حیات اعلی

.

برگزاری مراسم عزاداری حسینی در چین

به گزارش «شيعه نيوز»، شیعیان مقیم چین هر سال هم زمان با فرا رسیدن ماه محرم گرد هم آمده و مراسم عزاداری با شکوهی را در سوگ امام حسین(علیه السلام) برگزار می‌کنند.

شانگهای، یکی از شهر‌های بزرگ چین است که هر سال در دهه اول محرم میزبان عزاداران حسینی می‌شود؛ عزادارانی که در برخی از مساجد شهر حضور می‌یابند تا پرچم مکتب حسینی را برافراشته نگه دارند.

در این مراسم‌ عزاداری که هرسال از اولین روز ماه محرم تا روز عاشورا ادامه می‌یابد، چند تن از مداحان در سوگ امام حسین (علیه السلام) و یاران با وفای ایشان به مرثیه سرایی پرداخته و پیام واقعه عاشورا را برای عزاداران حسینی بازگو می‌کنند.

وضعیت مسلمانان و شیعیان در چین

خلاصه

در چین علی رغم قرابت بسیاری از مسلمانان و آداب و فرهنگ آنها با شیعیان ولی تعداد شیعیان دوازده امامی اندک است و بیشتر در منطقه یارکند استان سین کیانگ مسقر هستند.

به گزارش خبرگزاری اهل بیت(ع) ـ ابنا ـ اسلام در سال 651 میلادی به صورت رسمی به چین معرفی گردید و سپس توسط هزاران عرب و ایرانی منتشر و گسترش پیدا کرد. اکنون بیشتر مسلمانان چین اهل سنت و حنفی مذهب و تعدادی هم شیعه هستند.



چین پرجمعیت‌ترین کشور جهان محسوب می‌شود. پهنه وسیعی از آسیای مرکزی و خاوری را دربر گرفته است.

این کشور عظیم از شمال به مغولستان، از شمال خاوری به کشور روسیه،از خاور به کشور کره شمالی، دریای زرد و دریای چین شرقی، از جنوب به دریای چین جنوبی، کشرو ویتنام، لائوس، میانمار(برمه)، هند، بوتان و نپال، از غرب به کشورهای هند، پاکستان، افغانستان، تاجیکستان، قرقیزستان، و از شمال غربی به کشور قزاقستان محدود است.

بزرگترین آیین در چین بودیسم است و ادیان در چین در یک تقسیم عبارتند از:

نیاپرستی؛ باستانی ترین نظام اعتقادی در چین همان ارج گذاری به نیاکان است .

مذهب بودایی؛ بودیسم که در چین مذهب ساکایامونی نامیده می شود

مذهب تائو؛ تائوئیزم در ابتدا یک نظام فلسفی منبعث از تعلیمات لائوتزو و چوانگتزو بود که به ترتیب در قرون شش و چهار قبل از میلاد زندگی می کردند.

مذهب کنفسیوس؛ مشی فلسفه سیاسی داشت و معتقد به بازگشت به عصر طلایی خردمندی دوران باستان داشت.

اسلام در سال 651 میلادی به صورت رسمی به چین معرفی گردید و سپس توسط هزاران عرب و ایرانی منتشر و گسترش پیدا کرد. اکنون بیشتر مسلمانان چین اهل سنت و حنفی مذهب و تعدادی هم شیعه هستند.

در سال 635 میلادی اولین مسیحی نسطوری از فارس به چین رفت و به تدریج دین مسیحیت را منتشر و ترویج داد. بیشتر مسیحیان چینی پروتستان هستند .

همچنین مذاهب و فرق دیگری مانند: زردشتی، مانوی، یهودیت، در چین وجود دارند.

چین دارای شبکه تلویزیونی و رادیویی است که روزانه 142 به 38 زبان محلی وخارجی برنامه پخش می کند.

مهمترین حزب که در سال 1921 میلادی تاسیس شد حزب کمونیست است. احزاب دیگری غیر از حزب کمونیست اجازه فعالیت محدود دارند از جمله کمیته انقلابی کومین ، جامعه دمکراتیک چین، اتحادیه دمکراتیک چین برای نوسازی ملی، اتحادیه چین برای پیشرفت دمکراسی، حزب دمکراتیک کارگران و دهقانان چین، جامعه خود مختار تایوان، جامعه جیوسان، جی گنگ دانگ چین،

از گذشته های دور همواره روحی بر فرهنگ چین حاکم بوده که در طول تاریخ به خوبی توانسته است با حفظ وحدت و استمرار این فرهنگ در میان سرزمین چین آن را در طول هزاران سال دوام ببخشد.و علی رغم هجوم و نفوذ فرهنگ های مختلف مانع از فروپاشی آن شود.

فرهنگ و تمدن چینی بر سه اصل :رابطه میان انسان و طبیعت، تغییرتحول دائمی، ظرفیت و قابلیت جذب سایر فرهنگ ها و انطباق با شرایط موجود استوار است.

به نظر می رسد که سه جریان تداوم ایدئولوژی کمونیستی؛ توسعه لیبرالیسم اجتماعی – سیاسی و خیزش بنیادگرایی کنفوسیوسی در دو دهه آینده فرهنگی و سیاسی چین تاثیر گذار باشند واین سه جریان سرنوشت دو دهه آینده چین را رقم بزنند.

چین یکی از کشورهای کمک کننده به تجهیز صنعت انرژی هسته ای در جمهوری اسلامی ایران بود و آموزش ها و تکنولوژی این علم را به دانشمندان ایرانی آموخت و در موضوع برجام و تحریم های بین المللی همکاری نزدیکی را با جمهوری اسلامی ایران نمود و در کنار کشور روسیه حتی برخی از قطعنامه ها و بیانیه ها را بر ضد ایران وتو کرد و بیشترین سهم تجارت و سود را از بازار ایران را به خود اختصاص داده است.

کشور چین اکنون تعاملات خوبی از نظر سیاسی و اقتصادی با جمهوری اسلامی ایران دارد.

تا کنون شش تفاهم نامه فرهنگی بین ایران و چین امضا شده که اولین تفاهم نامه بین دانشگاههای پکن و تهران بود.

در حال حاضر در چهار دانشگاه چین کرسی زبان فارسی وجود دارد.

