نرجس

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

گياهى است از خانوادۀ Amaryllidaceae نام علمى آن Narcissus tazetta L.

فارسی: معرب از نرگس فارسي است

عربی:

یونانی:

انگلیسی:Narcissus

فرانسه:Narcisse

آلمانی:

ایتالیائی:

نوع ديگرى نرگس است كه به فارسى «نرگس برف‌شكن» گويند

به فرانسوى Perce neige و Galanthe perce neige و Clochette d'hiver و به انگليسى Snowdrop و Bulbous violet گويند.

گياهى است از خانوادۀ Amaryllidaceae نام علمى آن Galanthus nivalis L.

و واريته‌اى از آن به نام G. nivalis var alleni Baker در ايران مى‌رويد.


نرگس شعرا كه به فرانسوى Narcisse des poetes و Herbe ā la vierge و Jeannette blanche

و به انگليسى Poets narcissus گفته مى‌شود. نام علمى آن Narcissus poeticus "Actaea" مى‌باشد.


. نرگس زرد كه به فرانسوى Narcisse jonquille و Jonquille و به انگليسى Jonquil گفته مى‌شود.

نام علمى آن Narcissus jonquilla مى‌باشد

نرگس كاذب كه به فرانسوى Narcisse faux narcisse و نامهاى محلى آن در مناطق مختلف به زبان محلى فرانسوى Jeannette Jaune

و Narcisse sauvage و Coucou و به انگليسى Wild narcissus و Daffodil گويند.

نام علمى آن Narcissus pseudo narcissus L. مى‌باشد.

[pejuhesh237]

قدحي را برى و مضاعف را بستانى نامند

چون پياز او را به شكل صليب شق كرده غرس می نمايند و قدحى مضاعف گردد کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص255

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

‏گلى است بسيار خوشبو و دو نوع مى‏باشد يك را قدحى و دويّم را مضاعف نامند

قدحى در ميان آن به شكل قدحى و پياله كوچكى زرد رنگ و اطراف آن شش عدد و برگهاى سفيد مايل به تدوير

و اين را نرگس نر نيز نامند و مضاعف را ماده و به شيرازى هفت زرده برگ‏هاى آن زياده و به الوان ديگر نيز مى‏باشد مانند بنفش

و نبات آن در ساق و برگ و تخم و بيخ شبيه به پياز و كوچكتر از آن کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 770



نرگس سفيد داراى  ۶ - ۴  برگ خطى باريك و دراز است كه معمولا همراه با گلها از ريشه يا پياز گياه بيرون مى‌آيند.

گلها كه معمولا به تعداد  ١٠ - ٣  و به‌طور گروهى ظاهر مى‌شوند

داراى دم گل نامساوى بوده و به رنگ سفيد مايل به زرد و بسيار معطّر هستند.

در وسط گلها يك فنجانك به رنگهاى مختلف وجود دارد.

تكثير گياه از طريق كشت پياز آن يا كشت قسمتى از پياز و يا ريشۀ جوش پياز آن مى‌باشد.



ساير انواع نرگس كه بيشتر جنبۀ زينتى دارند به‌طور مختصر عبارت‌اند از:

  نرگس كاذب : اين نرگس در اوايل بهار خيلى زود گلهاى زرد آن ظاهر مى‌شود.

در بعضى ارقام شش گل برگ اطراف گل سفيد است و فقط فنجانك وسط گل زرد مى‌باشد.

در برخى ارقام تمام شش گل‌برگ و فنجانك زرد مى‌باشند. اين نرگس را در كتب طب سنتى با نام «نرجس جبلى» مى‌نامند.

گل برگهاى آن مخدّر است و پياز آن قى‌آور و در استعمال خارجى براى رفع سوختگى از له شدۀ آن استفاده مى‌شود.

نرگس زرد : گلهاى آن به رنگ زرد روشن در گروههاى  ۵ - ٢  گل بسيار معطّر در بهار ظاهر مى‌شود.

