قرطم

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

نام علمی:Carthamus tinctorius

سريانى :كشنى

رومى: قنطادوس

فارسی:خسكدانه و تخم كافشه و به گيلانى تخم كاجره و تخم كازيره، گلرنگ

هندى: كروكسبنه و كابيج نيز

عربی:به ضم قاف و سكون را و ضم طاى مهمله مشاله و ميم و به كسر قاف و را و به كسر هر دو نيز آمده. لغت عربى است و آن را حب العصفر و بزر الاحريض

یونانی:طرقطوس و ديسقوريدوس فنيفس ناميده

و برّى آن را فنيفس اغريون يعنى اصفر برّى و برّى و بستانى مى‏باشد

انگلیسی: safflower-saffron thistle- african saffron-bastrad saffron

فرانسه:safran batard--carthame des teinturiess-safranon-safre

آلمانی:saflor-farbersaflor-

ایتالیائی:croco bastardo-zafferano falso

[pejuhesh237]

و در گيلان تخم كاجيره گويند و آن تخم احريض است و سفيد و طولانى می باشد کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص-204-205

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

ماهيت آن‏: بستانى آن دانه‏ ايست صنوبرى شكل مايل به پهنى و تربيع و پوست و مغز آن سفيد با دسومت و چون كهنه گردد

پوست آن ميل به سياهى و مغز آن به زردى پس سياهى و لزوجت مى‏نمايد

و در غلافى زير گل آن و در هر غلافى هفت و هشت دانه و نبات آن تا به دو ذرع خاردار

و برگ آن بلند و با شرفه‏ هاى بسيار ريزه

و بالاى برگ آن عريض‏تر از پايين آن و بر بندها و مواضع شاخ‏ها و بر شاخ‏ها نيز رسته و ساق

و شاخ‏هاى آن در خامى سبز رنگ و بعد از رسيدن سفيد مى‏گردد

و گل آن خاردار و سرخ رنگ و صاحب اختيارات قرطم برّى را طريفان گفته

و بعضى گفته ‏اند طريفان حب آنست نه نبات آن و شيخ الرييس غير آن دانسته و در حرف الطاء مع الراء مذكور شد

و بالجمله بهترين آن سفيد بستانى تازه سنگين باليده آنست و وجه ذكر آن على‏حده از احريض جلالت و عظم نفع آنست.

قرطم برّى را به يونانى اطريطوس نامند و نبات آن بلندتر و برگ آن طولانى‏تر از بستانى و در اين شاخ‏ها رسته

و باقى شاخها خالى و بى‏برگ و سفيد و نيز در اين شاخ‏هاى آن پنج عدد خار و گل آن زرد و تخم آن شبيه به تخم بستانى.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 616-617

[pejuhesh237]

.خراسان،تبريز و تفرش(تراران)، اذربايجان، اصفهان ، حسين آباد در 25 كيلومتري شمال غربي ، داراب و قزوين در 1200 متري.كتاب گياهان دارويي دكتر علي زرگري جلد دوم ص 34

[pejuhesh237]

.هيج جزء آن سمي نيست

گل و مخصوصا دانه ( ميوه) اين گياه داراي اثر مسهلي است. جوشانده 120تا 24 در هزار انها در آب و يا امولوسيون مقدار 8 گرم دانه له شده ان در 125 گرم آب مصرف ميشود .

معمولا قبل از جوشانده مذكور مقداري ميوه رازيانه و يا انيس و يا آنژليك، براي مخفي ساختن طعم تلخ و ناپسند جوشانده بدان مي افزايند.

سايقا از اين گياه به عنوان محلل و نيرو دهنده سلسه اعصاب و خلط اور در بيماري سينه ( ذات الريه) و قاعده اور استفاده مي شود .

روغن حاصله از اين گياه داراي اثر مسهلي است و در استعمال خارج نيز به صورت ماليدن بر روي عضو در رماتيسم و و فلج مورد استفاده قرار ميگيرد.