پنج سال بعد از رحلت پیامبر(ص)، اسلام به چین راه یافت. سعد بن ابی وقاص اولین مسلمانی است که وارد چین شد و نخستین مسجد را در بندر شانگهای تأسیس کرد. اولین برخورد مسلمین با چینی‌ها در سال ۱۳۰ هجری وقتی بود که ارتش چین به رهبری "کوهسین چعیه" با مسلمانان به رهبری زیاد روبرو شدند و نبرد سختی در مرز چین بین آنان درگرفت. در آغاز، پیروزی با چینی‌ها بود اما با شکست آنان مسلمانان بر آسیای مرکزی دست یافتند و این فتح، مقدمه نفوذ اسلام در این سرزمین و آسیای مرکزی شد.

بیشتر مسلمانان چین در شرق این کشور و در استان سین کیانگ زندگی می‌کنند، به طوری که اکثریت ساکنان این منطقه را مسلمانان تشکیل می‌دهند. سنت‌های اسلامی در این نواحی، تابعی از سنت‌های اسلامی موجود در ایران و ماوراءالنهر قرن هشتم هجری به بعد است که به تدریج به چین نفوذ کرده است. اسلام موجود در چین، چندان رنگ مذهبی به این معنا که شیعه یا سنی باشد ندارد. دلیل آن نیز این است که اسلام قرن هشتم تا دهم هجری در ایران که به چین رفت، اسلامی صوفیانه بود که تسنن و تشیع در آن جمع شده و چیزی بود که می‌توان به آن نام تسنن دوازده امامی داد غالب اهل سنت چین محبت شدیدی نسبت به اهل بیت علیهم السلام دارند و هر ساله 13 ماه مبارک رمضان جشن حضرت زهرا سلام الله علیها برگزار می کنند و به امام علی و حسنین علیهما السلام عشق می ورزند. امروزه در سراسر چین بر اساس اظهار نظر رییس سازمان امور ادیان چین[2] تعداد مسلمانان این کشور را حدود 23 میلیون نفر ذکر می کند، ولی منابع غیررسمی، شمار آنان را بین 50 تا 70 و برخی حتی تا 100میلیون نفر نیز برآورد کرده اند. امروزه در چین 35 هزار مسجد وجود دارد که بالغ بر 45 هزار امام جماعت و خطیب در آن ها امور دینی مسلمانان را مدیریت می کنند . 20 هزار نفر نیز در بیش از 10 مؤسسه و مرکز آموزش علوم اسلامی این کشور فعالیت می کنند.

99 درصد مسلمانان ایغورچین اهل سنت هستند که از طرف دولت چین سرکوب می شوند و مانع از روزه گرفتن آنها می شوند، در چند سال اخیر اجبار ائمه جماعات به رقص در اماکن عمومی ؛اجبار مسلمانان به فروش سیگار و مشروبات الکلیو نداشتن حق گذاشتن محاسن توسط مردان وجلو گیری ازحق پوشیدن حجاب زنان از جمله فشارهای چین به مسلمانان این کشور است.

یکی از دلایل گرایش چینی ها به اسلام ، ماهیت صلح جویانه این دین و قرابت تعالیم آن با برخی از مفاهیم اساسی آیین کنفوسیوس بود که در میان چینی ها رواج داشت . ازدواج و اختلاط مسلمانان مهاجر با بومی های چینی نیز یکی دیگر از دلایلی است که سبب شد اسلام راه خود را به جامعه چین باز کند . خدمات شایان توجهی که مسلمانان چین به حوزه های علوم اجتماعی ، فنی ، پزشکی ، معماری و هنری به فرهنگ و تمدن چین عرضه کردند ، از دیگر دلایل ماندگاری و گسترش دین اسلام در چین محسوب می شود.

در میان 56 قومیت حاضر در چین ، در 10 قومیت ، پیروان دین اسلام دیده می شوند که در مجموع دو درصد از جمعیت چین را تشکیل می دهند. اقوام مسلمان چین خویی، اویغور، قزاق ، تاتار ، ازبک ، سالار ، دانگ جیانگ ، بائوآن ، قرقیز و تاجیک هستند . در این اقوام ده گانه برخی مانند قومیت "خویی" که به لحاظ جمعیتی بیشترین تعداد مسلمانان در چین را تشکیل می دهند، حاصل اختلاط مهاجران ایرانی و عرب با بومی های چینی هستند

جریان شناسی دینی و اسلامی در چین

پس از ورود مسلمانان به دوران هویت سازی و احیای هویت اسلامی در دوران چینگ و آغاز عصر اصلاحات و بازگشت به ریشه های اصیل دینی و همچنین فاصله گرفتن بخش هایی از جامعه مسلمانان از اختلاطو تعامل با فرهنگ سنتی چین و ورود اندیشه های صوفیانه به این سر زمین به تدریج صفوف متحد مسلمانان رو به فرقه گرایی و دامن زدن به اختلافات گرایید و به دنبال این سه جریان عمده اسلام گرای چینی شکل گرفت.

جریان اسلام سنتی در چین

نخستین جوامع مسلمان در چین را نوادگان بازرگانان مسلمان عرب و ایرانیو مسلمانان آسیای مرکز و مقامات و نظامیان تشکیل دادند که در سواحل جنوبی چین و مناطق شمال غرب و غرب چین در گروههای کوچک و بزرگ از قرن هفتم تا قرن چهاردهم سکونت داشتند.

این جریان را مسلمانان حنفی مذهب شکل می دادند و به صورت محافظه کارانه زندگی می کردند آنها غالبا با احداث مساجدی در کنار همان مسجد زندگی می کردند و دارای جمعیت کوچکی بودند که در راس هر جمعیت هیئت امنا ویک روحانی قرار داشتکه این جریان بعدها به عنوان جریان قدیمی و سنتی معروف شد.

جریان اسلامی پیرو طریقت های صوفیانه

این جریان تا پیش از قرن هفدهم میلادی از جایگاه مهمی برخوردار نبودند ولی با سفر تعدادی از علما به شبه جزیره عربستان برای فریضه حج و یا ادامه تحصیل علوم اسلامی با جریانات صوفیانه جهان آشنا شدندو پس از بازگشت به چین اندیشه های صوفیانه را به سوغات آوردند و به تدریج طریقت های صوفیانه در چین بوجود آمد.

مهمترین طریقت های صوفیانه در چین عبارتند از طریقت قادریه، خوفیه، جهریه و کبرویه است.

