالود از شرق به شهر عشق آباد و ازبک کوه , از غرب به کویر کوچک و از جنوب به کویر لوت و کویرهای اطراف یزد و خور محدود می شود .
کویر کوچک ( کویر مسیله ) از شمال به کوههای البرز شرقی و مرکزی , از جنوب به کویر ریگ جن , از غرب به کوههای مرکزی ایران و سلسله جبال کرکس و از غرب به کویر بزرگ محدود می شود . این کویر در بر گیرنده کویرهای مرنجاب , بند ریگ , دره نخجیر , کویر سمنان و دریاچه نمک آران , حوض سلطان و کوههایی همچون سیاه کوه , سفیدآب , کوه طلحه , کوه دم و کوه یخاب می باشد .
کویر ریگ جن حد فاصل کویر کوچک و کویرهای طبس و یزد می باشد . این کویر به علت دارا بودن مناطق وسیع باتلاقی , تپه های شنی بلند و ریگزارهای وسیع جزو صعب العبور ترین مناطق جهان می باشد که تا کنون عده محدودی از آن عبور کرده اند . کوه ملا هادی در این کویر قرار دارد .
مناطق کویری طبس و یزد جزو دیگر مناطق کویری ایران می باشند که حد فاصلی بین کویر لوت و کویر بزرگ محسوب می شوند .باتلاق گاوخونی در این منطقه واقع شده است .
کویر لوت یکی از صعب العبورترین نقاط جهان است . در قسمتهایی از این کویر هیچ موجود زنده ای حتی باکتری هم وجود ندارد . بنا بر گفته بعضی از کارشناسان (دکتر پرویز کردوانی) گرمترین نقطه کره زمین در این منطقه قرار دارد . شهر کلوت ها در حاشیه غربی این کویر قرار گرفته است .
این شهر خیالی حاصل فرسایش شدید زمین در اثر وزش باد می باشد که از دور شباهت زیادی به یک شهر بزرگ دارد البته براي معرفيه منطقه اي به عنوان گرمترين نقطه جهان معادل 40 سال ميانگين دماي آن منطقه نياز است كه در حال حاضر كوير آريزوناي آمريكا گرمترين نقطه جهان محسوب ميشود از كوير لوت چنين ميانگيني دمايي موجود نيست.
البته قابل ذكر است كه تفاوت بسيار ظريفي بين مناطق كويري و بياباني وجود دارد كه متاسفانه باعث ميشود كه اين دو منطقه به كرات با هم اشتباه گرفته شوند بسياري از مناطق ذكر شده به عنوان كوير در دل بيابان ها واقه شده كه تميز دادن آنها از يك ديگر هر از چندگاهي براي افراد عادي بسيار مشكل است.
خبرگزاری ایمنا: در مجاورت منطقه ویژه عباس آباد و چوپانان وجود کویر بسیار زیبای ریگ جن که یکی از بزرگترین شنزارها و کویرهای ایران محسوب می گردد، وجود دارد.
ریگ جن از شرق شهرستان نایین شمال روستای چوپانان شروع شده و در شمال روستای علم – نخلک ادامه یافته و انتهای آن به ریگزارهای روان و تپه های ماسه ای که دارای تنوع در طرح و حجم بوده چنانکه تپه های ماسه ای به ارتفاع سی متر نیز وجود دارد چشم اندازهایی بسیار زیبا و متنوع را به نمایش می گذارد.
حرکت مداوم تپه های شنی از شمال شرق به جنوب غرب، سبب به وجود آمدن برآمدگی های تودر تویی می شود که تا چشم کار می کند ادامه داشته و با غروب خورشید و پایین آمدن دما زوزه هایی را که ناشی از سرد شدن هوا و استحکاک ماسه ها به گوش می رسد.
بخش وسیعی از این ریگزارها را درختچه های تاغ و اسکمبیل پر نموده که آن نیز چشم اندازی زیبا را به نمایش می گذارد .وجود جانورانی چون روباه، شغال و گربه شنی که مختص منطقه بوده، نیز می توان از ویژگی های منطقه نام برد.
از ویژگی های ریگ جن می توان به وجود گرداب هایی اشاره نمود که هر انسانی را به حیرت وا می دارد.
با توجه به سختی زمین در این منطقه هنگامی که آب باران در یک محل جمع می گردد و امکان نفوذ به داخل زمین را نداشته و ناگهان در یک منطقه منفذی در زمین پیدا شده و این منشأ ایجاد گرداب هایی شده که بسیار دیدنی و جذاب می باشد.
