باقلى

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

باقلى
به لغت قبطي و مصرى فول و به عراق جرجره صرب كركر و به سرياني و كوفي كرانيس و قواباوس

و به لغت سنجرى كالوسك و بيستى كوسك نامند

گياهى است از خانوادۀ Leguminosae تيرۀ فرعى Papilionaceae نام علمى آن Vicia faba L.

و مترادف آن Faba vulgaris Moench

فارسی:به فارسى «باقلا» و «باقلى» و در كتب طب سنتى با نام‌هاى «باقلا»

عربی:«فول» و «جرجر»

یونانی:

انگلیسی:Faba و Fava bean و Broadbean و Double bean

فرانسه:Feve و Grosse feve و Gourgane و انواع آن را Feve des champs و Feve des marais و Feve de Seville و Feve naine hative و Feve naine verte de Beck

آلمانی:

ایتالیائی:

[pejuhesh237]

از حبوب معروفه است و در غلاف طولاني مى‌باشد

و سر غلاف آن اندك كج و باريك و در هر غلافى دو سه تا چهار دانه تا هفت دانه نيز مى‌باشد

و هر دانه قريب ببند انكشت كوچكى و بعضى ريزه‌تر و بعضى درشت‌تر و ما بين هر دانه اندك پردۀ ناصله و دانها در غلافى

و بر سر آن چيزى سياه رنك شبيه بناخن چيده هلالي شكل

و مغز آن دو فلق يعنى دو حصه بهم پيوسته و پوست آن را

و همچنين پوست لوبيا و مانند آن را غدفه و شمرد كويند و سنوف نيز و پوست يكدانه را سنف خوانندکتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 204


گياهى است علفى يكساله مقطع ساقه آن مربع و ايستا و شياردار برگهاى آن متناوب و مركب با برگچه‏هاى تخم‏مرغى.

گلهاى آن سفيد داراى لكه‏هاى سياه و گاهى لكه‏هاى بنفش. ميوه آن نيام و داراى غلافى پوشيده از كرك به طول 15- 12 سانتى‏متر

و عرض 3- 2 سانتى‏متر دو طرف آن نازك و كمى خميده كه در هر غلاف تعدادى دانه قرار دارد.

اعضاى هوايى گياه اعم از گل و سرشاخه گلدار و ميوه و تخم آن در طب سنتى موارد استعمال دارد.

تكثير باقلا با كشت بذر آن صورت مى‏گيرد به اين ترتيب كه اگر در زير شاسى خزانه گرفته مى‏شود

مى‏توان در دى و بهمن بذر را كاشت و اگر مستقيما در مزرعه اصلى‏ كاشته شود

مى‏توان بذر را در اسفند و فروردين در هواى آزاد كاشت. فاصله خطوط كاشت 40- 30 سانتى‏متر و در هر سوراخ چند بذر انداخته مى‏شود.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 316

[pejuhesh237]

.باقلا در اغلب مناطق ايران بخصوص در شمال كاشته مى‌شود. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 316

[pejuhesh237]

در هندوستان ريشه‌هاى ضخيم و تازۀ باقلا را در موارد ابتلا به ديورزيس   (ترشح زياد و خارج از اندازۀ ادرار كه اغلب در بيماران مبتلا به ديابت مليتوس ديده

مى‌شود) كه معمولا علامت آغاز ابتلا به بيمارى اينترس‌تى‌تيال نفريتيس   است، مصرف مى‌كنند.

بيمارى اينترس‌تى‌تيال نفرى‌تيس بيمارى آماس كليه همراه با افزايش بافت بين نسجى و ضخامت ديوارۀ عروق آن است.