البته هر کدام از این طریقت ها به شاخه های کوچکتر تقسیم می شوند

جریان تفکرات جدید اسلامی

این جریان مربوط به اواخر تفکر مینگ است که مسلمانان به راحتی به کشورهای خاور میانه آمد و شد داشتند و تحت تاثیر حرکت های اصلاح طلبانه و احیاگرانه در این مناطق ایده های جدید اسلامی را وارد چین کردند. در واخر قرن نوزدهم و اوائل قرن بیستم میلادی با مسافرت به حج و تحصیل جوانان در دانشگاه الازهر مصر مسلمانان ایده های جدید اسلامی را وارد چین کردند و برخی از موسسات عام المنفعه را تاسیس کردند و تحت پوشش این مراکز به ترویج ایده های نوین اسلامی و در برخی از موارد با طعم و بوی گرایش به تفکر سلفی ها و اخوان المسلمین پرداختند .

این جریان خود را در برابر مشکلات مسلمانان و قید و بند هایی که کشور میزبان برای آنها ایجاد کرده بود مسئول می دانست و حتی در برخی موارد از راه مبارزه و ستیزه جویی وارد می شدند.

جریان چهارم اسلامی

پس از آغاز اصلاحات اقتصادی و سیاست گشودن درها در سال 1979 میلادی، مسلمانان چین هم از این فرصت استفاده کرده و با کشورهای و جریان ها و مراکز دینی و اسلامی ارتباط برقرار کردند و با تعامل و تبادل دینی و فرهنگی با جوامع و مراکز موثر دینی مسلمانان زمینه تحولات دیگری را در زمینه گسترش و رشد تفکر اسلامی را آماده کردند

پیروان اهل بیت علیهم السلام در چین

در چین دو دسته هستند که به آنها شیعیان اعتقادی و شیعیان فرهنگی اطلاق می شود

شیعیان اعتقادی افرادی هستند که معتقد به امامت امام علی و امامان علیهم السلام بعد از آن حضرت هستند و به دو دسته اسماعیلیه و امامیه تقسیم می شوند.

شیعیان فرهنگی به پیروان مکتب اهل بیت علیهم السلام اعم از شیعیان و اهل سنت که پیرو مکتب اهل بیت علیهم السلام هستند اطلاق می شود .

شیعیان فرهنگی چین قرابت و اشتراکات زیادی را در محبت به اهل بیت علیهم السلام و اعتقادات دینی با شیعیان اعتقادی دارند و از فرهنگ و مذهب شیعه اعتقادی متاثر هستند.

شیعیان اسماعیلیه در چین غالبا از اقلیت تاجیک چین هستند که در منطقه تاشقوغان در استان سین کیانگ و در دامنه کوه های پامیر ساکن هستندو از پیروان شیعه شش امامی می باشند و جمعیتی در حدود 45 هزار نفر دارند .این گروه بنا بر نقلی در حدود قرن دهم به شیعه گرویده و در اواخر قرن هفدهم به مذهب اسماعیلی پیوستند.

در چین علی رغم قرابت بسیاری از مسلمانان و آداب و فرهنگ آنها با شیعیان ولی تعداد شیعیان دوازده امامی اندک است و بیشتر در منطقه یارکند استان سین کیانگ مسقر هستند.

گرایش برخی از مسلمانان چینی به گروهکهای افراطی

عربستان سعودی از طریق ساخت و ساز مساجد و مراکز دینی و مذهبی و گاهی حمایت مالی از برخی از عالمان و ائمه جماعات مساجد و شخصیت های صاحب نفوذ مسلمان در چین و همچنین با اعزام دانشجو به صورت مستقیم و غیر مستقیم بر تفکر و اعتقادات مسلمانان چینی تاثیر گذار است در سال های اخیر با حمایت از برخی از دانشجویان مسلمان اعزامی از کشورهایی مانند پاکستان و ... تلاش می کند که در میان مسلمانان چین نفوذ کند و تفکرات وهابیت و سلفی را ترویج و گسترش دهد. و جذب و اعزام برخی از مسلمانان چینی به گروههای تکفیری و پیوستن آنها به داعش نشان از این واقعیت دارد.

منابع متعددی اعلام کرده اند که اخیرا برخی ازداوطلبان چینی به گروهک تکفیری داعش پیوسته اند. گزارش های امنیتی حاکی از آن است که عناصر چینی در داعش به ویژه در شمال شرق سوریه در سمت های بالای فرماندهی و رهبری قرار دارند.

«تییری میسان» روزنامه نگار فرانسوی در گزارشی مطبوعاتی در ژوئن 2014 تصریح کرد: صدها پیکارجوی چینی از اقلیت مسلمان ایغور به داعش در شمال شرق سوریه پیوسته اند و برخی از آنها در مدت کوتاهی به خاطر تجارب جنگی که در منطقه «سین کیانگ» کسب کرده اند به درجات عالی فرماندهی رسیده اند؛ حتی برخی از آنها در زمینه تکنولوژی های نوین و برخی دیگر در زمینه سلاح های سنگین دارای تخصص هستند.

اساسا ترویج تفکرات وهابی ، افراطی و تکفیری در میان برخی از گروه های اویغوری در افغانستان و پاکستان با پشتوانه مالی ریاض صورت می گیرد و سیاست های افراطی گری عربستان سعودی یکی از دلایل مشکلات و چالش های مسلمان اویغور در چین است .

برخی از جنبش های اسلامی که در چین مشغول فعالیت هستند عبارتند از:

1. جنبش اسلامی ترکستان شرقی : جنبش اسلامی ترکستان شرقی در سال 1993 م بنیان گذاشته شد . این سازمان در پی فروپاشی شوروی با احزاب و گروه های افراطی در آسیای مرکزی ارتباط برقرار و سپس در افغانستان با طالبان والقاعده همکاری کرد . اکنون نیز برخی از اعضای آن به عضویت داعش درآمده اند .

2. کنگره جهانی اویغور : کنگره جهانی اویغور گروهی جدایی طلب است که در سال 2004 م تأسیس شده است و تلاش می کند به عنوان نماد دموکراسی خواهی و دفاع از حقوق بشر در سین کیانگ مطرح شود. این کنگره تصریح کرده است که حرکت اعتراضی آن ها مذهبی نیست. این کنگره مدعی است که در کنار هجوم گسترده زبان چینی ، نسل کشی فرهنگی اویغور ها و نادیده گرفتن فرهنگ و هویت آن ها ، دولت چین حقوق اقتصادی اویغور ها را نیز تضییع می کند . آن ها اعتراض دارند که حضور چینی های خَن در سین کیانگ به شکل تعمدی و هدایت شده افزایش یافته است و دولت چین می خواهد سرکوب اویغورها در سین کیانگ را با توسل به جنگ علیه تروریسم و بنیادگرایی توجیه کند . این در شرایطی است که اسلام مدنظر اویغورهای سین کیانگ (به استثنای حامیان جنبش اسلامی ترکستان شرقی) ارتباطی به اسلامِ جعلیِ بنیادگرا و تکفیری ندارد .