نرگس شعرا :. گلهاى آن خيلى معطّر، گل برگهاى اطراف گل سفيد و در وسط گل برگها فنجانك قرمز رنگى وجود دارد.

در اوايل بهار ظاهر مى‌شود و بلندى آن در حدود  ۴٢  سانتى‌متر است

نرگس برف‌شكن

.اين نرگس داراى گلهاى سفيد و پرپر مى‌باشد و در اواخر زمستان وقتى كه هنوز برف وجود دارد، سر از برف بيرون مى‌آورد.

تكثير آن از طريق پياز آن است.. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص 255-257

[pejuhesh237]

نرگس سفيد داراى گلهاى سفيد مايل به زرد است و در مناطق مختلف ايران،

در فارس نزديك بوشهر-در كرمان و سيستان و طبس به‌طور خودرو مى‌رويد و در ساير مناطق نيز پرورش داده مى‌شود

.واريته‌اى از اين نرگس به نام علمى N. Tazetta var Typicus Boiss. در طبس و بندر گز

و واريتۀ ديگرى به نام N. Tazetta Var syriacus Boiss. در بوشهر به‌طور خودرو مى‌رويد.

نرگس كاذب در اروپا در جنگلها و كوهها مى‌رويد و در اكثر مناطق عالم نيز پرورش داده مى‌شود.

نرگس زرد در جنوب اروپا و الجزيره انتشار دارد.

نرگس شعرا در جنوب اروپا در اسپانيا و يونان انتشار دارد و بيشتر در مراتع و مرغزارهاى سرسبز مى‌رويد.

نرگس برف شکن در شمال ايران در گرگان، بندر گز، در درۀ سفيد رود، در جنگل آستارا و در گيلان اطراف غازيان و آب كنار مى‌رويد.

در برخى از مدارك نام علمى گونه‌اى كه در ايران مى‌رويد را G. Transcaucasicus Form. نوشته‌اند. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص 255-257

[pejuhesh237]

.نرگس اصولا از گياهان سمّى است بنابراين در مصرف آن بايد جانب احتياط را رعايت كرد و زير نظر پزشك مصرف شود.

در چين و ژاپن به‌طور كلى از نرگس گونه N. tazetta به عنوان داروى معالج بيمارى‌هاى زنانه استفاده مى‌شود.

از پياز آن براى اخراج تكه استخوان از مرى استفاده مى‌شود و به صورت ضماد براى انواع ورمها .

از جمله براى ورم پستان، جوشها و كوركها، آبسه‌ها و زخمها استفاده مى‌شود.

به عنوان ترياق براى پراكنده كردن سم و رفع درد ناشى از مسموميت گزندگان مصرف مى‌شود

از شيرۀ پياز آن براى بيمارى‌هاى چشم استفاده مى‌شود

. گلهاى خشك آن يك داروى ضد تب براى زنان است [ايچى مورا]. پياز آن قى‌آور و قاعده‌آور است. . کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص 255-257

[pejuhesh237]

و در سيم گرم و خشك و تخمش سياه و در دويم گرم و در اول تر

و قوتش تا سه سال باقيست کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص255

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و بعضى معتدل در گرمى و خشكى و بعضى در دويّم گرم و خشك گفته‏ اند کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 770

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

جالى و جاذب و كشندهء اقسام كرم شكم

و محلل قوى و شرب بيخ مطبوخ او به غاية مقيى خصوصاً با عسل

و منقى رحم و مسقط جنين زنده و مرده

و مخرج هرچه در معده جمع باشد و التيام دهندهء زخمهاى ظاهرى و باطنى

و ضماد بيخ او جهة التيام جراحات عظيم و وتر و رباط و عصب مقطوع بيعديل

و مسحوق او با عسل جهة دردهاى مزمنه و مفاصل و نقرس

و با کرسنه و عسل جهة تنقيهء قروح و گشودن دبيلهء دشوار نضج

و با آرد گندم جهة اخراج پيكان و امثال او از بدن

و با سركه جهة داء الثعلب و بهق و اثار جلد

و به تنهائى جهة قوي كردن قضيب و بر مادون احليل جهة رفع عنّه از مجرباتست

به شرطي كه او را سه روز در شير خيسانيده خشك كنند

ضماد او جهة سعفه و منع نزلات و شكستگى اعضا نافع

و ذرور او قاطع خون جراحات و التيام دهندهء او رافع سبل و ناخنه

و بوئيدن او جهة درد سر بارد و گشودن سدهء دماغى مفيد چنان كه

جبريل بن بختيشوع گفته كه هر كه خواهد در زمستان زكام به هم نرساند مداومت به بوى نرگس كند