روغن مذكور براي بيماراني كه كلسترول خون انها زياد است مي تواند قابل استفاده باشد . احتمالا در درمان تصلب شرايين ،اثرمفدي ظاهر ميكند

روغن دانه اين گياه اگر هيدروژنه شود نوعي مارگارين بسيار مرغوب فاقد بو و طعم از آن نتيجه ميگردد. از روغن دانه اين گياه در حبشه برايمصارف تغذيه استفاده مي شود.

روغن دانه اين گياه اثر خشك شونده قوي دارد .

در نقاشي براي رنك كارهاي روشن وسفيد بسيار خوب است زير ا بر اثر كهنه شدن رنگ زرد پيدا نميكند..كتاب گياهان دارويي دكتر علي زرگري جلد دوم ص 34


مسکن است.تنظیم کنندهٔ پریود است .بلغم را خارج می‌سازد .

تقویت کنندهٔ اعصاب است .دردها و ناراحتی‌های قبل از عادت ماهانه را برطرف می‌کند .داروی مفیدی برای رفع فلج‌های ناگهانی است که بر اثر سکته پیش می‌آید .

مقوی نیروی جنسی و زیاد کنندهٔ اسپرم است .آب آوردگی را بر طرف می‌کند .برای معالجهٔ یرقان مفید می‌باشد .

استفراق خونی را مدارا می‌کند .از گلهای آن می‌توان به جای زعفران برای رنگین کردن برنج استفاده کرد.خاصیت ضد تورمی دارد .معرق است .ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

[pejuhesh237]

و در دويم گرم و در آخر اول خشك کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص-204-205

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:
بستانی: با قوّت مسهله

بری: در دويّم گرم و در سيّم خشك.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 616-617

[pejuhesh237]

.روغن و گل گلرنگ اگر به مقدار گفته شده مصرف شود به هیچ وجه عوارضی ندارد.ويكي پديا دانشنامه ازاد

[pejuhesh237]

و شيرهء او مسهل اخلاط سوخته و بلغم لزج و رافع سرفه و ربو

و مفتح سدد و منجمد كنندهء شير در معده

و گدازندهء منجمد او و جهة ماليخوليا و وسواس و جذام

و جرب و نيكو كردن رخسار و استسقاى لحمى و زقى نافع

و چون پنج درهم او را در نيم رطل شير تازه حل كرده صاف آن را بنوشند

رافع رياح نزلات و امراض بارده و مقوى باه و منقى سينه و صوت

و سى مثقال از شيرهء او با افتيمون جهة امراض سوداوى

و با خيار شنبر جهة تبهاى بلغمى

و با عسل و نطرون و بادام و انيسون و فلفل جهة تنقیهء دماغ و بدن

از جميع اخلاط فاسده و درد مفاصل و شرى و بخارات و موى

و با مزوره ء ماش و نخوداب منضج و محلل و مسهل بلغم رقيق

و سوخته و حقنه با شيرهء او جهة قولنج و امراض دماغى مفيد

و جوشانيدهء او را قوة مسهله ضعيفتر است و مضر معده

و مصلحش انيسون و قدر شربتش از ده درهم تا بيست درهم است

و روغن تخم كافشه قريب به روغن تخم كتان و قايم مقام روغن تخم انجره

و جهة ربو و تحليل اورام و اخراج كرم معده نافع و مضر معده

و مداومت شرب او و تدهين او را مورث برص يافته‌اند

قرطم بری: و شرب يك مثقال از برگ

و ثمر او با نيم مثقال فلفل جهة گزيدن عقرب نافعست

و گويند مادامي كه عقرب گزيده او در دست نگاه دارد ادراك الم نمی كند و چون بيفكند ادراك می نمايد.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص-204-205

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

قليل الغذا و و محلل رياح چون پنج درم آن را كوبيده و شير گرفته با فانيذ

و يا شكر سرخ و يا عسل بياشامند و نيز چون ده درم آن را بكوبند و در نيم رطل آب بجوشانند و بمالند و صاف كرده ده درم شكر سرخ در آن ريخته بنوشند