در این میان تلاش برخی از کشورهای منطقه ای و فرا منطقه ای برای استفاده ابزاری از موضوع اویغورها هر چه بیشتر شرایط را پیچیده تر ساخته است. ترکیه به دلیل تشابه زبانی و فرهنگی با اویغورها ، رویکرد حمایتی قوم گرایانه به آن ها دارد و میزبان ده ها هزار اویغور در خاک خود است ، این رویکرد بویژه در دوران حاکمیت حزب عدالت و توسعه و در قالب سیاست نئوعثمانیسم تشدید یافته است و برخی از محافل چینی معتقدند گروههای جدایی طلبی از اویغورها در ترکیه مستقر شده و از آنجا برای آموزش به اردوگاههای در افغانستان و پاکستان اعزام می شوند .

برخی منابع از آنها به خاطر اینکه نسبت به دیگر عناصر داعش کمتر افراطی هستند، تحت عنوان «داعشی های چینی» یاد می کنند. آنها بعد از اینکه کنترل موصل عراق به دست گروهک داعش افتاد به این گروهک پیوستند.

مسجد و انجمن اسلامی چین

افزون بر مدارس و مکتب های مسجدی در چین تعداد زیادی مدارس دینی و یا حوزه علمیه غیر دولتی در سراسر چین وجود دارد که با حمایت مردم مسلمان راه اندازی و تاسیس شده است. و هزاران طلبه در انها مشغول به تحصیل هستند.

مسلمانان چین در طول تاریخ غالبا در اطراف مساجد زندگی می کردند بعد از فروپاشی امپراتوری چین در سال 1911. م و دگرگونی در جامعه چین مسلمانان نیز به طبع دچار تغییرات و تحولاتی در سبک زندگی شدند و مسلمانان به تدریج به فکر تبلیغ و ترویج مدرن آموزه های اسلام افتادند و با احتیاط برخی از نهادها و موسسات را پایه گذاری نمودند.

از فدراسیون نجات ملی اسلامی،جامعه مطالعات اسلامی چین، جامعه فرهنگ اسلامی چین، مدرسه عمومی اسلامی چنگ دا می توان به عنوان موسسات اسلامی و مردم نهاد در چین نام برد.

سازمان امور ادیان چین بر اساس سیاست های حزب کمونیست در کنار انجمن بودائیان،انجمن دائویست ها، انجمن پیروان کنفسویس و جبهه میهن پرستان مسیحی انجمن اسلامی چین را تاسیس کرد تا سیاست های دولت چین و حزب کمونیست را در میان مسلمانان به اجرا گذاشته و راه اصلی ارتباطی میان حکومت و مسلمانان چین باشد و به این وسیله بر امور مذهبی مسلمانان مدیریت و نظارت داشته باشند و اصول و سیاست های اجرایی حزب کمونیست را در میان مناطق مسلمان نشین تقویت و حفظ نماید.

یکی دیگر از اهداف تاسیس انجمن های دینی دولت چین بنا بر اذعان خود آنها جبران خسارت های وارده به مسلمانان و ایجاد حفظ روحیه وحدت و هم دلی در جامعه چین و کسب اعتماد مسلمانان به دولت بود، که در این باره تشکیلاتی را تاسیس کرد تا مسلمانان زیر نظر تشکیلات انجمن اسلامی وابسته به دولت تعلیمات اسلامی را ببینند. هزینه های این مدارس توسط دولت پرداخت می شود و فارغ التحصیلان به عنوان امام جماعت و جمعه و استاد مشغول به کار می شوند .

بالاترین مرجع تصمیم گیری در انجمن اسلامی، شورای نمایندگان ملی مسلمانان چین است که هر پنج سال یک بار با حضورنمایندگان انجمن های اسلامی از مناطق مختلف چین تشکیل و در باره چگونگی تشکیل شورا و تعداد نمایندگان آن از سوی کمیته دائمی انجمن تصمیم گیری می شود.

شورای نمایندگان ملی، گزارش فعالیت های انجام شده در دوره قبل را بررسی و برنامه های آینده را تصویب و اهداف و سیاست ها و خط مشی های انجمن را برای 5 سال تصویب کرده و اعضای کمیته اجرایی را انتخاب می کند و کمیته اجرایی نیز هر دو سال یک بار طی نشستی پیشنهادهای مطرح شده برای بهبود امور و فعالیت های انجمن های اسلامی و تطبیق آن با سیاست های دولت بررسی و ارزیابی می نماید.

انجمن اسلامی همچنین دارای یک کمیته دائمی است که توسط شورای نمایندگان انتخاب می شوند که وظیفه اجرای مصوبات و دستور العمل های شورای نمایندگان را دارد .

روسای پیشین انجمن اسلامی تا کنون آقایان برهان شهیدی، محمد علی جانگ جیه، الیاس شن شیاسی، صالح ان شووی، و رییس فعلی امام هلال الدین می باشد.

انجمن اسلامی چین متشکل از دفتر روابط بین الملل؛بعثه حج؛نظارت بر فعالیت های مذهبی؛ بخش انتشارات؛ بخش پژوهش و تحقیقات اسلامی؛ بخش آموزش علوم اسلامی؛ بخش اقتصادی و مبادلات تجاری؛ می باشد.

جالب است بدانید که بخش پژوهش و مطالعات انجمن تا کنون میلیون ها نسخه کتاب اسلامی از قبیل قرآن، تفسیر قرآن، کتب فقهی، عقاید، دیوان الخطب المنبریه(ویژه خطبه های نماز جمعه و جماعات) تدوین و تهیه مدخل های اسلامی و دهها سمینارداخلی و بین المللی در این باره منتشر و برگزار کرده است.

سالانه تعدادی از فارغ التحصیلان بخش آموزش اسلامی جهت ادامه تحصیل به کشورهای مصر، عربستان، پاکستان، لیبی، مالزی و... اعزام و پس از بازگشت در مناصب مختلف گمارده می شوند.