ايضا در هندوستان از سرشاخه‌هاى باقلا بصورت جوشانده براى رفع مستى و بهوش آوردن اشخاص مست استفاده مى‌شود..کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 318

[pejuhesh237]

تازه‌اش در اول سرد تر و خشك او در اول سرد و در دويم خشك

و گلش گرم باعتدال و لطيف پوست اندرون او مجفف و قابض است کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص-41

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود

[pejuhesh237]

.خوردن باقلا خصوصا اسراف در خوردن آن در بهار بويژه به صورت خام در برخى اشخاص عوارضى ايجاد مى‌نمايد كه شبيه نوعى مسموميت است

و آن را فاويسم يا فابيسم گويند.

در بعضى موارد عوارض خيلى شديد است كه ممكن است هلاك كند، به اين ترتيب كه در موارد شديد موجب تب، كم‌خونى، يرقان و اسهال

و اختلالات روانى و ماليخوليا و هذيان و ناراحتى‌هاى قلبى مى‌شود.

بنابراين در خوردن باقلاى تازه و ناپخته در مورد اطفال بايد احتياط كرد و حتى‌الامكان از اسراف در خوردن تازه و بخصوص نپختۀ آن پرهيز نمود.

اين بيمارى بيشتر در ساردنى و سيسيل ايتاليا رخ مى‌دهد.

اين بيمارى در اثر خوردن باقلا يا بوييدن گل و گرده‌هاى گل باقلا توسط اشخاصى كه فاقد انزيم گلوكوز-  -فسفات-دهايدروژناز   هستند ايجاد مى‌شود. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 318

[pejuhesh237]

باقلى مقوى باه است و سريع الانحدار از معده و غير مسدد

و با قوهء محلله و منضجه و با رطوبة فضليّه جهة قرحهء امعاء و اسهال و قى

و تنقیه سينه و شش و تقويه آن و منع ريختن مواد رقيقه از دماغ و تسكين سعال

و آب طبيخش جهة خشونت خلق و جلاى رطوبات و منع تولد حصاة و مفتح سده

و ضمادش با آرد جو جهة ضربه و ورم پستان كه از جهة انجماد شير باشد

خصوصا هر گاه با نعناع و سركه پخته باشند

و با حلبه و عسل جهة تحليل دمّل و ورم بن گوش و كندر و گل سرخ

و سفيده تخم مرغ جهة برآمدگى حدقه و با گل ختمى و امثال آن جهة ورم خصيه و اورام حاره

و پختهء او با شراب (حلال:حل كننده) جهة ورم حالبين و کلف و نمش

و تحليل خنازير خصوصا با آرد جو و شبّ يمانى و روغن زيتون كهنه

و با پيه خوك جهة نقرس مجرب دانسته‌اند

و چون باقلاى تازه را دو حصّه نمايند و طرف اندرون را بر زخم زلو و امثال او گذارند قطع سيلان خون نمايد

و بستن او بر موضع گزيدهء سگ ديوانه باعث جذب سميت او

و ذرورش جهة منع ريختن سودا به چشم

و طلاى او با ربع او فادزهر گاوى جهة سرخى و سطبرى پلك چشم بسيار نافع

و ضماد برگ و پوست او جهة سوختگى آتش مجرب

و گلش مسكن حرارت دماغ و چون در هاون قلعى سائيده در آفتاب گذارند حضاب نيكوست

و خوردن باقلى مورث نفخ و اختلاج و ثقل دماغ و فساد ذهن و مبخر به افراط است

و مصلح او جوشانيدن او با روغن بادام و ادويهء حاره اضافه نمودن

و خاكستر كاه باقلى جهة رفع آثار جرب سياه نافع استکتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص-41

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و چون با آب و سركه به‌پزند و با پوست بخورند اسهال حادث از قرحۀ امعا و اسهال مزمن را قطع نمايد

و آرد رقيق آن با روغن بادام و قند جهت سرفه و خشونت سينه و حلق نافع

و چون باقلا را بكوبند و بر هر عضو كه خواهند بندند موى در ان عضو نرويد و موى را از رستن بازدارد خصوصا كه آن موضع را از موى سترده باشند و مكرر بر ان ضماد