از ویژگی های مهم دیگر ریگزارجن وجود نیزارهای متعدد و بسیار زیبا همراه با وجود پرندگان زیبایی همچون هوبره و زاغ بورمی باشد.
از محل های موجود دیگر در این ریگزار جن وجود نیزارها و رودخانه های نمکی است که آن نیز زیبایی خاصی را به نمایش می گذارد.
از چشم اندازهای بسیار زیبای این محل، وجود گنبدهای نمکی متنوع، با اشکال مختلف می توان نام برد که آن نیز به عنوان یک پتانسیل گردشگری برای جذب گردشگران می توان اشاره نمود.
علت پیدایش کویرهای ریگ جن در جنوب شرق دشت گرمسار رودخانه شور (لات سمنان) وجود دارد كه دشت گرمسار و ارتفاعات حاشیه آن حوضه آبریز آن بوده است و پس از گذشتن از دامنه های شمالی ارتفاعات سیاه كوه و زهكش نمودن دشت مذكور به شمال غربی کویر ریگ جن می رسد. خاك های ناحیه به علت حضور تشكیلات سنگی شور و گنبدهای نمكی و بالا بودن سطح آب زیر زمینی در جنوب دشت و تبخیر سالانه، عموماً شور است.
منطقه شمالی ریگ جن داری اراضی وسیع شور بوده که در امتداد جنوب بر مقدار املاح آن افزوده می شود. این بخش شامل اراضی پست باتلاقی و كفه های گلی-نمكی می باشد.
از نظر روند ساختمانی، چنیه شناسی و رسوب شناسی منطقه مشابه سایر مناطق کویر مركزی ایران است. مواد آبرفتی و رسوبات بوجود آمده توسط رودخانه های منتهی به ریگ جن که عمدتا از شمال غرب به سمت جنوب شرق امتداد دارند در اثر سائیدگی و خردشدگی بصورت ذرات ریز و درشت در داخل کویر باقی گذاشته شده است. این نوع رسوب و مواد آبرفتی در تشكیل دشت های آبرفتی ریگ جن موثر بوده و رسوب گذاری كاملی از نظر تشكیلات رودخانه ای در دشت های ریگ جن بوجود آورده است.
بدین نحو كه در موقع ورود رودخانه به دشت، بواسطه وسیع تر شدن ناگهانی بستر رودخانه سرعت آب نیز به مراتب كم شده و رسوبات داخل آب با آب روی زمین پخش شده است. در موقع پخش آب و مواد محتوی آب روی دشت، اول مواد درشت و سنگین تر از سایر ذرات در ابتدی محل ورود رودخانه به دشت در داخل بستر رودخانه و در كف آنها باقی مانده و بعد ذرات ریز دانه با توجه به سرعت آب و وزن آنها رسوب گذاری می شود.
ارتفاع متوسط ریگ جن در قسمتهی جنوبی، شرقی و غربی از ۷۰۰ متر تا ۷۲۰ متر متغیر بوده (بغیر از تپه های ماسه ای) و در بستر شمالی تا ۶۸۰ متر نیز كاهش می یابد. همین کاهش ارتفاع در نواحی شمالی و بالا بودن سطح آب های زیرزمینی در این منطقه باعث ایجاد کویرهای رسی خیس و یا باتلاق های نمکی در این منطقه شده است.
عقايد و تجربيات اهالي منطقهحاشیه نشینان، ریگ جن را محل زندگی شیاطین و جنیان می دانستند که هر انسانی پای در آن نهد گرفتار خشم و غضب آنان شده، جان سالم به در نمی برد. همچنین حرکت تپه های ماسه ای و تغییر شکل آنها را بدلیل وجود قدرت های شیطانی در این منطقه می دانستند. آنچه مشخص است قسمت عمده ریگزارهای ریگ جن بدلیل عدم وجود پوشش گیاهی دایما تحت تاثیر نیروی باد در حال تغییر و حرکت هستند.
هدین در کتاب کویرهای ایران افسانه ای را از مردم آن زمان روایت می کند که در مرکز ریگ جن بهشت گمشده ای وجود دارد. در این بهشت دریاچه ای هست و در کنار آن جنگل های انبوه قرار دارند. شیاطین پشم شترها را در آنجا رها کرده اند و هر کس به این منطقه دست یابد ثروتمند خواهد شد. مسلما در مرکز ریگ جن نه دریاچه ای هست و نه جنگلی. آنچه هست زمین های پف کرده رسی است که از شدت تبخیر و شوری توانی برای رشد گیاه در خود ندارند./