در چین مدارس و حوزه های علمیه غیر دولتی و دولتی وجود دارد مدارس غیر دولتی از اواخر دهه 1980 با حمایت های مردمی و اشخاص به تدریج تاسیس و گسترش پیدا کردو در سال 1911 نخستین حوزه علمیه در حومه شهر دالی از توابع استان یون نن تاسیس شد و به تریج طلاب زیادی جذب این مدارس شدند و از طریق شبکه های اطلاع رسانی بومی و سنتی ارتباطات درونی این حوزه ها بیشتر شد.و اکنون علی رغم مانع تراشی های دولت چین برای این دسته از طلاب دینی ، ولی دارای تشکیلات هماهنگ و سازمان یافته ای هستند.

دولت چین و حزب حاکم کمونیست برای مقابله با شکل گیری حوزه های علمیه غیر دولتی و خطرات آن اقدام به تاسیس ده مدارسه دینی دولتی زیر نظر انجمن اسلامی در شهرهای پکن، کونمینگ مرکز استان یون نن، شی ان مرکز استان شانسی، شن یانگ مرکز استان لیائو نینگ، شی نینگ مرکز استان چینگ خی، لنجو مرکز استان گنسو، اینچوان مرکز استان نینگ شیا، ارومچی مرکز استان سین کیانگ، و جنگ جو مرکز استان خه نن نمود.

تمام هزینه های این مدارس با دولت چین است و فارغ التحصلان آن به عنوان استاد و امام جمعه و جماعات مساجد زیر نظر دولت چین و به عنوان مترجم شرکت ها و وزارت خانه های دولتی مشغول به کار می شوند.

دوره تحصیلی مدارس علمی دولتی چهار سال برای لیسانس و هفت سال برای دوره تخصصی (ارشد) می باشد و در این مدارس بر فراگیری آموزش ها با محوریت زبان چینی و آشنایی با سیاست های دولت چین و رایانه و فراگیری زبان های خارجی تاکید می شود.

بزرگترین مدرسه علمیه در منطقه کیانگ مدرسه علمیه ارومچی است که بیش از 200 نفر طلبه دارد.

مساجد در چین

در پکن بیش از ۷۰ مسجد وجوددارد و در شهر شانگهای ۸ مسجد که یکی ازآن مساجد ویژه زنان است. مساجد بزرگ چین دارای حمام، توالت، وضوخانه و محلی برای ذبح قربانی هستند؛ در مساجد کارهایی مانند ازدواج؛ کفن و دفن مردگان؛آموزش معارف اسلامی؛رسیدگی به مشکلات مسلمانان؛ ذبح اسلامی؛ برگزاری مسابقات ورزشی؛ اذان و اقامه در گوش نوزادان صورت می گیرد.در تمام مسجد قطعه سنگی هست که روی آن سنگ تاریخ مسجد و کمی از مسلمانان آن‌جا نوشته است هر کدام از مساجد کشور چین اغلب چندین روحانی دارند وحجره آن‌ها هم در مسجد است و این برای طلاب چینی یک امتیاز محسوب می‌شود آن‌جا برای امام جماعت سن و سال را مد نظر قرار نمی‌دهند هرکس قرائت خوبی داشته باشد موقع نماز او امام جماعت، نمازگزاران مسجد می‌شود.

شهر «شانگهای» به پایتخت اقتصادی چین معروف است و مسجد انجمن اسلامی چین در این شهر منبری برای اعتلای پرچم اسلام در این سرزمین چند فرهنگی و هویتی است.

این مسجد با مساحتی بیش از 10 هزار متر مربع، دارای یک گنبد طلایی و گلدسته‌ای بلند به طول 26 متر است که ساختمان انجمن اسلامی چین آن را احاطه می‌کند و پشت آن یک پارک بزرگ قرار دارد که در اعیاد و مناسبت‌های مختلف و گاهی هم برای نماز مورد استفاده قرار می‌گیرد، همچنین یک نمازخانه ویژه بانوان نیز در این مسجد وجود دارد و آیات‌ قرآنی خطاطی‌شده بر روی قطعه‌های چوب زینت‌بخش این مکان عبادی است.

در طبقه بالای مسجد، کتابخانه بزرگی قرار دارد که حاوی بیش از صدهزار کتاب دینی، قرآنی و همچنین منابع اسلامی برای دانشجویان و پژوهشگران حوزه علوم اسلامی است و در این کتابخانه همچنین، آرشیوی از نوارهای کاست و ویدیویی برای آموزش تعالیم اسلام، احکام دینی و فقهی و سنت پیامبرصلی الله علیه و آله نگهداری می‌شود.

جین خونگ وی یا «موسی جین»، معاون رئیس انجمن اسلامی مسلمانان چین و رئیس انجمن اسلامی مسلمانان شانگ های و امام جماعت مسجد شیائو تائو سی می‌گوید: مسجدی که بیش از 90 سال از تاریخ ساخت آن می‌گذرد، نقش بزرگی در آگاهی‌بخشی دینی در مسائل اسلامی، بررسی مشکلات اجتماعی مسلمانان و ارائه آن‌ها به مسؤولان دولت چین داشته است، مسجد شهر شانگهای همچنین فعالیت‌های فرهنگی زیادی را به مسلمانان ارائه می‌دهد و شش کارمند و 20 امام جماعت در این مسجد فعالیت می‌کنند.

انجمن اسلامی چین به 89 هزار مسلمان شانگهای و 10 هزار مسلمان خارج از این شهر خدمات ارائه می‌دهد و این امر از طریق 8 مسجد مناطق مختلف شهر شانگ های صورت می‌گیرد.

هر جمعه و همچنین در روزهای ماه رمضان، مسلمانان زیادی به مساجد شانگهای می‌آیند و نماز را در آنجا به جا می‌آورند. همچنین خطبا و امامان جمعه چین، در خطبه‌های نماز جمعه در مورد قواعد و آموزه‌های دین اسلام صحبت می‌کنند و از دانشجویان جهت توضیح و شرح مسائل دینی با گرمی استقبال می‌کنند.

علی رغم این که انجمن اسلامی چین به دنبال القای این مطلب است که این انجمن وظیفه رسیدگی به مشکلات و امور دینی و فرهنگی مسلمانان را دارد ولی بخش زیادی از مسلمانان معتقدند که این انجمن نماینده حزب کمونیست چین است و در واقع این انجمن برای مدیریت و جهت دهی، کنترل و بازخورد گیری از عملکرد مسلمانان تاسیس شده است و از عملکرد آن رضایت کافی ندارند.