و ايضاً چون ده درم مغز مقشر آن را با مغز بادام تلخ و قسط از هر يك نيم مثقال و نطرون و انيسون و از هر يك يك مثقال داخل كنند

و با انجير خشك و عسل بسرشند و مقدار يك جوزه تا دو جوزه بخورند

و به دستور چون از آن ناطف سازند كه ده درم مغز مقشر آن با مغز بادام و انيسون و نطرون به وزن مزبور با عسل و شيره انجير به قوام آورند

و شب وقت خواب بخورند پيران را بسيار موافقماء الجبن مصنوع از آن كه افتيمون را در صره بسته در آن اندازند و يا بمالند تا قوّت آن در آن برآيد و بنوشند

و بالاى آن شيرينى مناسبى بياشامند جهت ماليخوليا و وسواس و توحش و خفقان و جذام و جرب و حكه و اكثر امراض سوداويه مؤثر

و به دستور آشاميدن لبن منجمد از شيره آن و اندك نمك هندى فعل آن اقوى.

و آشاميدن ده درم شيره آن با فانيذ و يا شكر سرخ و يا عسل جهت استسقاى زقى و لحمى نافع و با اندك نمك هندى ادرار آن قوى‏تر و انفع

و خوردن مغز مقشر آن به دستور مسطور در دفع قولنج مؤثر و معتادين قولنج را اوفق

و آن از جمله ادويه‏ايست كه هر خلط منجمد را مى‏گدازد و هر خلط رقيق را منجمد مى‏گرداند

و لهذا بالاى شير نبايد خورد كه آن را منجمد مى‏گرداند در معده.

مضر معده، مصلح‏ آن انيسون و شيرينيها.

مقدار شربت آن‏: از پنج درم تا ده درم و از آن زياده مضر و غير مجوز.

بدل آن‏: حبة الخضرا است و گفته‏اند كه چون در شير داخل نمايند بايد كه در هر يك رطل شير ده درم حب القرطم باشد و نيم رطل آن را بياشامند تا عمل نمايد

و دهن آن قريب به دهن انجره است و ضعيف‏تر از آن و منجمد كننده شير و جدا كننده‏

ماييت آن از جبنيت و دهن بستانى آن مسهل بطن است. کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 616-617

[pejuhesh237]

و شيرهء او مسهل اخلاط سوخته و بلغم لزج و رافع سرفه و ربو

و مفتح سدد و منجمد كنندهء شير در معده

و گدازندهء منجمد او و جهة ماليخوليا و وسواس و جذام

و جرب و نيكو كردن رخسار و استسقاى لحمى و زقى نافع

و چون پنج درهم او را در نيم رطل شير تازه حل كرده صاف آن را بنوشند

رافع رياح نزلات و امراض بارده و مقوى باه و منقى سينه و صوت

و سى مثقال از شيرهء او با افتيمون جهة امراض سوداوى

و با خيار شنبر جهة تبهاى بلغمى

و با عسل و نطرون و بادام و انيسون و فلفل جهة تنقیهء دماغ و بدن

از جميع اخلاط فاسده و درد مفاصل و شرى و بخارات و موى

و با مزوره ء ماش و نخوداب منضج و محلل و مسهل بلغم رقيق

و سوخته و حقنه با شيرهء او جهة قولنج و امراض دماغى مفيد

و جوشانيدهء او را قوة مسهله ضعيفتر است و مضر معده

و مصلحش انيسون و قدر شربتش از ده درهم تا بيست درهم است

و روغن تخم كافشه قريب به روغن تخم كتان و قايم مقام روغن تخم انجره

و جهة ربو و تحليل اورام و اخراج كرم معده نافع و مضر معده

و مداومت شرب او و تدهين او را مورث برص يافته‌اند

قرطم بری: و شرب يك مثقال از برگ

و ثمر او با نيم مثقال فلفل جهة گزيدن عقرب نافعست

و گويند مادامي كه عقرب گزيده او در دست نگاه دارد ادراك الم نمی كند و چون بيفكند ادراك می نمايد.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص-204-205