و محدث خوابهاى آشفته و خارش بدن و باقلاى كهنه نفخ آن كمتر از تازۀ آن و همچنين نفخ مقشر آن كمتر از با پوست آنست کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 205

[pejuhesh237]

باقلى مقوى باه است و سريع الانحدار از معده و غير مسدد

و با قوهء محلله و منضجه و با رطوبة فضليّه جهة قرحهء امعاء و اسهال و قى

و تنقیه سينه و شش و تقويه آن و منع ريختن مواد رقيقه از دماغ و تسكين سعال

و آب طبيخش جهة خشونت خلق و جلاى رطوبات و منع تولد حصاة و مفتح سده

و ضمادش با آرد جو جهة ضربه و ورم پستان كه از جهة انجماد شير باشد

خصوصا هر گاه با نعناع و سركه پخته باشند

و با حلبه و عسل جهة تحليل دمّل و ورم بن گوش و كندر و گل سرخ

و سفيده تخم مرغ جهة برآمدگى حدقه و با گل ختمى و امثال آن جهة ورم خصيه و اورام حاره

و پختهء او با شراب (حلال:حل كننده) جهة ورم حالبين و کلف و نمش

و تحليل خنازير خصوصا با آرد جو و شبّ يمانى و روغن زيتون كهنه

و با پيه خوك جهة نقرس مجرب دانسته‌اند

و چون باقلاى تازه را دو حصّه نمايند و طرف اندرون را بر زخم زلو و امثال او گذارند قطع سيلان خون نمايد

و بستن او بر موضع گزيدهء سگ ديوانه باعث جذب سميت او

و ذرورش جهة منع ريختن سودا به چشم

و طلاى او با ربع او فادزهر گاوى جهة سرخى و سطبرى پلك چشم بسيار نافع

و ضماد برگ و پوست او جهة سوختگى آتش مجرب

و گلش مسكن حرارت دماغ و چون در هاون قلعى سائيده در آفتاب گذارند حضاب نيكوست

و خوردن باقلى مورث نفخ و اختلاج و ثقل دماغ و فساد ذهن و مبخر به افراط است

و مصلح او جوشانيدن او با روغن بادام و ادويهء حاره اضافه نمودن

و خاكستر كاه باقلى جهة رفع آثار جرب سياه نافع استکتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص-41

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و چون با آب و سركه به‌پزند و با پوست بخورند اسهال حادث از قرحۀ امعا و اسهال مزمن را قطع نمايد

و آرد رقيق آن با روغن بادام و قند جهت سرفه و خشونت سينه و حلق نافع

و چون باقلا را بكوبند و بر هر عضو كه خواهند بندند موى در ان عضو نرويد و موى را از رستن بازدارد خصوصا كه آن موضع را از موى سترده باشند و مكرر بر ان ضماد

و محدث خوابهاى آشفته و خارش بدن و باقلاى كهنه نفخ آن كمتر از تازۀ آن و همچنين نفخ مقشر آن كمتر از با پوست آنست کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 205


گل باقلا گرم است و باقلا را اگر با سركه و آب بپزند و با پوست بخورند اسهالهاى حاصل از زخم روده‏ها و اسهالهاى مزمن را قطع مى‏كند

و آرد آن با روغن بادام و قند براى سرفه و خشونت سينه و حلق مفيد است

و آب پخته باقلا براى رفع خشونت حلق و جلوگيرى از توليد سنگ مثانه و باز كردن گرفتگى‏ها مفيد است

و ضماد آرد باقلا مخلوط با آرد جو كه با سركه و نعنا پخته باشند براى كوفتگى و رفع ورم پستان كه در اثر انجماد شير باشد نافع است.

