مرزنجوش

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

مرزنجوش

گياهى است از خانوادۀ Labiatae نام علمى آن Origanum majorana L.

و مترادفهاى آن Majorana hortensis Moench. و Origanum majoranoides Willd.

از طرف گياه‌شناسان مختلفه نامگذارى شده است. اين گياه را به هندى مروا Murwa مى‌نامند.

توضيح: در فارسى مرو خوش‌بو كه معمولا تخم آن مورد توجه است

به گياه ديگرى از جنس Salvia به نام Salvia macrosiphon مى‌گويند كه در اغلب مناطق ايران مى‌رويد.

فارسی:به فارسى «مرزنگوش» و «مرزنجوش» و در كتب طب سنتى با نام «مرزنجوش»

عربی:به عربى سرمق و عنقر

هندى: دونامردا

یونانی:

انگلیسی:Sweet marjoram و Knotted marjoram

فرانسه:Marjolaine و Marjolaine des jardins

آلمانی:

ایتالیائی:

[pejuhesh237]

و غير اذان الفار است چه اصلا برگ او شبيه به گوش موش نيست

و از جملهء رياحين خوشبو است و در خانها زرع مي كنند

برگش طولانى و كم عرض و گلش سفيد مايل به سرخى

و تخمش مانند تخم ريحان و شفاف است

و مؤلف مغنى اشتباه نموده كه اذان الفار باشد

و مؤلف اختيارات را اشتباهات زياده بر آن است كه در اينجا به او تصريح بايد نمود .کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص242

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود.


مرزنگوش گياهى است كوچك با شاخه و برگ زياد و چندساله كه ارتفاع بوته آن در حدود  ۵٠ - ٣٠  سانتى‌متر است.

چون اين گياه در مقابل سرما مقاومت ندارد و در زمستان با سرماى كمى از پا مى‌افتد،

لذا در مناطق سرد يك گياه يكساله مى‌باشد ولى در مناطق گرم كه سرماى زمستان ندارند به صورت گياه دوساله و چندساله است.

برگهاى آن كوچك باريك پوشيده از كرك به رنگ خاكسترى مايل به سبز در حدود  ۵ / ١ - ١  سانتى‌متر طول دارند.

گلهاى آن بسيار كوچك به رنگ سفيد يا گلى به صورت خوشه در انتهاى ساقه گل‌دهنده ظاهر مى‌شود.

مرزنگوش طعم مطبوع و لطيف و شيرين و معطر دارد ولى عطر آن از پونه كوهى كمتر است.

در طعم آن پس از چند لحظه كمى تلخى ظاهر مى‌شود.

تكثير آن از طريق كاشت بذر آن در بهار و يا از طريق كاشت قلمۀ آن انجام مى‌گيرد.

چون مقاومت به سرماى آن كم است، محل كاشت مرزنگوش بايد در پناه از سرما

و رو به آفتاب كامل و گرم و در خاك غنى و سبك كه خوب زهكشى شده باشد، انتخاب شود. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 277

[pejuhesh237]

اين گياه در ايران در ارتفاعات البرز به‌طور خودرو ديده شده است. . .کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 277

[pejuhesh237]

همه اجزاء استفاده مي شود،

هيج جزء آن سمي نيست

اسانس مرزنگوش علاوه بر مصارفى كه در صابون‌سازى و صنعت عطر دارد

در استعمال خارجى به صورت مالش در موارد از جا در رفتن و شكستن اعضاى بدن و بى‌حسى اعضا و فلج و دندان‌درد مصرف مى‌شود

و در هندوستان از برگها و تخم آن به عنوان قابض، بادشكن، نرم‌كنندۀ سينه، تونيك استفاده مى‌شود

و از دم‌كردۀ گياه به عنوان محرك، قاعده‌آور و براى ازدياد ترشح شير و به علاوه در موارد آسم و فلج و هيسترى مصرف مى‌كنند.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 279

[pejuhesh237]

و او در آخر دويم گرم و در اول خشك کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص242

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود.

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

و در افعال بهتر از سوسنبر و محلل و ملطف و جالى و جاذب و مدر بول و حيض

و مفتت حصاة و مفرح و مسخن اعضا و مجفف رطوبات معده و امعا

و جهة مغص و قولنج ريحى و استسقا و سدّهء جگر و سپرز و دماغ

و جهة خفقان و وجع الفؤاد و ماليخولياى مراقى و لقوه و درد سينه

و سرفه و ضيق النفس و رياح سپرز و درد سر و شقيقه و حبس زكام

و عسر بول و احتباس حيض و شراى بلغمى نافع

و طلاى او با حنا در حمام جهة درد سر بارد مجرب

و برگ خشک او با عسل جهة آثار خون منجمد تحت چشم

و با سركه جهة گزيدن عقرب و جهة کلف و بدبوئى عرق

و با موم روغن جهة التواى عصب و اورام بلغمى

و با مغره جهة ورم حار چشم نافع

و با برز البنج جهة ورم انثيان مجرب

و بوئيدن او جهة سدهء منخرين و دماغ و تقویة مستى شراب و منع خمار

و سعوط آب او جهة تنقيهء دماغ و لقوه و صرع

و خوائيدن او با نمك و فرو بردن او جهة رفع سيلان آب دهان

و اكتحال آب او جهة ابتداى نزول آب و ضعف باصره مفيد

و ماليدن آب او بر موضع حجامت رافع اثر زخم آن

و فرزجهء او مدر حيض

و قدر شربت از جرم او تا دو مثقال

و در مطبوخات تا هفت مثقال

و مضر گرده و مصلحش كاسنى و تخم خرفه و بدلش سوسنبر است

و روغن مرزنجوش كه آب او را با مثل او و روغن زيتون بجوشانند

تا روغن بماند جهة فالج و رعشه و كزاز و شقيقه و درد سر بارد

و تحليل رياح و تفتيح سدّه و گرانى سامعه نافع

و بخور مرزنجوش رافع مضرت هواى وبائى و گريزانندهء هوام است.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص242



متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و نطول آن جهت درد گوش

و قطور دهن آن نيز و يا گذاشتن خرقه تر كرده به دهن آن در گوش دافع سدد آن کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 735

[pejuhesh237]

و در افعال بهتر از سوسنبر و محلل و ملطف و جالى و جاذب و مدر بول و حيض

و مفتت حصاة و مفرح و مسخن اعضا و مجفف رطوبات معده و امعا

و جهة مغص و قولنج ريحى و استسقا و سدّهء جگر و سپرز و دماغ

و جهة خفقان و وجع الفؤاد و ماليخولياى مراقى و لقوه و درد سينه

و سرفه و ضيق النفس و رياح سپرز و درد سر و شقيقه و حبس زكام

و عسر بول و احتباس حيض و شراى بلغمى نافع

و طلاى او با حنا در حمام جهة درد سر بارد مجرب

و برگ خشک او با عسل جهة آثار خون منجمد تحت چشم

و با سركه جهة گزيدن عقرب و جهة کلف و بدبوئى عرق

و با موم روغن جهة التواى عصب و اورام بلغمى

و با مغره جهة ورم حار چشم نافع

و با برز البنج جهة ورم انثيان مجرب

و بوئيدن او جهة سدهء منخرين و دماغ و تقویة مستى شراب و منع خمار

و سعوط آب او جهة تنقيهء دماغ و لقوه و صرع

و خوائيدن او با نمك و فرو بردن او جهة رفع سيلان آب دهان

و اكتحال آب او جهة ابتداى نزول آب و ضعف باصره مفيد

و ماليدن آب او بر موضع حجامت رافع اثر زخم آن

و فرزجهء او مدر حيض

و قدر شربت از جرم او تا دو مثقال

و در مطبوخات تا هفت مثقال

و مضر گرده و مصلحش كاسنى و تخم خرفه و بدلش سوسنبر است

و روغن مرزنجوش كه آب او را با مثل او و روغن زيتون بجوشانند

تا روغن بماند جهة فالج و رعشه و كزاز و شقيقه و درد سر بارد

و تحليل رياح و تفتيح سدّه و گرانى سامعه نافع

و بخور مرزنجوش رافع مضرت هواى وبائى و گريزانندهء هوام است.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص242



متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و نطول آن جهت درد گوش

و قطور دهن آن نيز و يا گذاشتن خرقه تر كرده به دهن آن در گوش دافع سدد آن کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 735




آشاميدن دم‌كردۀ آن بازكننده انسداد و گرفتگى‌هاى دماغى و رافع سردرد سرد بلغمى و سوداوى است

و براى لقوه و ماليخوليا مفيد است و زكام را قطع مى‌كند.

بو كردن آن براى باز كردن بينى‌ها در مواقع زكام نافع است.

ريختن چند قطره آن در بينى براى پاك كردن دماغ و تسكين لقوه و صرع مفيد است

و ماليدن اسانس آن براى فلج و امراض عصبى سرد مانند كزاز نافع است.

ماليدن آن به چشم براى شروع نزول آب در چشم و ضعف باصره مفيد است

و جويدن آن در دهان و خوردن آن مانع جريان آب و رطوبت از دهان است.

ريختن چند قطره از اسانس آن يا گذاردن پنبه تر كرده به اسانس آن در گوش بازكننده و رافع بستگى گوش است.

خوردن دم‌كردۀ آن فرح‌آور است و براى درد سينه و سرفه و تنگى‌نفس و خفقان و درد قلب

و تحليل نفخ و گاز و بادها و تسكين دل‌پيچه و رفع استسقا و سختى در ترشح ادرار و حيض نافع است، به عبارت ديگر قاعده‌آور است

و ادرار را زياد مى‌كند شياف آن در مهبل قاعده‌آور است.

در استعمال خارج نيز ضدعفونى‌كننده و التيام‌دهنده زخمها مى‌باشد.

مقدار خوراك از جرم برگ و سرشاخه گلدار خشك آن تا  ١٠  گرم و در دم‌كرده تا  ٣٠  گرم است.

گرد برگ مرزنجوش عطسه‌آور نيز مى‌باشد مرزنگوش براى كليه و مثانه مضر است

از اين نظر بايد با كاسنى و تخم خرفه خورده شود. جانشين مرزنگوش در خواص دارويى سى‌سنبر است.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 279

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

از برگهاى خشك مرزنگوش و سرشاخه‌هاى گلدار آن با روش تقطير در حدود  ۴ / ٠ - ٣ / ٠  درصد اسانس زردرنگ مايل به سبز به نام اسانس

مرزنگوش به دست مى‌آيد و به علاوه گياه داراى يك ماده تلخ نيز مى‌باشد.

در اسانس مرزنگوش، اوژنول  ۶  درصد و چاويكول  ۵ / ۴  درصد و مقدارى آلفا-لينالول يافت مى‌شود. .کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 277