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

قليل الغذا و و محلل رياح چون پنج درم آن را كوبيده و شير گرفته با فانيذ

و يا شكر سرخ و يا عسل بياشامند و نيز چون ده درم آن را بكوبند و در نيم رطل آب بجوشانند و بمالند و صاف كرده ده درم شكر سرخ در آن ريخته بنوشند

و ايضاً چون ده درم مغز مقشر آن را با مغز بادام تلخ و قسط از هر يك نيم مثقال و نطرون و انيسون و از هر يك يك مثقال داخل كنند

و با انجير خشك و عسل بسرشند و مقدار يك جوزه تا دو جوزه بخورند

و به دستور چون از آن ناطف سازند كه ده درم مغز مقشر آن با مغز بادام و انيسون و نطرون به وزن مزبور با عسل و شيره انجير به قوام آورند

و شب وقت خواب بخورند پيران را بسيار موافقماء الجبن مصنوع از آن كه افتيمون را در صره بسته در آن اندازند و يا بمالند تا قوّت آن در آن برآيد و بنوشند

و بالاى آن شيرينى مناسبى بياشامند جهت ماليخوليا و وسواس و توحش و خفقان و جذام و جرب و حكه و اكثر امراض سوداويه مؤثر

و به دستور آشاميدن لبن منجمد از شيره آن و اندك نمك هندى فعل آن اقوى.

و آشاميدن ده درم شيره آن با فانيذ و يا شكر سرخ و يا عسل جهت استسقاى زقى و لحمى نافع و با اندك نمك هندى ادرار آن قوى‏تر و انفع

و خوردن مغز مقشر آن به دستور مسطور در دفع قولنج مؤثر و معتادين قولنج را اوفق

و آن از جمله ادويه‏ايست كه هر خلط منجمد را مى‏گدازد و هر خلط رقيق را منجمد مى‏گرداند

و لهذا بالاى شير نبايد خورد كه آن را منجمد مى‏گرداند در معده.

مضر معده، مصلح‏ آن انيسون و شيرينيها.

مقدار شربت آن‏: از پنج درم تا ده درم و از آن زياده مضر و غير مجوز.

بدل آن‏: حبة الخضرا است و گفته‏اند كه چون در شير داخل نمايند بايد كه در هر يك رطل شير ده درم حب القرطم باشد و نيم رطل آن را بياشامند تا عمل نمايد

و دهن آن قريب به دهن انجره است و ضعيف‏تر از آن و منجمد كننده شير و جدا كننده‏

ماييت آن از جبنيت و دهن بستانى آن مسهل بطن است. کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 616-617

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

.جوشانده
روغن

[pejuhesh237]

.گل‌های لوله‌ای این گیاه دارای ماده‌ای قرمز رنگ به نام کارتامین (به انگلیسی: Carthamine) می‌باشد که در آب به مقدار کم حل می‌شود ولی در الکل محلول است.

کارتامین به علت رنگ زیبایی که دارد در رنگرزی به کار می‌رود . ماده زرد رنگی نیز در گل این گیاه وجود دارد که سفلاوریلو safflower yellow خوانده می‌شود.

میوه گلرنگ دارای پروتئین و حدود ۶۰٪ روغن است که اگر به طریقه فشار سرد به دست آید روغن خوبی برای تغذیه‌است .

این روغن حدود ۷٪ اسیدهای چرب اشباع شده ، ۲۰٪ اسید اولئیک ، ۶۵ ٪ اسید لینولئیک و ۵٪ اسید لینولنیک دارد .

این روغن دارای چربی‌های اشباع‌نشده فراوان است. کسانی که چربی خون بالایی دارند در آشپزی از این روغن استفاده می‌کنند.

گل‌های این گیاه را برای رنگین کردن خوراکی‌ها بویژه کلوچه (ایشلی کوکه) بکار می‌برند. ويكي پديا دانشنامه ازاد