ضماد آرد آن با شنبليله و عسل براى تحليل و نرم كردن دمل و ورم بناگوش و ورم زير چشم و با گل خطمى براى ورم بيضه

و ورمهاى گرم مفيد است. اگر باقلا را بكوبند بر هر عضو كه مايل باشند ببندند موى در آن عضو نمى‏رويد و موى را از روييدن بازمى‏دارد

خصوصا اگر آن موضع را قبلا از موى پاك كرده باشند و اين ضماد را مكرر روى آن بگذارند. باقلا توليد نفخ و سنگينى سر و معده مى‏نمايد

براى احتراز از اين عوارض بايد آن را پوست كنده و بجوشانند و آب آن را بريزند

و سپس پخته و با روغن بادام و ادويه گرم مانند صعتر، فلفل، دارچين و قرنفل و پونه و انجدان بخورند

خاكستر باقلا براى رفع عوارض پوست و آثار جرب سياه نافع است.

گل باقلا مدر و ضد تشنج است از دم‏كرده 40 گرم گل باقلا در هزار گرم آب‏جوش براى دفع سنگ كليه و رفع قولنجهاى كليوى استفاده

مى‏شود. جوشانده ميوه باقلاى سبز هم در موارد ورم مثانه ناشى از وجود سنگ و رسوبات مفيد است.

همچنين جوشانده دانه باقلا شكم روشهاى مزمن را متوقف مى‏كند. آرد باقلا در رسانيدن آبسه و جوشها و خروج چرك از آنها اثر نافع دارد.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 1 ص 318

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

از نظر تركيبات شيميايى وجود  ٠٢ / ٠  ميلى‌گرم ارسنيك در هر يكصد گرم دانۀ باقلا گزارش شده است
و در خاكستر گياه  ٣٠۴ / ٠  درصد اكسيد دو پلمب است

و ميوۀ باقلا داراى ال-تايروزين   ، ال-دى‌اكسى فنيل آلانين ، ويسين   و كونويسين مى‌باشد.

به علاوه مواد آلبومى‌نئيدى و مواد هيدروكربنه دارد.

در ريشۀ ضخيم تازۀ آن گليسريك اسيد   يافت مى‌شود.

در گزارش ديگرى آمده است كه از گياه پايپه‌كوليك اسيد جدا شده است (در حدود  ۴٣۵ / ٠  درصد)


در هريك صد گرم دانۀ باقلا نرسيدۀ سبز و خام كه از غلاف خارج شده باشد مواد زير موجود است:

آب  ٧٢  گرم، پروتئين  ۴ / ٨  گرم، مواد چرب  ۴ / ٠  گرم، هيدراتهاى كربن  ٨ / ١۵  گرم، خاكستر  ١ / ١  گرم، كلسيم  ٢٧  ميلى‌گرم، فسفر  ١۵٧  ميلى‌گرم، آهن  ٢ / ٢  ميلى‌گرم، سديم  ۴  ميلى‌گرم، پتاسيم  ۴٧١  ميلى‌گرم، ويتامين A  ٢٢٠  واحد بين المللى، تيامين  ٢٨ / ٠  ميلى‌گرم، رايبوفلاوين  ١٧ / ٠  ميلى‌گرم، نياسين  ۶ / ١  ميلى‌گرم و ويتامين C 30 ميلى‌گرم.

در هريك صد گرم دانه باقلاى رسيدۀ خام و خشك كه از غلاف خارج شده باشد مواد زير موجود است:

آب  ٩ / ١١  گرم، پروتئين  ٢۵  گرم، مواد چرب  ٧ / ١  گرم، هيدراتهاى كربن  ۵٢  گرم، خاكستر  ١ / ٣  گرم، كلسيم  ١٠٢  ميلى‌گرم، فسفر  ٣٩١  ميلى‌گرم، آهن  ١ / ٧  ميلى‌گرم، سديم، پتاسيم، ويتامين A  ٧٠  واحد بين المللى، تيامين  ۵٠ / ٠  ميلى‌گرم، رايبوفلاوين  ٣ / ٠  ميلى‌گرم، نياسين  ۵ / ٢  ميلى‌گرم و ويتامين .کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد1 ص316