و مضر محرورين و مصلحش بنفشه و كافور و در ساير افعال كل او مانند بيخ است

و شربتش يك مثقال و تخم او بقدر نيم مثقال محرك باه مايوسين

و با سركه رافع نمش و آثار و فزرجهء پياز او مدر حيض و مخرج جنين و منقى رحم

و روغن نرگس كه گل آن را مكرر در روغن كنجد تجديد كرده باشند محلل

و مسكن دردسر سوداوى و ریحى و مفتح فم رحم و رافع دردهاى او و موافق امراض عصب است کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص255



متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

ذرور بيخ خشك آن رافع سبل و ناخنه و ضماد آن با عسل جهت تشنج اعصاب

و چهار درم آن با ماء العسل مخرج اقسام كرم معده و مسكن اوجاع مثانه و رحم

و ضماد آن با سركه و عسل منقى قروح و گشاينده دبيلات كه دشوار به نضج آيند

و با صندل سرخ و گل ارمنى و فوفل و اقاقيا و حضض و سفيداب و مرداسنگ جهت ورمهاى جاسيه

ضماد آن با عسل جهت دردهاى مزمنه اعصاب و مفاصل و نقرس و شكستگى اعضا

و نيز ضماد آن ملزق و چسبنده جراحات عارض در اعضاى عصبانى است الزاق شديد.

ضماد آن با عسل جهت سوختگى آتش مضر محرورين و مصدع ايشان،

مصلح‏ آن بنفشه و كافور و در همه افعال گل آن مانند بيخ آن.

مقدار شربت آن‏: يك مثقال و نيم.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 770

[pejuhesh237]

جالى و جاذب و كشندهء اقسام كرم شكم

و محلل قوى و شرب بيخ مطبوخ او به غاية مقيى خصوصاً با عسل

و منقى رحم و مسقط جنين زنده و مرده

و مخرج هرچه در معده جمع باشد و التيام دهندهء زخمهاى ظاهرى و باطنى

و ضماد بيخ او جهة التيام جراحات عظيم و وتر و رباط و عصب مقطوع بيعديل

و مسحوق او با عسل جهة دردهاى مزمنه و مفاصل و نقرس

و با کرسنه و عسل جهة تنقيهء قروح و گشودن دبيلهء دشوار نضج

و با آرد گندم جهة اخراج پيكان و امثال او از بدن

و با سركه جهة داء الثعلب و بهق و اثار جلد

و به تنهائى جهة قوي كردن قضيب و بر مادون احليل جهة رفع عنّه از مجرباتست

به شرطي كه او را سه روز در شير خيسانيده خشك كنند

ضماد او جهة سعفه و منع نزلات و شكستگى اعضا نافع

و ذرور او قاطع خون جراحات و التيام دهندهء او رافع سبل و ناخنه

و بوئيدن او جهة درد سر بارد و گشودن سدهء دماغى مفيد چنان كه

جبريل بن بختيشوع گفته كه هر كه خواهد در زمستان زكام به هم نرساند مداومت به بوى نرگس كند

و مضر محرورين و مصلحش بنفشه و كافور و در ساير افعال كل او مانند بيخ است

و شربتش يك مثقال و تخم او بقدر نيم مثقال محرك باه مايوسين

و با سركه رافع نمش و آثار و فزرجهء پياز او مدر حيض و مخرج جنين و منقى رحم

و روغن نرگس كه گل آن را مكرر در روغن كنجد تجديد كرده باشند محلل

و مسكن دردسر سوداوى و ریحى و مفتح فم رحم و رافع دردهاى او و موافق امراض عصب است کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص255



متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

ذرور بيخ خشك آن رافع سبل و ناخنه و ضماد آن با عسل جهت تشنج اعصاب

و چهار درم آن با ماء العسل مخرج اقسام كرم معده و مسكن اوجاع مثانه و رحم

و ضماد آن با سركه و عسل منقى قروح و گشاينده دبيلات كه دشوار به نضج آيند

و با صندل سرخ و گل ارمنى و فوفل و اقاقيا و حضض و سفيداب و مرداسنگ جهت ورمهاى جاسيه

ضماد آن با عسل جهت دردهاى مزمنه اعصاب و مفاصل و نقرس و شكستگى اعضا

و نيز ضماد آن ملزق و چسبنده جراحات عارض در اعضاى عصبانى است الزاق شديد.

ضماد آن با عسل جهت سوختگى آتش مضر محرورين و مصدع ايشان،

مصلح‏ آن بنفشه و كافور و در همه افعال گل آن مانند بيخ آن.

مقدار شربت آن‏: يك مثقال و نيم.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 770





در مورد خواص آن معتقدند كه بوييدن گل آن براى رفع سردرد بلغمى و سوداوى و باز كردن انسداد مجارى دماغ مفيد است

و از زكام جلوگيرى مى‌كند. ضماد آن با عسل براى رفع تشنج اعصاب چشم مفيد است.

خوردن پياز كوبيدۀ آن يا پختۀ آن با عسل، سهل قوى معده و پاك‌كنندۀ رحم و قى‌آور و قاعده‌آور است

و جنين زنده و مرده را سقط مى‌نمايد و براى التيام زخمهاى داخلى و ظاهرى مفيد است.

اگر  ١۶  گرم پختۀ آن با عسل خورده شود، اقسام كرم معده را خارج مى‌سازد و دردهاى مثانه و رحم را تسكين مى‌دهد.

ضماد پياز آنكه سه روز در شير خيسانده و پس از آن خشك نموده و ساييده باشند براى تقويت نيروى جنسى

و اگر زير قسمت آلت تناسلى انداخته شود، براى رفع ناتوانى جنسى خيلى نافع است.

گرد پياز خشك شدۀ آن خونريزى را قطع مى‌كند و زخم را التيام مى‌بخشد.

ضماد آن با سركه و عسل زخمها را پاك كرده و دمل را سرباز مى‌كند

و ضماد آن با آرد گندم و آرد شيلم و عسل براى خارج ساختن تيغ و خار و امثال آن و تحليل ورمهاى اعصاب مفيد است.

ضماد آن با عسل براى رفع دردهاى مزمنه اعصاب و درد مفاصل و نقرس و درد شكستگى اعضا و سوختگى آتش مفيد است.

نرگس براى گرم‌مزاجان مضّر است و ايجاد سردرد مى‌كند.

براى رفع عوارض آن بايد از بنفشه و كافور استفاده كرد و پياز و گل آن در تمام موارد خواص مشابه دارند. مقدار خوراك آن تا  ٧  گرم است.

روغن گل نرگس: براى تهيه آن گلهاى نرگس را در روغن زيتون مدت  ۴٠  روز مى‌گذارند بماند و مرتبا گلها را تجديد كرده و گل تازه مى‌ريزند

پس از  ۴٠  روز آماده مصرف است و يا مخلوط روغن و گلها را روى آتش ملايم مى‌گذارند تا بتدريج آب آن تبخير شده فقط روغن بماند و

نسوزد. روغن نرگس براى تسكين سردردهاى سرد نافع است. دهانۀ رحم را باز مى‌كند و دردهاى رحم را تسكين مى‌دهد.

براى گرم‌مزاجان مضّر است. تخم نرگس بيشتر از گل و روغن نرگس گرم و خشك است

و اگر  ٢  گرم آن با شير تازه خورده شود به شدت نيروى جنسى را تحريك مى‌كند. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص -256

[pejuhesh237]

.