نبات او شبيه به بادآورد و گلش سفيد و خارهاى او دراز
و دانهء او كوچكتر از دانهء بادآورد
و بيخ او شبيه به بيخ انجدان
و بدبو و بدطعم و با تلخى و مستعمل بيخ اوست
و گویند بيخ انجدان خراسانى است
.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص25
و مترجم كتاب ابو ريحان گويد كه نبات شيردار است از جهت تجربه مقدارى از آن را برگرفتم چون شير از جرم آن پديد آمد
و به دست من رسيد آن موضع را ريش كرد و مدتى آن جراحت باقى بود
و بهترين آن خراسانى و اجود و مختار آن سفيد سبك خالص خالى از زردى و سياهى قليل المراره و متعدل الجرم كم گره مصمت با اندك حرافت و بشاعت آنست
و مغشوش به بيخ انجدان و غير آن مى‌نمايند و اهل خراسان با گوشت طبخ نمايند
و شيخ داود گفته دو قسم مى‌باشد: طويل و غير طويل. طويل آن معروف به شارب عنبر است و اين ردى است
و فرق ميان آن و ميان بادآورد آنست كه تخم آن كوچك مشهور نزد ما به عصيفريه
و تخم بادآورد زرد و سفيد و خارهاى گياه آن طولانى و در اين تلخى و قبض مى‌باشد
و بهترين آن آنست كه از برموده مىآورند و گويند بيخ انجدان خراسانى است و اصلى ندارد
و مخلل بيخ آن يعنى به سركه پرورده آن بهتر از غير مخلل آنست و سركه آن بهتر است از جرم آن
.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 149.اشترخار گياهى است علفى، يكساله كه ارتفاع آن ٨٠ - ٣٠ سانتى‌متر و ساقه آن راست و به شكل منشور چندوجهى زاويه‌دار و پوشيده از كرك پشمى است.
برگهاى آن درشت، دندانه‌دار با دندانه‌هاى نامنظم كه منتهى به خارهاى كوتاه و تيز مى‌شوند، متناوب داراى رگبرگ سفيد،
پهنۀ برگ پوشيده از كرك سفيد به‌طورى كه رنگ برگ سفيد به نظر مى‌رسد. برگها بدون دمبرگ به ساقه چسبيده‌اند.
گلها به شكل گروهى از گلهاى كوچك زرد كه اطراف آنها را كركهاى ابريشمى فراگرفته در انتهاى ساقه در وسط برگها در ماههاى اواخر بهار و اوايل تابستان ظاهر مى‌شوند.
ميوۀ آن حنايى و مخطط است. تمام اعضاى اين گياه تلخ و كمى تند و بدبو مى‌باشد ولى پس از خشك شدن بوى نامطبوع آن تا حدود زيادى مرتفع مى‌شود.
ريشۀ گياه شبيه ريشۀ گياه مولد انغوزه يا انجدان است و تلخ و تند مى‌باشد.
در مصارف طب سنتى معمولا از برگها و شاخه‌ها و ساقه برگدار آن استفاده مى‌شود ولى از ريشۀ آن نيز در موارد زيادى به عنوان دارو استفاده مى‌نمايند
و چون تند است آن را زنجبيل العجم مى‌نامند.
تكثير اين گياه از طريق كاشت بذر آن در ماههاى اسفند و اوايل بهار البته بسته به شرايط اقليمى محل كاشت، صورت مى‌گيرد.
فاصله مناسب بين بوته‌ها ٣٠ * ٣٠ سانتى‌متر است. براى مصارف دارويى شاخه و برگهاى گياه را قبل از دوران ظهور گلها در تابستان برداشت مى‌كنند
در اين موقع در ساقه و برگ گياه شيرۀ قرمزرنگ نافذى جريان دارد كه اگر روى پوست بدن بريزد ممكن است خراش و التهاب ايجاد كند
و گاهى منجر به زخم مى‌شود لذا بايد اين كار با دستكش انجام گيرد
چند گياه ديگر در بلوچستان و كوير مركزى ايران مى‌رويند كه آنها نيز خاردار و كوچك و از علوفۀ شتر مى‌باشند و به آنها نيز شترخار مى‌گويند.
اين گياهان از خانوادۀ اسفند Zygophyllaceae مى‌باشد و در زير به‌طور مختصر سه گونه كه داراى خواص دارويى هستند، ذكر مى‌شود.
١ . گونه . Fagonia cretica L. گياهى است چند ساله با شاخه‌هاى سبز خوابيده و خارهاى كوچك.
برگهاى آن داراى ٣ برگچه خطى كمى دراز و نوك‌تيز است و برگچۀ وسطى كمى درازتر مى‌باشد. گلهاى آن ارغوانى است.
٢ . گونه خاردار Fagonia arabica L. و مترادف آن F. cretica var arabica T. Anders. گياهى است چند ساله خاردار، با ساقه‌هاى چوبى،
سفت و افراشته.
٣ . . Fagonia bruguieri DC. گياهى است چندساله با ساقه‌هاى چوبى، كوتاه و خاردار. خارهاى آن درازتر از گونه‌هاى قبلى است.
برگهاى پايين آن داراى ٣ برگچه و ساير برگها داراى ١ برگچه هستند. گلهاى آن به رنگ قرمز روشن است. .
کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 7 ص 356-354
توسط pejuhesh237 » چهارشنبه فبريه 06, 2013 7:57 am 