با این حال در سالهای اخیر حزب کمونیست و حاکمیت چین تا حدودی درهای اصلاحات را باز گذاشته و با سیاست گذاری دقیق تر آزادی عمل بیشتری را به ادیان خصوصا پیروان دین اسلام داده و با زیرکی خاصی به دنبال عرضه یک اسلام بی خطر و مسالمت گرا با سایر ادیان و به ویژه اهل مسالمت و کنار آمدن با تفکرات حزب کمونیست می باشد، به عبارتی دیگر حکومت چین به دنبال ارائه اسلامی شبیه آنچه اکنون در اندونزی و یا مالزی و... جریان دارد به مسلمانان چین است.

وضعیت شیعیان در پرجمعیت ترین کشور دنیا: از محدودیت در انجام فرایض دینی تا مراسم کفن و دفن

شفقنا- چین به عنوان پر جمعیت ترین کشور دنیا مسلمانان پر تعدادی دارد. در واقع شمار مسلمانان این کشور یک میلیارد و چهارصد میلیون نفری شرق آسیا در حدود چهل میلیون نفر است. چیزی نزدیک به سه درصد از جمعیت این کشور- تقریبا اندازه یکی از کشورهای متوسط مسلمان منطقه. البته طبق آمارهای غیر رسمی تعداد مسلمانان چین حتی از این نیز بیشتر است. برخی از منابع غیر رسمی جمعیت ۶۵.۳ میلیون نفر و برخی نیز حتی تا ۱۰۰ میلیون مسلمان را در چین برآورد کرده اند که معادل ۷.۵ درصد از جمعیت چین می شود. اما فارغ از شمار جمعیتی؛ گفته شده که در میان ۵۶ قومیت چین ۱۰ قومیت پیرو اسلام هستند، اقوامی چون هویی، ایغور، قزاق، تاتار، ازبک، سالا، دونگ شیانگ، بائوان، قرقیز و تاجیک…

به گزارش سرویس ترجمه شفقنا، از جمعیت چهل میلیون نفری مسلمانان چین، حدود چهار میلیون نفر را شیعیان تشکیل می دهند، اقلیتی در اقلیت. این ها همه در کنار هم یعنی شرایطی دشوار برای شیعیان؛ به خصوص اگر در نظر آوریم که حزب کمونیستی حاکم بر این کشور سالیان زیادی علیه هر نوع تظاهر مذهبی جنگیده، چنان که در ارزیابی جمعیت دینداران این کشور آمارها حکایت از این دارند که بیش از پنجاه و دو درصد از جمعیت چین خود را بی دین، هجده درصد بودایی، پنج درصد مسیحی، چهار درصد مسلمان و حدود بیست و دو درصد هم پیرو ادیان محلی و سنتی این کشور نامیده اند.



آشنایی با اسلام

گفته می شود ورود اسلام به چین به سال های اول هجرت باز می گردد. دقیقا به سال پنجم بعد از رحلت پیامبر اسلام (ص). به روایتی زمانی که سعد بن ابی وقاص وارد چین شد و اولین مسجد تاریخ این کشور را در شانگهای تأسیس کرد. بعدتر در تلاش مسلمانان برای توسعه قلمروی خود در آسیای مرکزی برخوردهای فراوانی میان مسلمانان با چینی ها پیش آمد. دایره المعارف بریتانیکا در این زمینه نوشته که حکمران خراسان که قتیبه نام داشت، در سال ۹۵ هجری مناطقی چون خجند، کاشغر، ختن، آق سو و تورفان را فتح کرد و از این طریق بخش بزرگی از چین را با اسلام آشنا کرد.

شاید به دلیل این پیشینه باشد که هنوز هم بیشتر مسلمانان چین در همان مناطق اشغال شده در سال های آغازین هجرت، یا در مناطقی نزدیک به آن مناطق زندگی می کنند. به عنوان مثال؛ این واقعیت که اکثریت جمعیت استان سین کیانگ را مسلمانان تشکیل می‌دهند، شاهدی بر این مدعاست…

شیعیان چین

همان گونه که گفته شد، در جمعیت مسلمانان چین شیعیان اقلیتی ده درصدی را تشکیل می دهند، اما نکته مهم این که علی رغم این اقلیت آماری، شیعیان نفوذ عمیقی در بین سایر مسلمانان این کشور دارند. گفته می شود که اندیشه شیعی در چین دو شعبه مختلف دارد، با این که تقریبا هر دو از یک منشا سیراب می شوند.

اولین گروه شیعیان چین در در کوه‌های پالیر و اطراف شهرهای ختن و یارغند سکونت دارند. این گروه از شیعیان که پیروان اسماعیلیه و شیعیان دوازده امامی را شامل است، با گروه دوم که همان شیعیان به معنای اعم کلمه، یا به گویشی دیگر پیروان طریقت‌های متعددی چون نقشبندیه، قادریه، کبرویه و غیره هستند، فرق دارند. هم چنین در بین مسلمانان چین، شیعیان در قوم تاجیک در کاشغر و نیز شماری از دسته‌های قوم ایغور در یارغند هم پیروانی دارند. در این میان باید این را نیز گفت که تاجیک‌های کاشغر به فرقه اسماعیلیه و اویغورهای یارغند به شیعه دوازده امامی تعلق مذهبی دارند. در کل می توان شیعیان چین را در دو دسته طبقه بندی کرد که به آنها شیعیان اعتقادی و شیعیان فرهنگی می گویند. شیعیان اعتقادی معتقد به امامت امام علی (ع) و امامان بعد از آن حضرت هستند و به دو دسته اسماعیلیه و امامیه تقسیم می شوند. شیعیان فرهنگی اما پیروان مکتب اهل بیت علیهم السلام هستند که البته در میان این گروه پیروان اهل سنت هم وجود دارند. دبیر جامعه المصطفی که آموزش طلاب چینی را دنبال می کند اعتقاد دارد که شیعیان فرهنگی چین قرابت و اشتراکات زیادی را در محبت به اهل بیت علیهم السلام و اعتقادات دینی با شیعیان اعتقادی دارند و از فرهنگ و مذهب شیعه اعتقادی متاثر هستند.

