بوزيدان

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

بوزیدان
گياهى است از خانوادۀ Solanaceae

نام علمى آن Withania somnifera) L. (Dun

فارسی:در ايران در محل رويش آن در بلوچستان، با نامهاى محلى «پنير باد» ، «لاهائى بارو» ، «چيل» ، «لاكرى» و «كپينگ» شناخته مى‌شود.

در كتب طب سنتى يكى از انواع نامهايى كه بيشتر مقرون به صحت است و به ريشه گياه داده‌اند «بوزيدان» است.


عربی: مستعجل ، «سم الفار» و «شكران»


یونانی:

انگلیسی:Withania

فرانسه:

آلمانی:

ایتالیائی:

[pejuhesh237]

بیخيست سفيد و اطول از انگشتى

و صلب و مصمت و با خشونت و آن نوعى از مستعجل است

و فرق ميان دو نوع آن خطوط كثيرهء بوزيدانست

به خلاف مستعجل كه عديم الخطوط است

و مي گويند لعبهء بربريست و فرق ميان هر دو حلاوت بوزيدانست

و لعبه كره دار و شبيه بسورنجانست کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص57

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و بعضى گفته كه آن از فروع مستعجله است و بعضى غش مى‌كنند آن را بهر دو يعني بدل آن بعضى مستعجله

و بعضى لعبت بربربه را مى‌فروشند و آنكه لعبت بربرى كره‌دار است بخلاف بوزيدان و گويند از هند مى‌آورند

و بالجمله نبات آن مجهول الماهيت است

و بهترين آن سطبر باوصاف مذكوره است و بخلاف آنها زبون و بسيار ضعيف کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 252

[pejuhesh237]

.اين گياه در شمال افريقا و مناطقى از آسيا و در ايران در جنوب مى‌رويد.

در فارس در كازرون، جهرم، بوشهر و جزيرۀ خارك، در كرمان در بم و ميناب و در بلوچستان

در مكران، ايرانشهر، نيك‌شهر و سيستان ديده مى‌شود. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص 329

[pejuhesh237]

هيج جزء آن سمي نيست

.ريشۀ اين گياه در هند براى تقويت نيروى جنسى و به عنوان تونيك، مقوى

و بازكنندۀ انسداد مجارى عروق، مدّر و مخدّر مصرف مى‌شود، ضمنا براى سقط جنين نيز كاربرد دارد.

به علاوه ريشۀ گياه براى درمان روماتيسم، سل ريوى، ضعف در اشخاص پير و سالخورده و معالجۀ لاغرى مفرط كودكان تجويز مى‌شود.

برگهاى آن تلخ است و جوشاندۀ آن را براى قطع تب استعمال و مصرف مى‌كنند.

از برگهاى خرد شده و ريشه كوبيده و خرد شدۀ گياه براى گذاردن روى ورمهاى دردناك و زخمها بخصوص كفگيرك استعمال مى‌شود و بسيار مؤثر است.

ميوۀ آن مدّر است. تخم آن خواب‌آور و مدّر است و براى انعقاد شير كاربرد دارد. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص 330

[pejuhesh237]

در آخر دويم گرم و خشك و با رطوبت فضلیّه کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص57

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

و مبهّى و محرك جماع و بالخاصيه مسهل زرداب

و ملطّف و ترياق سموم بارده و مسمّن

و مفتّح سدّه جگر و سپرز و منقى معده و عصب

و مسقط جنين و جهة استسقاء و رفع كرم معده

و اذابهء اخلاط غليظه و درد مفاصل و نقرس

و با قردمانا جهة بواسير نافع و مضر انثیان و مصلحش عسل و خردل

و قدر شربتش تا يك مثقال و نيم

و بدلش دو وزن او بهمن سفيد

و گويند به وزنش وج ودر ترياقیت نيم وزن او زرنباد و زراوند طويلست. کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص57

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود

[pejuhesh237]

و مبهّى و محرك جماع و بالخاصيه مسهل زرداب

و ملطّف و ترياق سموم بارده و مسمّن

و مفتّح سدّه جگر و سپرز و منقى معده و عصب

و مسقط جنين و جهة استسقاء و رفع كرم معده

و اذابهء اخلاط غليظه و درد مفاصل و نقرس

و با قردمانا جهة بواسير نافع و مضر انثیان و مصلحش عسل و خردل

و قدر شربتش تا يك مثقال و نيم

و بدلش دو وزن او بهمن سفيد

و گويند به وزنش وج ودر ترياقیت نيم وزن او زرنباد و زراوند طويلست. کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص57

ضد سمّ است و براى تقويت قواى جنسى نافع مى‌باشد.

براى تسكين دردهاى مفاصل و نقرس مفيد است و باز كنندۀ انسداد مجارى عروق، كبد و طحال بوده و پاك كنندۀ معده است.

جنين را سقط مى‌كند و براى استسقا و دفع كرم معده و رقيق كردن و دفع سموم در مسموميتها مفيد است و مسهل زردآب مى‌باشد.

بوزيدان براى بيضه‌ها مضّر است از اين نظر بايد با عسل و خردل خورده شود.

مقدار خوراك بوزيدان را در كتب طب سنتى حد اكثر  ۶ - ۵  گرم نوشته‌اند

و جانشين آن را از نظر خواص هم وزن آن وج و در موارد پادزهر و ضد سم نصف وزن آن زرنباد و زرآوند ذكر مى‌كنندکتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص 330

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

از نظر تركيبات شيميايى گياه داراى تعدادى آلكالوئيد است كه از آن استخراج مى‌شود.

براى استخراج آلكالوئيد با مصرف  ۴۵  درصد الكل بيشترين درصد آلكالوئيد به دست مى‌آيد.

از گياه نيكوتين   ، سومنيفرين ، سومنيفرينين   ، ويتانين، ويتانانين   و در آخر پزودوويتانين جدا شده است.

به علاوه از گياه سوكروز و بتا-سيتوسترول و از ريشۀ گياه تركيبات اسيدى و خنثى به دست آمده است.

در ريشۀ آن ايزوپله‌تيرين يافت مى‌شود. به علاوه در ريشۀ آن وجود تروپين   ، پزودوتروپين ، سه آلفا-تيگلويل اوكسى تروپان   ، كولين، كوسكوهيگرين   ،

دى ال-ايزوپله‌تيرين و آلكالوئيدهاى جديد آنافرين   و آنيگرين تأييد شده است


برگها و ريشۀ گياه اثر آنتى‌بيوتيك بر ضد باكترى استافيلوكوكوس اورئوس دارد. در برگهاى آن ويتانون يافت مى‌شود كه فرمول خام تجربى آن C ٢۴ H ٣٣ O ۵  است.

در ميوۀ آن انواع امينو اسيدها وجود دارد. جمع آلكالوئيدها در حدود  ٢ / ٠  درصد گياه را تشكيل مى‌دهد. .کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص 329