سین کیانگ، ختن و یارغند را مناطق شیعه ‌نشین کشور چین نامیده اند. مناطقی که شمار قابل توجهی از ساکنینش را شیعیان دوازده امامی تشکیل می دهند. شیعیانی که به مانند اصل اسلام، اینان نیز از طریق ایرانیان با تفکر شیعی آشنا شده اند. در منابع تاریخی ریشه برخی دیگر از شیعیان چین را نیز به کشمیری هایی ربط می دهند که به سبب دشورای زندگی اقتصادی یا سیاسی در نواحی خودشان به سمت شرق کوچ کرده و در استان سین کیانگ سکنی گزیده اند.

به رغم این جداسازی ها، اما گفته می شود که در اسلام به سبک چین چندان تفاوت معناداری میان تفکر شیعی و سنی وجود ندارد و هر دوی این سنن مذهبی به شدت تحت تاثیر اسلام ایرانی قرن هشتم تا دهم هجری هستند که نوعی اسلامی صوفیانه بود و تسنن و تشیع در آن جمع آمده و چیزی شبیه تسنن دوازده امامی را حاصل آورده بود. این نکته که علاوه بر شیعیان امامی چین، سنی های نقشبندی نیز علاقه فراوانی به دوازده امام داشته و نام آنان را در سینه خود محفوظ نگاه داشته‌اند، می تواند مبین این اختلاط عقاید باشد. اختلاطی که با این حقیقت که اکثریت شیعیان چین از طریق شهر شیعه نشین گلیگیت پاکستان تغذیه فکری می‌شوند، بی ارتباط نیست. جالب این که این گروه از شیعیان به دلیل دوری از عتبات برای خودشان نمادی از اماکن متبرکه‌ای را نیز به نام امامان ساخته اند و به زیارت آن ها می پردازند. از این جمله است نماد آرامگاه امام جعفر صادق(ص) در شهر یارغند؛ که سالانه جمعیت پر شماری از شیعیان چین به زیارت آن می پردازند.

البته در سال های اخیر با تحصیل شمار زیادی از طلاب چینی در حوزه های علمیه خارج از چین تغذیه فکری شیعیان به سمت ایران نیز چرخیده و تعالیم دست اول شیعه از این طریق به سرزمین افسانه ها راه پیدا کرده است.



نفوذ شیعیان

گفته می شود مسلمانان چین، حتی آن هایی که شیعه نیستند نیز از نظر عرفانی و مذهبی به شیعیان نزدیکی خاصی دارند و به شدت تحت تأثیر فرهنگ شیعه هستند. یک محقق مذهبی در تحلیل باورهای مسلمانان چینی مواردی را به عنوان نزدیکی مسلمانان این کشور به شیعیان ذکر کرده که می تواند نشان از نفوذ باورها و نمادهای شیعی در ذهن و قلب مسلمانان چین باشد.

از نظر این محقق این نکته که مسلمانان چین در نماز‌های جمعه خود نام ائمه معصومین را به عنوان فرزندان پیامبر(ص) مورد احترام قرار می‌دهند و حتی برخی شان در مراسم و مناسک مذهبی و حتی زمان فارغ التحصیلی حوزه‌های علمیه لباس بلند سبز رنگی می‌پوشند – که یکی از رنگ های مقدس شیعیان است – نشان از نفوذ تفکر شیعی در اسلام چینی دارد. این نکته که متون درسی حوزه‌های علمیه چین بیشتر به زبان فارسی است و نیز در وضو، غسل و نماز مسلمانان این کشور جملات متعددی به زبان فارسی بر زبان می آورند، نفوذ این تفکر در چین را توجیه می کند. هم چنین می توان از محبوبیت و عمومیت نام‌های علی، حسن، حسین و فاطمه بین مسلمانان چین به عنوان دیگر دلیل نفوذ تفکر شیعی در این کشور یاد کرد.

مساجد چین

در چین مساجد پر تعدادی وجود دارد و حتی برخی از منابع از وجود بیش از سی و پنج هزار مسجد در این کشور صحبت می کنند. فقط در پکن بیش از ۷۰ مسجد وجود دارد و البته شهر شانگهای هم میزبان ۸ مسجد است که در بین این ۸ مسجد یکی شان ویژه زنان است. در چین کارهایی مانند ازدواج، کفن و دفن مردگان، آموزش معارف اسلامی، رسیدگی به مشکلات مسلمانان، ذبح اسلامی، برگزاری مسابقات ورزشی، اذان و اقامه در گوش نوزادان در مساجد صورت می گیرد.

هر جمعه و همچنین در روزهای ماه رمضان، مسلمانان زیادی به مساجد چین می‌آیند و نماز به جا می آورند. هم چنین خطبا و امامان جمعه چین در خطبه‌های نماز جمعه در مورد قواعد و آموزه‌های دین اسلام صحبت می‌کنند و از دانشجویان جهت توضیح و شرح مسائل دینی با گرمی استقبال می‌کنند.

جدا از مساجد، مدارس و مکتب های مسجدی یا حوزه های علمیه دولتی و غیر دولتی زیادی در چین وجود دارد که با حمایت مسلمانان تاسیس شده اند و در حال هزاران هزاران طلبه در آن ها تحصیل می کنند.



منابع اسلامی چین از انجمن ها و حوزه هایی چون فدراسیون نجات ملی اسلامی، جامعه مطالعات اسلامی چین، جامعه فرهنگ اسلامی چین، مدرسه عمومی اسلامی چنگ دا به عنوان موسسات اسلامی چین نام برده اند. بیشتر این مراکز اما در ارتباط مستقیم با دولت و حکومت چین هستند. در واقع با این که مسلمانان از اقلیت های کم جمعیت چین هستند، اما دولت این کشور همواره در یکسان سازی فرهنگ آن ها با اقلیت خن کوشیده؛ و به این دلیل حوزه های دینی مسلمانان را زیر نظر داشته. سازمان امور ادیان چین بر اساس سیاست های حزب کمونیست انجمن های مذهبی چون انجمن اسلامی چین را تاسیس کرده تا سیاست های دولت چین و حزب کمونیست را در میان مسلمانان به اجرا گذاشته و راه اصلی ارتباطی میان حکومت و مسلمانان چین باشد و به این وسیله بر امور مذهبی مسلمانان مدیریت و نظارت داشته باشند و اصول و سیاست های اجرایی حزب کمونیست را در میان مناطق مسلمان نشین تقویت و حفظ نماید. البته حکومت در رسیدن به هدف یکسان سازی یا چینی سازی مسلمانان ناکام مانده است. دلیل این ایستادگی در فرهنگ و رسوم اسلامی را ریشه داشتن مسلمانان چین در تمدن مترقی اسلامی نامیده اند که این باعث شده در فرهنگ غالب ذوب نشوند.

به باور محمد شمس‌الدین نویسنده مسلمان چینی تاریخ ثابت کرده که ملت های دارای تمدن ملت های غیر متمدن را در خود ذوب می کنند، اما عکس آن صادق نیست. این نویسنده این را نیز گفته که با این که قدرت و زور ممکن است در مقطع محدودی از تاریخ بر فرهنگ و مدنیت پیروز شود، اما این پیروزی طولانی نخواهد بود. اعتقاداتی شبیه این ماندگاری اسلام را در این سرزمین برای زمانی نزدیک به پانزده قرن توجیه می کند.

البته حکومت تاسیس انجمن های دینی با هدف کنترل آن ها را انکار کرده و هدف اصلیش را جبران خسارت های وارده به مسلمانان و ایجاد حفظ روحیه وحدت و هم دلی در جامعه چین و کسب اعتماد مسلمانان به دولت عنوان کرده است.


مسجد شیعیان «فوژو»، مرکز استان فوجیان

دشواری های شیعیان

گفته می شود که کشور چین با این که امروزه ۳۵ هزار مسجد و چهل هزار روحانی مسلمان دارد، اما با این اوصاف مسلمانان و به خصوص شیعیان این کشور آزادی مناسبی برای انجام رسومات و فرائض دینی خود ندارند و به شدت از سوی حکومت کمونیستی چین تحت فشار قرار دارند. فشار ها و محدودیت های ایجاد شده از سوی حکومت چین چنان است که حتی خبر می رسد که مسلمانان چین حتی برای ادای نمازهای روزانه و مراسم کفن و دفن هم محدودیت دارند. بگذریم از این که حکومت چین اجازه روزه‌داری، برگزاری نمازهای روزانه، پخش آثار مذهبی و حجاب را نیز به دانشجویان، کارمندان و معلمان نمی دهد و از این نظر این گروه زیر فشارهای سنگینی زندگی می کنند. این فشارها گاه به برخوردهای سنگین و سرکوب هم ختم می شود. درگیری های سال ۱۳۸۸ را در استان سین کیانگ چین؛ که در شهر ارومچی بین ایغور‌های مسلمان و هان ‌های کمونیست در گرفت و کشته شدن حدود دویست تن از مسلمانان در این درگیری ها – که البته منابعی آن را تا هزار نفر نیز ذکر کرده اند – صدای مراجع تقلید شیعه چون آیت‌الله مکارم‌شیرازی و نوری همدانی را درآورد و به صدور بیانیه هایی در محکومیت این نسل کشی انجامید.

با وجود مسایلی از این دست، اما بیراه نیست اگر بگوییم وضعیت مسلمانان در چین بستگی بسیاری دارد به سیاست های دولت مرکزی چین در قبال اقلیت ها. در کل در نگاهی تاریخی انقلاب فرهنگی چین دشوارترین روزهای مسلمانان در چین را به وجود آورده. این رویداد مهم تاریخ معاصر این سرزمین که در سال ۱۹۴۹ میلادی به رهبری مائو سیاستمدار انقلابی کمونیست و تئوریسین مارکسیسم انقلاب چین در سه مرحله بین سال‌های ۱۹۶۶ تا ۱۹۷۶ به وقوع پیوست بر زندگی مسلمانان چین تاثیرات عمیقی گذاشت. از این رو که مائو دین را افیون جوامع و اعتقادات دینی را خرافه می‌دانست، به نام انقلاب فرهنگی سخت‌ترین ضربات اجتماعی، علمی و فرهنگی را بر پیکره مسلمانان وارد آورد. چون رهبران انقلاب فرهنگی تفکرات ضد دینی داشتند، در آن روزگار مسلمانان و شیعیان این کشور با اتهاماتی نظیر ضد انقلابی و اخلال در نظام اجتماعی حاکم به صورت گسترده سرکوب ‌شدند و بسیاری از مساجد ویران شدند.

مائو همچنین دستور داد مدارس و حوزه‌های دینی بسته شوند و تمامی دانشمندان، محققان و کارکنان، استادان و معلمان این مراکز را به مناطق دوردست به منظور کارهای سخت و شست‌وشوی مغزی تبعید کرد. لغو تعطیلات عید فطر و قربان و متوقف کردن سفرهای حجاج به بیت‌الله الحرام دیگر اقدامات مائو در آن روز و روزگار بود.


آینده شیعیان

شیعیان و در کل مسلمانان در چین همواره در معرض دو عامل متضاد هم قرار داشته اند. یکی از این دو عامل حاکمیت بوده که آنان را به جذب و پذیرش فرهنگ بومی و سنتی وا می داشت و دیگری عامل درونی و اعتقادی اسلام بود که آن ها را به حفظ هویت فرهنگی خویش به عنوان مسلمان فرا می خواند. این دو عامل متضاد در تمام این سال ها در کنار هم بوده، و حفظ این موازنه وضعیت شیعیان و مسلمانان چین را به موقعیت امروزی رسانده است. طبیعی است بر هم خوردن این موازنه جایگاه اقلیت مسلمانان این کشور را دچار تغییر می کند، مثل اتفاقی که در جریان انقلاب فرهنگی رخ داد و عناصر ضد دینی را حاکم سرنوشت مسلمانان کرد.

حالا با ادامه سیاست های آزادسازی حکومت به نظر می رسد موازنه در حال تغییر به نفع مسلمانان است. افزایش منابع مطالعاتی، حمایت مراکز شیعی جهان از مطالعات تشیع و… موقعیت رشد و افزایش را در اختیار مسلمانان این کشور گذاشته. شاید افزایش سریع آمار جمعیت شیعه چین به دلیل این شرایط جدید باشد.

منابع:

Min Junqing. The Present Situation and Characteristics of Contemporary Islam in China. JISMOR, 8. 2010 Islam by province
Gladney, Dru C. (2003). “The China Quarterly – Islam in China: Accommodation or Separatism? – Cambridge Journals Online”. Cambridge.org.
Yongming Zhou (1999). Anti-drug Crusades in Twentieth-century China: Nationalism, History, and State Building. Rowman & Littlefield
Mayaram, Shail (2009). The other global city. Taylor Francis US. p. 75. ISBN 978-0-415-99194-0. Retrieved 2010-07-30.



انتهای پیام